Regamey, Konstanty

Regamey Konstanty, *28 I (15 I) 1907 Kijów, †27 XII 1982 Lozanna, szwajcarski kompozytor, pianista, krytyk i pisarz muzyczny oraz filolog orientalista, syn Konstantego Kazimierza Regameya (1879–1938), katolika, którego przodkowie emigrowali z kantonu Vaud w Szwajcarii do Wilna w Rosji carskiej w połowie XIX w. Na życzenie matki Lidii Sławicz (1882–1964) ochrzczony został w prawosławnej cerkwi Desatine w Kijowie. Mając 5 lat, rozpoczął naukę gry na fortepianie pod kierunkiem matki oraz ojca, pianistów, którzy ukończyli Konserwatorium Petersburskie w klasie A. Jesipowej-Leszetyckiej. Następnie krótko uczył się prywatnie u R. Gliera; z lat dziecięcych pochodzą jego pierwsze zachowane utwory fortepianowe (Mazurki, Barkarola i Souvenir de jeunesse). Od 1920 mieszkał w Warszawie, gdzie uczęszczał do gimnazjum im. Jana Zamojskiego, uczył się gry na fortepianie u J. Turczyńskiego i A. Dobkiewicza oraz teorii muzyki u F. Szopskiego. Skomponował wówczas 2 Preludia oraz pieśni do tekstów współczesnych poetów rosyjskich. W 1931 ukończył pod kierunkiem profesora S. Schayera na Uniwersytecie Warszawskim filologię klasyczną i orientalną. W 1932 zadebiutował jako krytyk muzyczny artykułem o IV Symfonii koncertującej Szymanowskiego, publikując artykuły w „Zet” i „Prosto z mostu”. W tymże roku podjął studia w zakresie filologii orientalnej i lingwistyki w École des Hautes Études i w Collège de France w Paryżu. W 1935 uzyskał na Uniwersytecie Warszawskim stopień doktora z zakresu filologii hinduskiej i gramatyki porównawczej języków indoeuropejskich. W 1937 przedstawił rozprawę habilitacyjną i jako docent prywatny podjął wykłady. Przebywał w kręgach inteligencji i ziemiaństwa o orientacji artystycznej, spotykał się wielokrotnie z K. Szymanowskim, J. Iwaszkiewiczem, B. Micińskim, K.I. Gałczyńskim, J. Braunem, J. Stempowskim. 20 lipca 1937 poślubił w kościele Franciszkanów w Krakowie Annę Janinę Kucharską (1912–1991), studentkę filologii romańskiej, córkę ministra W. Kucharskiego w rządzie W. Witosa. Do wybuchu II wojny światowej prowadził ożywioną działalność krytyczną. W latach 1937–39 był redaktorem dwumiesięcznika „Muzyka Współczesna”, w latach 1938–39 redaktorem naczelnym miesięcznika „Muzyka Polska”; w 1939 uczestniczył w przygotowaniu festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Warszawie i Krakowie. Podczas okupacji pracował jako pianista w warszawskich kawiarniach, m.in. w Arkadii, Bohema. Ze względu na obywatelstwo szwajcarskie miał łatwiejszą sytuację, gdyż nie podlegał bezpośrednim kontrolom Gestapo. Nawiązał współpracę z Armią Krajową, w 1942 pełnił funkcję kuriera (o pseudonimie Czesław Drogowski, świadectwa W. Felczaka); w jego mieszkaniu znajdowały schronienie osoby ukrywające się, a kompozytorzy oddawali swoje rękopisy na przechowanie (np. R. Palester i inni). Konstanty Regamey debiutował jako kompozytor na koncertach konspiracyjnych. Wiosną 1943 zaprezentował Pieśni perskie na bas-baryton i dwa fortepiany, następnie zinstrumentowane za sugestią K. Sikorskiego, który udzielił mu kilku lekcji kompozycji; 6 VI 1944 po raz pierwszy na koncercie konspiracyjnym wykonany został Kwintet; wrażenia z tego koncertu zostały przekazane wiele lat później we wspomnieniu W. Lutosławskiego. Po klęsce powstania warszawskiego Konstanty Regamey z matką i żoną wygnany został z mieszkańcami Warszawy do obozu w Pruszkowie, a w konsekwencji został uwięziony w obozie koncentracyjnym w Sztutowie pod Gdańskiem. Dzięki posiadanym dokumentom szwajcarskim Regameya nie zostali oni zgładzeni w Sztutowie, tylko przetransportowani do obozu pod Hamburgiem, skąd jako obywatel szwajcarski został z rodziną zwolniony i w końcu XI 1944 przybył do Lozanny. Doświadczenia życiowe i przeżycia okupacyjne spowodowały, że Regamey czuł się związany z Polską i Polakami i gdyby to było możliwe, stałby się Polakiem, więź ta była żywa do końca jego drogi.

