Reszke, Jan

Reszke Jan Mieczysław, Giovanni di Reschi, Jean de Reszke, *14 I 1850 Warszawa, †3 IV 1925 Nicea, tenor. Początkowo uczył się śpiewu u matki, występował w chórze i jako solista w warszawskich kościołach. Systematyczną naukę śpiewu podjął u F. Ciaffeiego w Instytucie Muzycznym w Warszawie, w latach 1868–73 kształcił się u A. Cotogniego w Turynie, a następnie korzystał ze wskazówek F. i G. Lampertich w Mediolanie. Debiutował w I 1874 w Wenecji rolą króla Alfonsa w Faworycie G. Donizettiego. Do końca 1876 śpiewał partie barytonowe; po dwóch operacjach gardła postanowił zmienić skalę swojego głosu i po 3 latach nauki, prawdopodobnie u G. Sbriglii, 9 XI 1879 zadebiutował w partii tenorowej w Robercie Diable G. Meyerbeera w Teatro Real w Madrycie. Przez kilka następnych lat towarzyszył rodzeństwu, nadal kształcąc się wokalnie i śpiewając w salonach (np. H. Modrzejewskiej w Londynie). W Paryżu poznał J. Masseneta, który powierzył mu rolę Jana Chrzciciela w Hérodiade (wyst. 1 III 1884, z Edwardem i Józefiną) oraz partię Rodryga w Le Cid (prapremiera 30 XI 1885). W latach 1885–89 Jan Reszke był pierwszym tenorem w Opéra de Paris, entuzjastycznie przyjmowany śpiewał głównie w Aidzie G. Verdiego (Radames), Proroku i Afrykance G. Meyerbeera oraz Fauście Ch. Gounoda. Partię Radamesa zaprezentował 13 VI 1887 w Londynie, gdzie kilka dni później wystąpił po raz pierwszy jako Lohengrin w operze R. Wagnera. Jesienią 1887 śpiewał z bratem w Paryżu z okazji 100-lecia wystawienia Don Giovanniego W.A. Mozarta i w 500. przedstawieniu Fausta. Gounod z myślą o Janie Reszkem dodał arię O jour de deuil w finale III aktu Romea i Julii; wystawienie tej opery 28 XI 1888 z udziałem A. Patti i brata Edwarda przeszło do legendy. Latem 1889 bracia podążyli do Bayreuth, by usłyszeć Śpiewaków norymberskich Wagnera; 13 VII tego roku wystąpili (z N. Melbą) w premierze tej opery w Londynie. Koncert obu braci na zamku w Windsorze zapoczątkował przyjaźń z królową Wiktorią i angielską arystokracją. W sezonie 1889/90 obaj artyści przebywali w Warszawie, a następnie w Petersburgu, gdzie otrzymali patent szlachecki od cara Aleksandra III; od tego czasu podpisywali się „de Reszke”. W 1890 Jan Reszke pracował na zmianę w Londynie i Paryżu; w tymże roku wystąpił w londyńskiej premierze Carmen G. Bizeta.

Jesienią 1891 bracia Reszke wyruszyli w podróż do Ameryki (Louisville, Chicago, Boston); Jan Reszke śpiewał partię Lohengrina, Fausta, Romea, Otella, Radamesa, Raula (Hugonoci Meyerbeera), a 14 XII 1891 pojawił się po raz pierwszy w Metropolitan Opera House. W 1893 wystąpił z bratem w Operze w Warszawie (Faust, 19 V, Lohengrin, 23 V, Romeo i Julia, 26 V), przeznaczając honoraria na cele społeczne. Pod koniec roku powtórnie wystąpił w Ameryce (tytułowa rola w Wertherze Masseneta); w latach 1894–96 otwierał 3 kolejne sezony w Nowym Jorku, odnosząc triumf w roli Tristana w dziele Wagnera (27 XI 1895), którą powtórzył 1896 w Londynie. Latem 1896 ustalał z Cosimą Wagner w Bayreuth szczegóły przygotowywanej partii Zygfryda w Zmierzchu bogów Wagnera; w pracach nad rolami Zygfryda i Tristana korzystał z rad dyrygenta Metropolitan Opera House A. Seidla, asystenta Wagnera. Lata 1898–1900 spędził w Europie, 1900 wystąpił po raz ostatni w Covent Garden Theatre, 1901 odbył ostatnie, siódme tournée amerykańskie (w ciągu 10 lat wystąpił 227 razy w Metropolitan Opera House w Nowym Jorku i 115 razy w innych miastach Ameryki); 29 IV miał miejsce uroczysty, pożegnalny koncert w Metropolitan Opera House, z udziałem S. Bernhardt. Latem 1902 po raz pierwszy zaśpiewał partię Zygfryda w Paryżu w języku francuskim, a jesienią nowo opracowaną partię Cania w Pajacach R. Leoncavalla; były to jego ostatnie występy. Odszedł ze sceny w pełni sił wokalnych.

