logotypes-ue_ENG

Tenney, James Carl

Biogram i literatura

Tenney [t´eny] James Carl, *10 VIII 1934 Silver City (Nowy Meksyk), †24 VIII 2006 Valencia (Kalifornia), amerykański kompozytor, pianista i teoretyk muzyki. W 1958 ukończył Juilliard School of Music w klasie fortepianu E. Steuermanna oraz Bennington College w klasie kompozycji L. Nowaka. W 1961 uzyskał tytuł Master of Arts w University of Illinois, gdzie pobierał nauki u K. Gabura (kompozycja) i L. Hillera (teoria informacji i muzyka elektroniczna). Uczył się także u Chou Wen-Chunga, C. Rugglesa i E. Varèse’a. W latach 1961–64 prowadził pionierskie prace nad zastosowaniem komputerów w muzyce w Bell Telephone Laboratories w New Jersey. W latach 1963–70 kierował Tone Roads Ensemble w Nowym Jorku, zespołem który przyczynił się do spopularyzowania twórczości Ch. Ivesa. Jako wykonawca występował z zespołami Ph. Glassa i S. Reicha, współpracował m.in. z J. Cage’em, M. Feldmanem i M. Neuhausem. Wykładał w Polytechnic Institute of Brooklyn, California Institute of the Arts, University of California oraz York University w Toronto (1976–2000). Był beneficjentem wielu nagród i stypendiów, m.in. National Science Foundation, AmericanAcademy and Institute of Arts and Letters, Fromm Foundation; w latach 1993–94 przebywał w Berlinie jako stypendysta Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD).

Twórczość Tenneya obejmuje kompozycje przeznaczone na media elektroniczne oraz instrumenty akustyczne; odznacza się kształtem formalnym o wyrazistej hierarchii elementów i następstwie tzw. temporal gestalt-units, zastosowaniem reguł matematycznych w zakresie porządkowania materiału dźwiękowego oraz dbałością o walory sonorystyczne.

Tenney należał do pionierów muzyki elektronicznej, a jego utwory powstałe w latach 60. w Bell Telephone Laboratories są świadectwem zainteresowania kompozytora cyfrową syntezą dźwięku i rozwojem oprogramowania komputerowego, które pozwalały nie tylko generować nowe brzmienia elektroniczne, ale i stosować stochastyczne metody ich ułożenia w czasie (Analog I „Noise Study”, Ergodos I, II).

Obok ścisłych procedur kompozytorskich Tenney tworzył partytury graficzne (String Complement, Instrumental Responses), a pod wpływem Cage’a oraz grupy Fluxus zwrócił się wraz z C. Schneemann w stronę happeningu i teatru muzycznego o politycznym zabarwieniu (Choreogram, For two (gently), Thermocouple, Redbed). Konceptualistyczna wizja muzyki i redukcja formalna objawiła się w cyklu 10 Postal Piece. W wysyłanych do przyjaciół w latach 1965–71 utworach solowych, zapisanych na kartach pocztowych, Tenney dawał dyspozycje wykonawcze w formie grafik, nut oraz słownych opisów. Szczególnie istotnym terenem poszukiwań twórczych Tenneya stała się mikrointerwalika. Począwszy od Clang stosował precyzyjne skale mikrotonowe, a następstwo dźwięków oraz ich rytmiczny przebieg determinował uprzednio opracowany algorytm (cykl Harmonium, Changes. 64 Studies). Charakterystyczne jest również użycie kanonów rytmicznych, szeregu harmonicznego, zaś w zakresie formy – łączenie ściśle zakomponowanych komórek z dowolnością doboru instrumentarium (Forms IIV). W latach 80. i 90. w utworach na instrumenty akustyczne Tenney wykorzystywał system opóźniania dźwięku: tape-delay (Glissade, Voice(s)). Tenney pisał liczne artykuły z zakresu akustyki i psychologii kognitywnej.