W IV 1945 Konstanty Regamey został zatrudniony na uniwersytecie w Lozannie, także na uniwersytecie we Fryburgu od 1946 jako profesor nadzwyczajny lingwistyki ogólnej; w Lozannie najpierw był lektorem języka rosyjskiego i języków orientalnych, od 1949 wykładał o językach i cywilizacji słowiańskiej i orientalnej, od 1957 profesor zwyczajny. W III 1947 przyjechał do Krakowa, był obecny na prawykonaniu wersji orkiestrowej Pieśni perskich. Nie porzucając twórczości kompozytorskiej (Kwartet smyczkowy, Wariacje i temat) Konstanty Regamey poświęcił się pracy badawczej w dziedzinie filologii orientalnej i sanskrytu, w latach 1949–50 wygłaszał wykłady w Indiach i Egipcie, był delegatem na XXII Międzynarodowy Kongres Orientalistów w Istambule. W latach 1954–62 został wraz z P. Meylanem redaktorem pisma „Feuilles Musicales”; należał do Société Linguistique w Paryżu. W 1955 na festiwalu w Donaueschingen odbyło się prawykonanie Pięciu etiud, które dzięki oryginalności brzmienia i wirtuozerii wokalnej należą do jego najbardziej cenionych utworów. W 1956 był jednym z inicjatorów programu zbliżenia kultur Wschodu i Zachodu (UNESCO); przebywał w Nowym Delhi, gdzie spotkał się z Dalaj Lamą. W 1959 rozpoczął pracę nad operą Don Robott, której nie ukończył. W 1962 jako pianista odbył tournée koncertowe ze skrzypaczką Anne-Marie Gründer po Związku Radzieckim. W Moskwie doszło do spotkania z Swietłaną Konstantynowną Regamey, dotąd nieznaną córką jego ojca z drugiego małżeństwa, a więc jego przyrodnią siostrą, która była architektem i odwiedzała później Regameya w Lozannie. Po powrocie skomponował Pięć poematów Jeana Tardieu na chór a cappella, uznanych przez krytykę za utwór bliski estetyce W. Lutosławskiego, których prawykonanie na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” w 1964 przyniosło mu spektakularny sukces. W latach 1963–68 był prezesem Association des Musiciens Suisses oraz sekcji szwajcarskiej Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej, a w 1964 utworzył szwajcarską Radę Muzyczną i został jej przewodniczącym. Pozostawał w bliskich kontaktach z P. Sacherem, który wielokrotnie dyrygował wykonaniami jego utworów. W 1966 ponownie odwiedził Polskę, jako gość festiwalu Warszawska Jesień, z okazji prawykonania Autografu. W 1973 skomponował na zamówienie opery w Hamburgu drugą operę Mio, mein Mio. W latach 1969–73 był członkiem prezydium MTMW. W 1970 napisał kantatę Alfa, a w 1976 koncert podwójny Lila dedykowany P. Sacherowi. W 1977 zakończył pracę na uniwersytecie we Fryburgu i w Lozannie i przeszedł na emeryturę; w tymże roku przebywał w Baranowie, gdzie polskie środowisko muzyczne obchodziło 70. rocznicę jego urodzin. W IX 1978 objęty prawie całkowitym paraliżem znalazł się w klinice w Lozannie. W kontynuowaniu pracy nad kantatą Visions pomagał mu kompozytor J. Balissat, któremu Konstanty Regamey częściowo dyktował ten utwór. Na wózku inwalidzkim Konstanty Regamey uczestniczył w Wielki Piątek 13 IV 1979 w uroczystym prawykonaniu Visions w katedrze w Lozannie, odnosząc swój ostatni wielki sukces artystyczny. 19 V 1983 na uniwersytecie w Lozannie odsłonięte zostało popiersie kompozytora. 