Sofokles

Sofokles, Sophokles, *ok. 496 p.n.e. Kolonos (k. Aten), †406 p.n.e. Ateny, grecki tragediopisarz. Spośród ok. 120 sztuk Sofoklesa zachowało się zaledwie 7 oraz fragment dramatu satyrowego Tropiciele; 3 tragedie wiążą się z mitem tebańskim: Antygona, Król Edyp i Edyp w Kolonie. Sofokles zerwał z kompozycją trylogiczną, wystawiając trzy „samodzielne” tragedie, oparte na różnych mitach, udoskonalił osiągnięcia Ajschylosa w zakresie konstrukcji tego gatunku. Jest twórcą klasycznego kształtu dramatu — wprowadził na scenę trzeciego aktora, powiększył liczbę chórzystów z 12 do 15, zachowując równowagę między partiami chóralnymi i solowymi. Rola chóru nie sprowadza się do narracji i komentarza sytuacji dramatycznej, oddaje on także nastrój towarzyszący przeżyciom bohaterów, którym jak gdyby doradza, wykonując pieśni przesycone tragiczną ironią (przeciwieństwo pomiędzy świadomością bohatera, który nie wie, że popełnia błąd, a znaną widzom sytuacją rzeczywistą). Fabuła w dramatach Sofoklesa jest ciekawsza niż u Ajschylosa, choć miejsce walki z losem zastępuje bardziej bierny stosunek człowieka do fatum; ukazuje jego bezsilność wobec losu, któremu można się tylko poddać.

O muzyce w tragediach Sofoklesa niewiele wiadomo. Według anonimowego traktatu O tragedii (ok. 1300) w jego utworach występują skale lidyjska i frygijska. W tragedii Thamyras (zaginiona), grając jedną z ról, akompaniował sobie na kitarze. Tragedie Sofoklesa były inspiracją dla wielu kompozytorów w XVIII i XX w., stając się podstawą wielu utworów wokalno-instrumentalnych oraz instrumentalnych. Największą popularność, zwłaszcza w XVIII w. zyskała Antygona. W wieku XX powstały dzieła tej miary co Elektra R. Straussa i Król Edyp I. Strawińskiego.

Literatura: K. Rupprecht Sophokles als kitharistes, „Philologus” LXXV, 1920; L. Roussel Bel canto et Sophocle, w: Mélanges offerts à M. Octave Navarre, Tuluza 1935; E. Moutsopoulos Sophocle et la philosophie de la musique, «Annales de la Faculté des Lettres et Sciences Humaines d’Aix» XXXIII, 1959; L. Richter Instrumentalbegleitung zur attischen Tragödie, „Das Altertum” XXIV, 1978.