Vieuxtemps, Henri

Vieuxtemps [wjöt’aⁿ] Henri Joseph François, *17 II 1820 Verviers (prow. Liège), †6 VI 1881 Mustapha (k. Algieru), belgijski skrzypek, kompozytor i pedagog. Początkowo uczył się u swojego ojca, skrzypka amatora, następnie u M. Lecloux- -Dejonca. Mając 6 lat zaczął występować jako „cudowne dziecko”. W latach 1828–31 był uczniem Ch.-A. de Bériota. Wykształcenie muzyczne uzupełniał w 1833/34 w Wiedniu u S. Sechtera (harmonia i kontrapunkt) oraz w 1835/36 w Paryżu u A. Rejchy (kompozycja). W 1833 wyjechał z ojcem na tournée do Niemiec i Austrii. 16 III 1834 wykonał z ogromnym sukcesem na koncercie w Wiedniu zapomniany Koncert skrzypcowy Beethovena, wystąpił także w Londynie, gdzie poznał Paganiniego. W 1836 rozpoczął działalność koncertową na szeroką skalę, zyskując międzynarodową renomę. O jego grze wypowiadali się z uznaniem m.in. F.-J. Fétis, R. Schumann, H. Berlioz. W 1843 wyruszył w pierwszą podróż do Ameryki; powrócił tam jeszcze w 1857 (z S. Thalbergiem) i w 1870. Sztuka wykonawcza Vieuxtempsa przysporzyła mu wielu entuzjastów w całej Europie. Szczególnie gorąco przyjmowany był w Rosji. W 1846 otrzymał posadę solisty na dworze carskim w Petersburgu. W 1852 powrócił do Paryża, a kilka lat później mieszkał wraz z żoną, pianistką Joséphine Eder, w Dreieichenhain koło Frankfurtu n. Menem. Pod koniec lat 60. Vieuxtemps wznowił aktywną działalność koncertową. W 1871 został mianowany profesorem konserwatorium w Brukseli; jego uczniami byli m.in. E. Ysaÿe i E.F. Arbos. Jednakże nagła choroba i paraliż lewej strony ciała zmusiły go do rezygnacji z pracy pedagogicznej i działalności koncertowej. Jego następcą w konserwatorium został wówczas H. Wieniawski. Ostatnie lata życia Vieuxtemps spędził w sanatorium w Algierii, prowadzonym przez jego zięcia, polskiego lekarza Landowskiego.

Vieuxtemps wielokrotnie koncertował w Polsce, m.in. we Lwowie (1843, 1863) i Warszawie (12 i 17 II 1860). Przyjaźnił się z S. Moniuszką, z którym spotykał się w Wilnie i Warszawie. Muzykował z Chopinem w Paryżu (podczas wizyty 14 IV 1847), występował z M. Czartoryską na koncertach na cele dobroczynne w sali Herza w Paryżu. Śladem polskich kontaktów w twórczości Vieuxtempsa jest fantazja na tematy z Halki (Scène et romance), wykonywana m.in. w Warszawie i Baden-Baden (1860), oraz Impréssions et réminiscences de Pologne.

Vieuxtemps był też doskonałym kameralistą (grał także na altówce), występował na koncertach Beethoven Quartet Society i Circle Artistique et Littéraire. Na estradzie koncertowej towarzyszyli mu sporadycznie jego młodsi bracia – Jean Joseph Lucien (1828–1901), pianista i pedagog, uczeń E. Wolffa w Paryżu, oraz Jules Joseph Ernest (1832–1896), wiolonczelista, solista Royal Italian Opera w Londynie i koncertmistrz Hallé Orchestra w Manchesterze.

Twórczość kompozytorska Vieuxtempsa związana była silnie z jego działalnością koncertową. Pisał przede wszystkim dla własnych potrzeb, sięgając po gatunki typowe dla nurtu wirtuozowskiego: koncerty, wariacje, fantazje, etiudy i kaprysy. W swoich utworach wykorzystywał często tematy ze znanych oper F. Aubera, C.M. von Webera, G. Meyerbeera i W.A. Mozarta. Opracowywał także tematy ludowe jako muzyczne reminiscencje z podróży do Ameryki, Rosji, Polski. W koncertach skrzypcowych Vieuxtempsa zaznacza się wyraźnie wpływ Beethovena, zwłaszcza w zakresie formy i instrumentacji. Szczególnie dotyczy to IV Koncertu skrzypcowego, w którym Vieuxtemps dążył do zachowania równowagi pomiędzy tutti i solo; w partii solowej natomiast, trudnej pod względem technicznym, nie brakuje też śladów Paganiniego. Po nietypowe rozwiązanie sięgnął Vieuxtemps w V Koncercie, nadając mu formę 1-częściową. Koncerty Vieuxtempsa były wysoko cenione przez wybitnych skrzypków, m.in. H. Wieniawskiego, E. Ysaÿe’a, J. Hubaya i L. Auera. Upodobanie Vieuxtempsa do lirycznych melodyki i kameralnego brzmienia jest widoczne w kwartetach smyczkowych oraz miniaturach na skrzypce z towarzyszeniem fortepianu.

Literatura: H. Vieuxtemps Autobiographie, „Guide Musical”, 16–23 VI i 30 VI–7 VII 1881; J.-J. Renier L’enfance de Vieuxtemps, Liège 1866; M. Kufferath H. Vieuxtemps Sa vie et son œuvre, Bruksela 1882; J.-Th. Radoux H. Vieuxtemps Sa vie, ses œuvres, Liège 1891; P Bergmans H. Vieuxtemps, Turnhout 1920; A. van der Linden L’exotisme dans la musique de Ch. de Bériot (1802–70) et d’H. Vieuxtemps (1820–81), „Bulletin de la Classe des Beaux Arts de l’Académie Royale de Belgique” LII, 1970; J. Quintin Importance et rôle international des maîtres de l’ècole liégeoise de violon, „Bulletin de la Société Liègeoise de Musicologie” XXXI, 1980; O. Szende H. Vieuxtemps 36 études pour violon avec accompagnement de piano op. 48, „Schweizerische Musikpädagogische Blätter” LXXVIII, 1990; J.H. Baron Vieuxtemps and O. Bull in New Orleans, ,American Music” II, 1990; R. Suchowiejko H. Wieniawski – H. Vieuxtemps Parcours croisés, „Revue Belge de Musicologie” LX, 2006.