Literatura: B. Belet, An Examination of the Theories and Compositions of James Tenney, 1982–1985, [praca naukowa], Uniwersytet w.Illinois 1990; P.N. Wilson, Mittler zwischen Ratio und Intuition. Die polymorphe Klangwelt des James Tenney, „Neue Zeitschrift für Musik” 2001 nr 5 (162); T. Bächli, S. Geisel, 'Neue Probleme schaffen neue Lösungen'. Zu den Klavierwerken von James Tenney, „Dissonance” 2003 nr 80; T. Bächli, S. Geisel, Der Komponist als Klangforscher. Ein Porträt des amerikanischen Komponisten James Tenney, „Dissonance” 2003 nr 80; G. Gronemeyer, Brückenbauer. Zum Tod des Komponisten, Theoretikers und Musikers James Tenney, „Neue Zeitschrift für Musik” 2006 nr 6 (167); R. Oehlschlägel, Der experimentelle Western-Musiker der USA. James Tenney (1934–2006), „Musik Texte” 2006 nr 111; M. Sabat, Drei Kristallwachstumsalgorithmen. Im durch die Primzahl 23 begrenzten harmonischen Tonraum (nach James Tenney), „Musik Texte” 2007 nr 112; Ch. Schlavnitz, Die Vergangenheit mit der Zukunft verknüpfen. Überlegungen zu James Tenney, „Musik Texte” 2007 nr 112; W. von Schweinitz, 'Koan': James Tenney sagte schon. Methode – Computer – Graphik – Fluxus – Minimalismus – Konzeptmusik – Natürliche Intonation, „Musik Texte” 2007 nr 112; P. Oliveros, Blue Heron. Zum Andenken an James Tenney (1934–2006), „Musik Texte” 2007 nr 112; E. Smigel, V. Krausas, 'Man befindet sich immer in guter Gesellschaft'. Auszüge aus den letzten Interviews mit James Tenney, „Musik Texte” 2007 nr 112; O. Nonnenmann, Tönend bewegte Bauklötzchen. Das vierte, James Tenney gewidmete Kölner Festival 'Computing music', „Musik Texte” 2007 nr 112; O. Budón, Una mirada a la música de James Tenney desde Spectral CANON for CONLON Nancarrow, „Revista del Instituto Superior de Música” 2009; O. Fernández Herrero, Análisis espectral de Critical band de James Tenney, „Espacio sonoro” 2017 nr 9 (43); R.A. Wannamaker, The music of James Tenney, cz. I Contexts and paradigms, Urbana 2021; R.A. Wannamaker, The music of James Tenney, cz. II Handbook to the pieces, Urbana 2021.

Kompozycje i prace

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

Essay na orkiestrę kameralną, 1957

Clang na orkiestrę, 1972

3 Harmonic Studies na małą orkiestrę, 1974

Chorales na orkiestrę, 1974

Orchestral Study „The Creation Field” na orkiestrę, 1974

Diapason na orkiestrę kameralną, 1996

Last Spring in Toronto na gamelan i orkiestrę, 2000

Panacousticon na orkiestrę, 2005

kameralne:

Seeds I–VI na flet, klarnet, fagot, róg, skrzypce i wiolonczelę, 1956, zrewid. 1961

Stochastic String Quartet na kwartet smyczkowy, 1963

Chamber Music na dowolną ilość muzyków, 1964

String Complement na dowolną liczbę instrumentów smyczkowych/perkusyjnych, 1964

Postal Piece, cykl, na dowolną liczbę instrumentów, VI, 1967; VII, 1971

Timbre Ring na zespół instrumentalny, 1971

Quintext I–V. Five Textures na kontrabas z kwartetem smyczkowym, 1972

Canon na 4 kontrabasy, 1973

Chorale na altówkę i harfę/fortepian, 1973

3 Pieces for Drum Quartet, 1975

Harmonium, cykl, na różną obsadę instrumentalną, I, 1976; II, 1977; III, 1978, zrewid. 1980; V, 1978; VI, 1981; VII, 2000