22 XI 1991 w Lozannie umarła żona Konstantego Regameya, archiwa kompozytora przekazane zostały do Bibliothèque Cantonale et Universitaire. W 1987 w Warszawie odbyło się sympozjum Związku Kompozytorów Polskich poświęcone jego twórczości. Staraniem Zarządu Oddziału Krakowskiego ZKP i z udziałem Pro Helvetii wiosną 1993 pod kierunkiem pianistki Barbary Halskiej odbyło się w Polsce 10 koncertów uświetniających 10. rocznicę śmierci Konstantego Regameya, a wiosną 1995 w Kijowie, we Lwowie i Drohobyczu. W 1994 Barbara Halska, niezłomna wykonawczyni jego muzyki, założyła Ensemble Regamey, który w ramach 6. Międzynarodowych Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich wykonał Kwintet (w obecności H.M. Góreckiego). W 2002 dla uczczenia 20. rocznicy śmierci odbyło się w Krakowie pierwsze polskie wykonanie Symfonii inkantacji. W ramach Międzynarodowych Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich w 2004 odbył się koncert kompozytorski Regameya, a w rocznicę stulecia urodzin kompozytora koncerty i Międzynarodowa Konferencja Muzykologiczna „Fenomen osobowości Konstantego Regameya” z udziałem uczestników ze Szwajcarii i Ukrainy. W Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie otwarta była wystawa „Konstanty Regamey. Polistylista”. Dla uczczenia stulecia urodzin Regameya miały miejsce na festiwalu w Krakowie polskie prawykonania kantaty Wizje oraz cztery jej wykonania na Ukrainie (mecenas Pro Helvetia). Od 2014 w wydawnictwie Musica Iagellonica pod redakcją J. Stankiewicza zaczęły ukazywać się zeszyty z utworami kameralnymi Regameya (Pieśni młodzieńcze, Pieśni perskie w wersji francuskiej i polskiej oraz Utwory młodzieńcze na fortepian, 2023).

Dodekafonia. Konstanty Regamey jako kompozytor, w dużej mierze autodydakta, zaczął praktykować dodekafonię w czasie, kiedy w Polsce tylko J. Koffler zajmował się tą techniką i jego osiągnięcia znane były tylko w wąskim, lwowskim kręgu. Doszedł do dodekafonii od strony całkowitej chromatyzacji materiału dźwiękowego, a więc drogą podobną do Schönberga. Pierwszymi próbami Konstantego Regameya były Pieśni perskie, a zwłaszcza Kwintet, będący rezultatem zastosowania konstruktywizmu dodekafonicznego w wirtuozowskiej fakturze instrumentalnej, którego jednakże ostatecznym efektem stała się ekspresja neoromantyczna. Zdaniem kompozytora zastosowanie reguł klasycznej dodekafonii nie determinuje jeszcze stylu utworu, nie prowadzi też do stworzenia nowego języka muzycznego_; Konstanty Regamey traktował zatem dodekafonię wyłącznie jako określoną technikę kompozytorską, za pomocą której komponował w różnych stylach, np. w Kwintecie (części II) w stylu Brahmsa, w Muzyce na smyczki (części IV) i później w Autografie zbliżył się także do stylu neoklasycznego, a w 4 x 5 zademonstrował 5 sposobów traktowania serii. W niedokończonej operze Don Robott poddał serializacji nie tylko muzykę (melodia, harmonia, kompleksy polifoniczne), ale wszystkie aspekty dzieła scenicznego, jak elementy wizualne, światło, ruch śpiewaków i grup postaci scenicznych. Po 1968 Konstanty Regamey posługiwał się dodekafonią już tylko sporadycznie. Dążenie kompozytora do rozwinięcia dodekafonii, a zarazem wykreowania indywidualnego stylu muzycznego odbiegało zdecydowanie od kierunku rozwoju dodekafonii europejskiej, prowadzącego do totalnego serializmu odkrytego przez O. Messiaena. Konstanty Regamey, dążąc do muzyki o oryginalnym wyrazie, ekspresyjnej i barwnej, afirmował poglądy, że jest to muzyka wyrastająca z neoklasycyzmu i neoromantyzmu, zarazem jednak unikał nadmiernej systematyzacji. Jako jeden z pierwszych polskich dodekafonistów, w pracy B. Schaeffera (Klasycy dodekafonii) został wymieniony pośród umiarkowanych dodekafonistów, jak np. F. Martin, L. Dallapiccola.