Od 1902 zajął się pracą pedagogiczną, tworząc w swym domu przy rue de Faisanderie 53 w Paryżu studio operowe, i budując na jego zapleczu małą salę teatralną. Jan Reszke był doskonałym pedagogiem; do jego uczniów należeli m.in. M. Teyte (która opisała jego metodę nauczania), F. Kaszowska, L. Slezak, W. Grąbczewski, B. Romaniszyn, B. Sayão; Jan Reszke udzielał też konsultacji A. Patti i J. Korolewicz-Waydowej. W czasie wojny przewodniczył komitetowi, wspierającemu rannych Polaków. W 1916 przeniósł się do Fontainebleau, a w 1919 do Nicei, gdzie nadal pracował jako pedagog. Zmarł na zapalenie płuc, pochowany został na cmentarzu Montparnasse w Paryżu; posiadał liczne odznaczenia, m.in. najwyższe odznaczenie Legii Honorowej (kawaler wielkiego krzyża) oraz Royal Victoria Order. Jedyny syn Jana Reszkego był malarzem, zginął w 1918 na wojnie w randze porucznika armii francuskiej.

W latach 80. i 90. XIX wieku Jan Reszke uchodził za pierwszego tenora Europy i Ameryki, zwłaszcza jako niezrównany wykonawca partii tenorowych w operach francuskich i dziełach Wagnera. Obok mistrzowskiej techniki (doskonała emisja, intonacja, dykcja) i wielkiej muzykalności jego sztukę cechowała siła ekspresji, przemyślana interpretacja, doskonałe aktorstwo i ciepła barwa głosu; entuzjastycznie o śpiewie Jana Reszkego wypowiadali się m.in. G.B. Shaw, Ch. Gounod, E. Grieg, Cosima Wagner. Jan Reszke często śpiewał z bratem lub z obojgiem rodzeństwa; partnerowały mu wybitne śpiewaczki, m.in. N. Melba, L. Nordica, A. Patti, M. Sembrich-Kochańska. Jan Reszke bronił się przed nagraniami, w latach 1901–03 powstały jednak 22 rejestracje (fragmenty z różnych oper), w tym 19 na tzw. wałkach Maplesona i 3 dla firmy Fonotipia.

Literatura: A. Rajchman Józefina Reszke oraz Bracia Reszke, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1888 nr 272 oraz 1893 nr 503; Ś.p. Józefa z Reszke Kronenbergowa, „Tygodnik Ilustrowany” 1891 nr 61; J. Kleczyński Występy braci Reszke, „Przegląd Muzyczny” 1893 nr 504; H.O. Stecki Wspomnienia mojej młodości, Lwów 1895; Bemol [L. Trzebuchowski] Szkoła śpiewu Edwarda Reszkego, „Świat” 1908 nr 42; A. Wieniawski Ś.p. Jan Reszke „Rzeczpospolita” 1925 nr 95; N. Melba Wspomnienia o braciach Reszke, „Muzyka” 1926 nr 11/12; C. Leiser Jean de Reszke and the Great Days of Opera, Londyn 1933, przedr. Westport (Connecticut) 1970; L. Kronenberg Wspomnienia, Warszawa 1933; B. Romaniszyn Wspomnienia o Janie Reszkem, „Ruch Muzyczny” 1948 nr 5/6; H. Modrzejewska Wspomnienia i wrażenia, przekł. z języka ang. M. Promiński, Kraków 1957; M. Teyte Star on the Door, Londyn 1958; J. Kański Fenomenalne rodzeństwo. Jan Edward, Józefina Reszke, w: Mistrzowie sceny operowej, Kraków 1974, 2. wyd. zmienione i poszerzone 1998; J. Kański Wokół rodzeństwa Reszke…, „Ruch Muzyczny” 1987 nr 7 i 12; W. Matuszewski Jak Jan podbił Metropolitan oraz M. Gordon-Smith Słowo ważne jak dźwięk. Maestra B. Sayão opowiada o swoim nauczycielu Janie Reszke, „Scena Operowa” 1993 nr 3 i 4.