Tenney, James Carl

Tenney [t´eny] James Carl, *10 VIII 1934 Silver City (Nowy Meksyk), †24 VIII 2006 Valencia (Kalifornia), amerykański kompozytor, pianista i teoretyk muzyki. W 1958 ukończył Juilliard School of Music w klasie fortepianu E. Steuermanna oraz Bennington College w klasie kompozycji L. Nowaka. W 1961 uzyskał tytuł Master of Arts w University of Illinois, gdzie pobierał nauki u K. Gabura (kompozycja) i L. Hillera (teoria informacji i muzyka elektroniczna). Uczył się także u Chou Wen-Chunga, C. Rugglesa i E. Varèse’a. W latach 1961–64 prowadził pionierskie prace nad zastosowaniem komputerów w muzyce w Bell Telephone Laboratories w New Jersey. W latach 1963–70 kierował Tone Roads Ensemble w Nowym Jorku, zespołem który przyczynił się do spopularyzowania twórczości Ch. Ivesa. Jako wykonawca występował z zespołami Ph. Glassa i S. Reicha, współpracował m.in. z J. Cage’em, M. Feldmanem i M. Neuhausem. Wykładał w Polytechnic Institute of Brooklyn, California Institute of the Arts, University of California oraz York University w Toronto (1976–2000). Był beneficjentem wielu nagród i stypendiów, m.in. National Science Foundation, AmericanAcademy and Institute of Arts and Letters, Fromm Foundation; w latach 1993–94 przebywał w Berlinie jako stypendysta Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD).

Twórczość Tenneya obejmuje kompozycje przeznaczone na media elektroniczne oraz instrumenty akustyczne; odznacza się kształtem formalnym o wyrazistej hierarchii elementów i następstwie tzw. temporal gestalt-units, zastosowaniem reguł matematycznych w zakresie porządkowania materiału dźwiękowego oraz dbałością o walory sonorystyczne.

Tenney należał do pionierów muzyki elektronicznej, a jego utwory powstałe w latach 60. w Bell Telephone Laboratories są świadectwem zainteresowania kompozytora cyfrową syntezą dźwięku i rozwojem oprogramowania komputerowego, które pozwalały nie tylko generować nowe brzmienia elektroniczne, ale i stosować stochastyczne metody ich ułożenia w czasie (Analog I „Noise Study”, Ergodos I, II).

Obok ścisłych procedur kompozytorskich Tenney tworzył partytury graficzne (String Complement, Instrumental Responses), a pod wpływem Cage’a oraz grupy Fluxus zwrócił się wraz z C. Schneemann w stronę happeningu i teatru muzycznego o politycznym zabarwieniu (Choreogram, For two (gently), Thermocouple, Redbed). Konceptualistyczna wizja muzyki i redukcja formalna objawiła się w cyklu 10 Postal Piece. W wysyłanych do przyjaciół w latach 1965–71 utworach solowych, zapisanych na kartach pocztowych, Tenney dawał dyspozycje wykonawcze w formie grafik, nut oraz słownych opisów. Szczególnie istotnym terenem poszukiwań twórczych Tenneya stała się mikrointerwalika. Począwszy od Clang stosował precyzyjne skale mikrotonowe, a następstwo dźwięków oraz ich rytmiczny przebieg determinował uprzednio opracowany algorytm (cykl Harmonium, Changes. 64 Studies). Charakterystyczne jest również użycie kanonów rytmicznych, szeregu harmonicznego, zaś w zakresie formy – łączenie ściśle zakomponowanych komórek z dowolnością doboru instrumentarium (Forms I–IV). W latach 80. i 90. w utworach na instrumenty akustyczne Tenney wykorzystywał system opóźniania dźwięku: tape-delay (Glissade, Voice(s)). Tenney pisał liczne artykuły z zakresu akustyki i psychologii kognitywnej.

Literatura: B. Belet, An Examination of the Theories and Compositions of James Tenney, 1982–1985, [praca naukowa], Uniwersytet w.Illinois 1990; P.N. Wilson, Mittler zwischen Ratio und Intuition. Die polymorphe Klangwelt des James Tenney, „Neue Zeitschrift für Musik” 2001 nr 5 (162); T. Bächli, S. Geisel, ‘Neue Probleme schaffen neue Lösungen’. Zu den Klavierwerken von James Tenney, „Dissonance” 2003 nr 80; T. Bächli, S. Geisel, Der Komponist als Klangforscher. Ein Porträt des amerikanischen Komponisten James Tenney, „Dissonance” 2003 nr 80; G. Gronemeyer, Brückenbauer. Zum Tod des Komponisten, Theoretikers und Musikers James Tenney, „Neue Zeitschrift für Musik” 2006 nr 6 (167); R. Oehlschlägel, Der experimentelle Western-Musiker der USA. James Tenney (1934–2006), „Musik Texte” 2006 nr 111; M. Sabat, Drei Kristallwachstumsalgorithmen. Im durch die Primzahl 23 begrenzten harmonischen Tonraum (nach James Tenney), „Musik Texte” 2007 nr 112; Ch. Schlavnitz, Die Vergangenheit mit der Zukunft verknüpfen. Überlegungen zu James Tenney, „Musik Texte” 2007 nr 112; W. von Schweinitz, ‘Koan’: James Tenney sagte schon. Methode – Computer – Graphik – Fluxus – Minimalismus – Konzeptmusik – Natürliche Intonation, „Musik Texte” 2007 nr 112; P. Oliveros, Blue Heron. Zum Andenken an James Tenney (1934–2006), „Musik Texte” 2007 nr 112; E. Smigel, V. Krausas, ‘Man befindet sich immer in guter Gesellschaft’. Auszüge aus den letzten Interviews mit James Tenney, „Musik Texte” 2007 nr 112; O. Nonnenmann, Tönend bewegte Bauklötzchen. Das vierte, James Tenney gewidmete Kölner Festival ‘Computing music’, „Musik Texte” 2007 nr 112; O. Budón, Una mirada a la música de James Tenney desde Spectral CANON for CONLON Nancarrow, „Revista del Instituto Superior de Música” 2009; O. Fernández Herrero, Análisis espectral de Critical band de James Tenney, „Espacio sonoro” 2017 nr 9 (43); R.A. Wannamaker, The music of James Tenney, cz. I Contexts and paradigms, Urbana 2021; R.A. Wannamaker, The music of James Tenney, cz. II Handbook to the pieces, Urbana 2021.