Polistylizm. Zdaniem kompozytora w muzyce lat 50. panuje monotonia stylu i statyczność fakturalna, gdyż konstrukcja utworu sprowadza się tylko do kontrastów dynamiki i jakości sonorystycznych. W obrębie jednego utworu Konstanty Regamey stosował różnorodne techniki, często z różnych okresów historycznych. Uważał, że twórczość winna być odzwierciedleniem osobowości artysty, a jeden styl, jedna szkoła jest ograniczeniem i zubożeniem możliwości twórczych. Konstanty Regamey interesował się aleatoryzmem, preferował zapis dokładny, ale uważał, że improwizacja nie należy do tradycji europejskich, a muzycy nie czują jej istoty i nie umieją improwizować. Uznawał rolę aleatoryzmu jako czynnika wzbogacającego fakturę utworu, określając jednak jego granice; pełnej swobody nie akceptował. Przykładem aleatoryzmu Konstantego Regameya jest „efekt tłumu” w pierwszym utworze z Pięciu poematów Jeana Tardieu, gdzie wrażenie całkowitej swobody zostało uzyskane w oparciu o szkielet zapisanych ściśle partii wokalnych; w ostatniej części z 4 x 5 na fundamencie zanotowanej ściśle grupy tutti improwizują 4 kwintety. Stanowisko Konstantego Regameya było bliskie W. Lutosławskiemu, który posługując się tzw. aleatoryzmem kontrolowanym, w swoich utworach wyznaczał jego granice. Oryginalną cechą kompozytora jest skłonność do wyrażania w muzyce humoru, żartu, ironii i persyflażu. Śmiech jako efekt wokalny pojawia się w piątej z Pięciu etiud i w Trzech pieśniach klowna. Słynne stało się określenie wykonawcze „prokofieusement” w Muzyce na smyczki, sugerujące wykonawcom wydobycie ironii i esprit tego kompozytora. Wiele utworów Konstantego Regameya kończy się zaskoczeniem dźwiękowym: powtarzaniem tego samego motywu (Sonatina na flet i fortepian), szeptem na zakończenie Pięciu etiud, zwolnieniem tempa, przypominającym hamowanie płyty gramofonowej (Lila). Wszystkie kompozycje Konstantego Regameya noszą znamię pluralizmu stylistycznego, są wyrazem właściwego dlań polistylizmu i świadectwem doskonałej umiejętności pisania w różnych stylach. Ta tendencja zaznacza się już w jego pierwszym utworze skomponowanym w czasie okupacji w Warszawie, Pieśniach perskich, oraz w Wariacjach i temacie występuje wariacja w stylu Bacha; w Muzyce na smyczki, choć skomponowanej w technice dodekafonicznej, kompozytor stosuje znaczący kontrast dwóch serii: jednej, na której buduje akordy doskonałe, drugiej – z dźwiękami dysonującymi; w Pięciu poematach Jeana Tardieu zestawia awangardę, sonorystyczną fakturę chóralną i stylizację charakterystyczną dla włoskiego madrygału renesansowego. Szczególny przykład stanowi Symfonia inkantacji, w której kompozytor połączył odległe style: prehistoryczne zaklęcie z Formozy jako dokument