3 Indigenous Songs na 2 flety piccolo, flet altowy, tubę/fagot i 2 perkusje, 1979

Chromatic Canon na 2 fortepiany, 1980

Septet na 6 gitar elektrycznych i gitarę basową, 1981, zrewid. 2000

Band na zespół instrumentalny, 1983

Bridge na 2 fortepiany mikrotonowe, 1984

Koan na kwartet smyczkowy, 1984

Changes. 64 Studies na 6 harf, 1985

Critical Band na zespół instrumentalny, 1988, zrewid. 2000

Tableaux Vivants na zespół instrumentalny, 1990

Stream na zespół instrumentalny, 1991

Cognate Canons na perkusję z kwartetem smyczkowym, 1993

Flocking na 2 fortepiany ćwierćtonowe, 1993

Form I–IV na zespół instrumentalny,1993

Ergodos III na 2 fortepiany, 1994

In a Large, Open Space na zespół instrumentalny, 1994

In a Large, Reverberant Space na zespół instrumentalny, 1995

Spectrum, cykl na różne zespoły instrumentalne, IV, 1995; VI i VIII, 2001

Scend for Scelsi na zespół kameralny i saksofon altowy, 1996

Diaphonic Study na fortepian z kwartetem smyczkowym, 1997

Diaphonic Toccata na skrzypce i fortepian, 1997

Diaphonic Trio na skrzypce i fortepian, 1997

Just Another Bagatelle na skrzypce i wiolonczelę, 2004

For Piano and... na fortepiani zespół instrumentalny, 2005

Arbor Vitae na kwartet smyczkowy, 2006

na instrument solo:

4 Inventions na fortepian, 1954

Just a Bagatelle na altówkę, 1959, zrewid. 1999

Music for Player Piano, 1964

Postal Piece, cykl, I na kontrabas, III na perkusję, IV na skrzypce, VIII na harfę, IX na wiolonczelę, X na perkusję, 1971, V na perkusję, 1965

3 Rags na fortepian, 1969

Chorales na perkusję, 1973

Spectral CANON for CONLON Nancarrow na monotonalnie nastrojony fortepian samogrający, 1974

Seegersong, I na klarnet/klarnet basowy, II na flet/flet altowy, 1999

Prelude and Toccata na fortepian, 2001

Essay (after a sonata) na fortepian, 2003

To Weave (a meditation) na fortepian, 2003

Wokalne:

Postal Piece, cykl, na głos solowy, II 1970

Wokalno-instrumentalne:

13 Ways of Looking at a Blackbird na tenor, 2 flety i trio smyczkowe, sł. W. Stevens, 1958, zrewid. 1971

Listen...! na 3 soprany i fortepian, 1981, zrewid. 1984

Sneezles na sopran i 4 instrumenty, 1986, zrewid. 1995

Sceniczne:

Choreogram na dowolną ilość instrumentów i tancerzy, 1964

For two (gently), muzyka teatralna, 1965

ThermocoupleI, II, muzyka teatralna, 1965

Collage II do filmu Viet-Flakes, reż. C. Schneemann, 1966

Couplings, muzyka teatralna, 1966

Redbed, muzyka teatralna, 1966

Interim, muzyka filmowa, reż. S. Brakhage,1952, zrewid. 1998

Elektroniczne:

Analog I „Noise Study” na taśmę, 1961

Collage I „Blue Suede” na taśmę, 1961

Entrance/Exit Music na taśmę, 1962

Stochastic Studies na taśmę, 1962

Dialogue na taśmę, 1963

Ergodos I na taśmę, 1963

Phases na taśmę, 1963

Radio Piece na taśmę, 1963

Ergodos II with Instrumental Responses na dowolny zestaw instrumentalny z tape-delay, 1964

Fabric for Ché na taśmę, 1967

For Ann (rising) na taśmę, 1969

Symphony na kwintet instrumentów blaszanych z tape-delay, 1975

Harmonium IV na 10 instrumentów z tape-delay, 1978

Saxony na jeden lub więcejsaksofon z tape-delay, 1978

Glissade na altówkę, wiolonczelę i kontrabas z tape-delay, 1982

Two Koans and a Canon na altówkę z tape-delay, 1982

Voice(s) na różne instrumenty i głosyz tape-delay, 1984

Pika-Don na kwartet perkusyjny z tape-delay,1991

Form V na taśmę, 1993

(Fontana) MIX for SIX (Strings) na 2 skrzypiec, 3 altówki, wiolonczelę i taśmę ad libitum z tape-delay, 2001

Spectrum VII na flet, wiolonczelę i fortepian z tape-delay, 2001

 

Prace:

Meta + Hodos. A Phenomenology of 20th-Century Musical Materials and an Approach to the Study of Form, Nowy Orlean 1964, 2. wyd. 1988

A History of ‘Consonance’ and ‘Dissonance’, Nowy Jork 1988

artykuły w „Musicworks” nr 27, 1984, „Soundings” XIII,1984/85, „MusikTexte” nr 37, 1990, „Contemporary Music Review” nr 27, 2008