Tieck, Ludwig

Tieck [ti:k] Johann Ludwig, *31 V 1773 Berlin, †28 IV 1853 Berlin, niemiecki poeta, dramaturg, edytor i tłumacz. Wychowany w mieszczańskiej rodzinie, studiował teologię, filozofię i literaturę w Halle (1792/93), Erlangen (1793) i Getyndze (1793/94). W czasach szkolnych i studenckich przyjaźnił się z W.H. Wackenroderem (1773–1798), poetą, z którym łączyło go romantyczne zainteresowanie średniowieczną sztuką i literaturą, a także podaniami i baśniami ludowymi. Wspólnie napisali powieść Herzensergiessungen eines kunstliebenden Klosterbruders (1797), a już po śmierci przyjaciela Tieck wydał jego dzieło Phantasien über die Kunst für Freunde der Kunst (1799) uzupełniając je o nowe rozdziały, wszystkie mające związek z muzyką: Unmusikalische Toleranz, Die Farben, Die Töne, Symphonien. Zawarte w nich poglądy na sztukę stały się wkrótce typowe dla rodzącego się pokolenia wczesnych romantyków. Postulowano jedność odmiennych rodzajów sztuki: poezji i malarstwa, architektury i muzyki; wszystkie one służą bowiem jednemu celowi — są środkiem do wyrażenia emocji. Muzyka zajmuje wśród nich pozycję uprzywilejowaną, jako „objawiona religia” („geoffenbarte Religion”) jest najbliższa Bogu: „Muzyka odmalowuje człowiecze uczucia w sposób nadludzki (…), bowiem przemawia językiem, którego nie rozpoznajemy w życiu codziennym (…) i który możemy jedynie nazwać językiem aniołów”. Szczególne znaczenie przypisane zostaje muzyce czysto instrumentalnej („boskie, wielkie utwory symfoniczne”).

U progu nowego wieku Tieck poznał braci Augusta i Friedricha Schleglów i Novalisa oraz przystąpił do poetyckiego kręgu jenajskiego, stając się niebawem jednym z najwybitniejszych przedstawicieli wczesnego romantyzmu w Niemczech. Po okresie podróży do Włoch (1805–06), Anglii i Francji (1817), osiadł w 1819 na dłużej w Dreźnie, gdzie od 1825 był kierownikiem literackim teatru dworskiego. Ostatnie lata życia (od 1841), na zaproszenie króla Fryderyka Wilhelma IV, spędził w Berlinie i Poczdamie.

Tieck uprawiał prawie wszystkie gatunki literackie swego czasu; pisał opowiadania, nowele, powieści, dramaty (Ritter Blaubart 1797, Leben und Tod der heiligen Genoveva 1800) i komedie romantyczne (Kaiser Octavianus, 1804). Uznanie zdobyły jego literackie opracowania baśni ludowych Volksmärchen von Peter Lebrecht (3 t., 1797), nierzadko w formie udramatyzowanej (Der gestiefelte Kater, 1797). Bliska była mu także poezja liryczna i epicko-liryczna. Znaczne zasługi położył Tieck jako tłumacz (m.in. Don Kichota Cervantesa, średniowiecznych pieśni miłosnych i niektórych dramatów Szekspira) i edytor (m.in. utworów Wackenrodera, H. von Kleista).

Znajomość muzyki i zarazem poglądy Tiecka na muzykę ukształtowały się w berlińskim ośrodku późnego oświecenia. Dzięki J.F. Reichardtowi (z którym był spowinowacony poprzez żonę) poznał muzykę włoskiego renesansu i baroku (Palestriny, B. Marcella, G.B. Pergolesiego). Ideał współczesnej muzyki znalazł w twórczości Mozarta, a zwłaszcza w jego operach (Uprowadzenie z Seraju, Don Giovanni, Czarodziejski flet), a także w operach Glucka; muzykę Beethovena odrzucał. Przyjaźnił się m.in. z L. Spohrem, C.M. von Weberem, F. Mendelssohnem. Współpraca z kompozytorami nie zawsze bywała zakończona sukcesem; wspólnie z Reichardtem planował stworzenie opery w nowym stylu (w całości przekomponowanej), osnutej wokół starohinduskiej legendy Sakuntala, niezrealizowanej jednak z powodu śmierci kompozytora. W latach 1841–43 inscenizował w pałacu w Poczdamie kilka sztuk teatralnych z muzyką Mendelssohna (m.in. Sen nocy letniej Szekspira, Antygona Sofoklesa czy Athalia Racine’a); próba stworzenia z nim opery skończyła się niepowodzeniem.

Twórczość poetycka Tiecka była jednym z głównych źródeł tekstowych dla generacji kompozytorów niem. Łącznie do wierszy poety powstało ok. 300 pieśni; wśród kompozytorów znaleźli się: C.F. Zelter (Herbstlied, 1800), C.M. von Weber (Sind es Schmerzen, sind es Freuden, 1813), F. Schubert (Abend, ok. 1819), C. Loewe (Vogelgesang, 1823) i F. Mendelssohn (Minnelied, 1839), a także J.F. Reichardt, C. Kreutzer, L. Berger, F. Hensel, L. Spohr, R. Franz. W sposób znaczący w dzieje pieśni romantycznej wpisał się jedynie cykl 15 pieśni J. Brahmsa (Romanzen… op. 33, 1861-68) skomponowany do wierszy wyjętych z Die wundersame Liebesgeschichte der schönen Magelone und des Grafen Peter aus der Provence, 1797. W oparciu o teksty Tiecka skomponowane zostały również dzieła sceniczne, m.in.: opera Pietro von Albano L. Spohra (wyst. Kassel 1827) i opera Genoveva R. Schumanna (wyst. Lipsk 1850). W XX w. zainteresowanie romantyczną twórczością Tiecka wygasło. Jej oderwane echo odezwało się jedynie w Die Serenaden P. Hindemitha (1924).

Literatura: K. Günzel König der Romantik. Das Leben des Dichters Ludwig Tieck in Briefen, Selbstzeugnissen und Berichten, Berlin 1981; R. Paulin Ludwig Tieck. Eine literarische Biographie, Monachium 1988; B. Pociej Johanes Brahms. „Die schöne Magelone”, cykl pieśni op. 33 do słów Ludwiga Tiecka, w: Cykle pieśni ery romantycznej, 1816–1914. Interpretacje, «Muzyka i Liryka» z. 1, red. M. Tomaszewski, Kraków 1989; B. Naumann „Musikalisches Ideen-Instrument”. Das Musikalische in Poetik und Sprachtheorie der Frühromantik, Stuttgart 1990; C. Albert Tönende Bilderschrift. „Musik” in der deutschen und französichen Erzählprosa des 18. und 19. Jahrhunderts, Heidelberg 2002; U. Schweikert „Musik ist Dichtkunst”. Poetik des Musikalischen bei Wackenroder und Tieck, w: Romantik und Exil, księga pamiątkowa K. Feilchenfeldta, red. C. Christophersen i in., Würzburg 2004.