etnomuzykologiczny, hinduskie zaklęcie z VIII w., inkantację asyryjską do zaklinania demonów, cytat z virelais Adama de la Halle z tekstem włoskiego sonetu miłosnego Gaspary Stampa, splecionym z instrumentalnym tematem serialnym. Ten sposób komponowania doprowadził Konstanty Regamey do perfekcji, uzyskując w ostatnim swym dziele, Wizjach, silną wyrazowo, spójną jedność stylistyczną elementów techniki sonorystycznej z tradycyjnym językiem muzycznym, przede wszystkim w dziedzinie faktury chóralnej. Obecnie pluralizm stylistyczny, analogicznie do istniejącej w literaturze XX w. tendencji do rezygnacji z czystości gatunkowej poprzez zacieranie granic gatunków literackich oraz łączenie różnych form i stylów narracji, jest postawą kompozytorską, usankcjonowaną stylistyką postmodernistyczną. Jednym z pionierów takiej postawy był Konstanty Regamey (z np. Ch. Ivesem). Istnieją interpretacje wyjaśniające takie stanowisko Konstantego Regameya renesansową różnorodnością jego talentu, genetyczną i biograficzną polikulturowością jego osobowości oraz wieloraką działalnością (teoretyk nowej muzyki, krytyk i eseista muzyczny, pianista i kompozytor, filolog i znawca 40 języków indoeuropejskich i wschodnich, mediator kultur Wschodu i Zachodu).

Stosunek do muzyki orientalnej. Jako filolog orientalny i badacz sanskrytu oraz narzeczy tybetańskich Konstanty Regamey był jednym z najwybitniejszych znawców muzyki orientalnej. Przez długi czas poszukiwał klucza do tej muzyki, aby nie ograniczać się do zauroczenia egzotyzmem odmiennych skal i rytmów, niezrozumiałych w swej istocie dla słuchacza Zachodu. Poznanie ontologicznej podstawy muzyki orientalnej, tworzonej w procesie improwizacji przy całkowicie innym poczuciu czasu, doprowadziło Konstantego Regameya do stwierdzenia, że rola i funkcja muzyki wschodniej nie ma niczego wspólnego z europejską praktyką koncertową. Uważał, że wpływ muzyki Orientu na muzykę zachodnią nie jest możliwy i przeciwstawiał się tezie A. Daniélou, który głosił, że muzyka Wschodu przyniesie odnowę muzyki Zachodu. Jego zdaniem synteza muzyk nie jest możliwa; osiągalne jest jedynie przejęcie i adaptowanie gotowych form muzyki wschodniej, które może dać rezultaty, ale trzeba by wykształcić na Zachodzie nowych muzyków i odbiorców. Twierdził, że postawa takich kompozytorów jak O. Messiaen, którzy zapożyczają wycinkowo schematy rytmiczne lub melodyczne z muzyki hinduskiej i wprowadzają je do struktury dzieła wyrosłego z tradycji kultury zachodniej, jest nie do przyjęcia. Skrajną postacią takich konglomeratów muzycznych jako produktów konsumpcyjnej kultury zachodniej, doprowadzonych zdaniem Konstantego Regameya do absurdu, jest free jazz poszukujący inspiracji w muzyce hinduskiej.

O związkach z muzyką orientalną świadczy stosowanie ćwierćtonów, w użyciu których kompozytor był pionierem w muzyce polskiej już w 1948 w Wariacjach i temacie (pod wpływem powstałej rok wcześniej Kołysanki A. Panufnika). Konstanty Regamey nie tworzył systemu ćwierćtonów jak np. A. Hába, zastosował ćwierćtony wyłącznie jako nuty przechodnie, w pasażach i ozdobnikach, poszerzając tym samym spektrum dźwiękowe, dające silny efekt wyrazowy. Z uwagi na melodyczną naturę mikrotonów rzadko ich używał w harmonicznych agregatach wertykalnych (Autograf). Szczególne zastosowanie ćwierćtonów w poemacie kosmogonicznym Alfa wytwarza specjalny klimat medytacji i ekstazy, a powrót do muzyki czysto diatonicznej pociąga za sobą zmianę tego klimatu. Klastery wprowadził Konstanty Regamey już w Pieśniach perskich i Kwintecie, a więc w czasach kiedy wynalazek H. Cowella nie był jeszcze w Europie rozpowszechniony. Są to klastery z tzw. ruchomym wnętrzem (pierwszy użył ich D. Szostakowicz w II Symfonii), w których wolumen i wewnętrzne zagęszczenie zmienia się w trakcie przebiegu brzmieniowego (część III Condensazioni in moto z 4 x 5). Konstanty Regamey odrzucał całkowicie cytowanie autentycznych rag i wszelkie próby syntezy języka wschodniego i zachodniego. W muzyce hinduskiej poszukiwał tylko inspiracji i aury brzmieniowej dla tworzenia własnych modes utrzymanych w klimacie hinduskim. W swych utworach (Pięć etiud, część II Symfonii inkantacji, część II z 4 x 5) nie tworzył syntezy dwóch odmiennych tradycji, ale kreował własny styl z zastosowaniem środków i cech stylistycznych muzyki hinduskiej. Użycie autentycznego tekstu hinduskiego pozwoliło mu uzyskać prawdziwą aurę orientalną na skalę niespotykaną dotąd w muzyce Zachodu (Pięć etiud, Alfa).

Piśmiennictwo. Artykuły, eseje i teksty polemiczne Konstanty Regamey pisał w języku polskim, francuskim i niemieckim; recenzował koncerty, przedstawiał sprawozdania z ważnych wydarzeń życia muzycznego, pisał o kompozytorach i ich nowych dziełach, był jednym z najważniejszych obrońców i propagatorów Szymanowskiego i nowej muzyki. S. Kisielewski uważał go za autorytatywnego przedstawiciela „krytyki obiektywnej”, B. Schaeffer widział w nim apologetę nowej muzyki, najwybitniejszego polskiego krytyka muzycznego swoich czasów. Początkowo jako estetyk i teoretyk (Treść i forma w muzyce) pozostawał pod silnym wpływem doktryny czystej formy S.I. Witkiewicza; później uznawał raczej równowagę stosunku treści do formy. Zajmując się problemem ewolucji w muzyce i sztukach pięknych (Próba analizy ewolucji w sztuce) opierał twórczość artystyczną na czterech fundamentalnych elementach: kreacyjność, motywacja, forma i materiał. Poglądy Konstantego Regameya na nową muzykę oddziaływały inspirująco na środowiska, w których przebywał: w Warszawie okresu międzywojennego i okupacji, a następnie w Lozannie, Fryburgu i Genewie, w środowiskach muzycznych i uniwersyteckich, gdzie stał się „spiritus movens nowej muzyki Szwajcarii Romańskiej” (J. Stenzl), którego korzeni dopatrywano się w muzyce polskiej. „Mimo wielu sukcesów i dowodów uznania Konstanty Regamey pozostaje wciąż wielkością nie w pełni odkrytą i docenioną. Przez fakt ten dzieli on los z wieloma swymi wielkimi poprzednikami, których twórczość długo musiała czekać na należne jej miejsce w historii muzyki. Przypomnijmy tu choćby Weberna, Varèse’a czy Ivesa. Czas jest najbardziej sprawiedliwym sędzią. Wierzę, że odda on sprawiedliwość głębokiej i fascynującej osobowości muzycznej Konstantego Regameya” (W. Lutosławski, 1977).

Literatura: N. Loutan-Charbon C. Regamey, compositeur, wstęp A.-F. Marescotti, Yverdon 1978 (monografia zawiera spis twórczości i bibliografię); Inventaire du fonds musical précédé du Catalogue des oeuvres… (katalog zbiorów Archiwum K. Regameya w Bibliotece Kantonalnej i Uniwersyteckiej w Lozannie, wstęp H. Villarda oraz artykuły R. Brunnera, J. Stankiewicza i J. Stenzla), red. J.-L. Matthey i M. Rey-Lanini, Lozanna 1999; M. Andrzejewski Polski Szwajcar Konstanty Regamey, Gdańsk 2016; [nota o wojennych losach Kwintetu K. Regameya i przekazaniu partytury do Londynu], „Pod Prąd. Pismo polskiej myśli niepodległej w Szwajcarii” Fryburg 1946 nr 34; F. Brenn C. Regamey, „Journal des Arts” 1946 nr 12–13; E. Appia Un compositeur autodidacte. C. Regamey oraz P.A. Gaillard „Cinq Poèmes de Jean Tardieu” de C. Regamey, „Revue musicale Suisse” 1951 nr 5 oraz 1965 nr 4; Constantin Regamey. Musik der Zeit, „Schweizer Komponisten”, Bonn 1955 nr 10; H. Jaton C. Regamey, Président de l’AMS, „Revue musicale de Suisse Romande” 1963 nr 3; B. Schaeffer Klasycy dodekafonii (omówienie Kwintetu i opery Don Robott), vol. 2, Kraków 1964; G. de A. L’Ensemble MW 2 de Cracovie [sprawozdanie wykonania K. Regameya Nietożsamość a nieskończoność / La Non-Identité Infinie w Wielkim Studio Radia w Genewie], „La Suisse”, 9 maja 1968; J. Cegiełła Entretien avec C. Regamey, „Perspectives Polonaises” 1973 nr 6, przedruk w: J. Cegiełła Szkice do autoportretu polskiej muzyki współczesnej, Kraków 1976; J. Viret Les Cinq Etudes pour Voix de Femme et Orchestre de C. Regamey oraz Entretiens avec C. Regamey, „Revue musicale de Suisse Romande” 1970 nr 4 oraz 1975 nr 3; J.-C. Poulin C. Regamey L’Eclectisme, en musique, n est pas un défaut dans la mesure où il est cohérent, „Gazette de Lausanne” z 11 XII 1976; W. Lutosławski Une création fascinante. Souvenirs de l’an 1944. Traduction T. Zawadzki, „Revue musicale Suisse” 1977 nr 2, wyd. polskie: Fascynująca prapremiera (wspomnienie z 1944 r.), „Ruch Muzyczny” 1983 nr 10, przedruk w: Oblicza polistylizmu…, 1988; J. Stenzl Présence du Compositeur, „Revue musicale Suisse” 1977 nr 1; M. Favre Musik und Sprache. Zum 70. Geburtstag des Komponisten C. Regamey, „Bund” z 27 I 1977; H.-Ch. Tauxe Portrait d’un humaniste, „24 Heures” z 28 VI 1977; M. Telemińska Techniki kompozytorskie w twórczości Konstantego Regameya z lat 1942–1967, «Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach» nr 24, Katowice 1978; J. Stenzl Daniels Visionen, „Basler Zeitung” z 17 IV 1979; N. Loutan-Charbon „Visions” de Constantin Regamey, „Revue Musicale de Suisse romande” 1980 nr 1; „Ruch Muzyczny” 1983 nr 10, nr specjalny, poświęcony Konstantemu Regameyowi; Oblicza polistylizmu. Materiały sympozjum poświęconego twórczości Konstantego Regameya, Warszawa 29–30 V 1987, red. K. Tarnawska-Kaczorowska, Warszawa 1988 (zawiera artykuły następujących autorów: B. Pociej, M.K. Byrski, M. Tomaszewski, A. Jarzębska, D. Gwizdalanka, K. Tarnawska-Kaczorowska, J. Stankiewicz, J. Stenzl, M. Kusińska, W. Lisecki, A. Tuchowski, J. Dankowska, L. Polony, W. Stróżewski, K. Szwajgier); M. Gerteis Philologue und Komponist, „Tages-Anzeiger” z 9 I 1981; J. Wyttenbach Komponist C. Regamey. Résistance-Solidarität-Toleranz, „Basler Zeitung” z 21 I 1981; N. Loutant Les deux opéras de C. Regamey, „Schweizer Theaterjahrbuch” 1983 nr 45; Inauguration du buste de Constantin Regamey (Discours de M. Claude Bridel, recteur, de M. Jacques Mercanton, professeur honoraire, de M. Jean Balissat: Portait de Constantin Regamey compositeur, Biographie de Constantin Regamey par Mme Nicole Loutan-Charbon, Présentation du sculpteur Jacques Barman par M. le Dr Fernand Cardis, professeur honoraire [wydanie okolicznościowe z okazji uroczystości na Uniwersytecie Lozańskim 19 maja 1983], Librairie de l’Université, Lozanna 1984; E. Solińska Konstanty Regamey: muzyka i sanskryt, „Życie Warszawy” 21/22 marca 1987; E. Orman Konstanty Regamey w Polsce, „Ruch Muzyczny” 1988 nr 13–14; W. Kuzyk Nespodiwana zustricz u Kiewi, „Kreszczatik” z 18 IV 1995; M. Woźna Muzyka Konstantego Regameya na Ukrainie, „Ruch Muzyczny” 1995 nr 10; R. Brunner Contraintes et libertés stylistiques. L’oeuvre musicale de Constantin Regamey (1907–1982), „Dissonanz” 1998 nr 7; J. Stankiewicz Konstanty Regamey – nieutracona polskość, w: Muzykolog wobec dzieła muzycznego, księdze pamiątkowej E. Dziębowskiej, red. M. Woźna-Stankiewicz i Z. Dobrzańska-Fabiańska, Kraków 1999, także w: Inventaire du fonds musical…, Lozanna 1999; W. Felczak Relacja o pewnym fragmencie działalności konspiracyjnej Konstantego Regameya podczas II wojny światowej, w książce programowej 14. Międzynarodowych Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich, red. J. Stankiewicz, Kraków 2002; A. Walaciński Anonymus Helveticus „Nietożsamość a nieskończoność” na niemą recytatorkę, śpiew i niezidentyfikowaną ilość instrumentów, w: Retrospekcje. Teksty o muzyce XX wieku, Kraków 2002 (pierwodruk w: „Forum Musicum” 1970 nr 6); W dwudziestą rocznicę śmierci Konstantego Regameya. Wspomnienia przyjaciela, rozmowa B.M. Jankowskiego z O. Nusslé, „Ruch Muzyczny 2003 nr 8; K. Naliwajek Wczesna twórczość pieśniowa K. Regameya – w kręgu ezoteryki, erotyzmu, symbolizmu i katastrofizmu, „Przegląd Muzykologiczny” 2005 nr 5; B. Galiński Konstanty Regamey, jakim go poznałem, „Ruch Muzyczny” 2005 nr 16; J. Stankiewicz Jedność duchowa spuścizny Regameya / Die geistige Einheit des Regamey-Erbe Regameya, przekład na jęz. niemiecki A. Volk, „Secesja” 2006 nr 2; J. Stankiewicz Konstanty Regamey (1907–1982) – indywidualność poliwalentna, w: Donum natalicum. Studia Thaddaeo Przybylski octogenario dedicata, red. Z. Fabiańskiej, A. Jarzębskiej, A. Sitarza, Kraków 2007, przekład słowacki L. Chalupki Konstanty Regamey (1907–1982) – polywalentná indyvidualita, w: K pocte Alexandra Moyzesa a L’udovita Rajtera, red. L. Chalupka, Bratysława 2007; J. Arkuszewski Konstanty „Kot” Regamey (1907–19820), w: książce programowej 19. Międzynarodowych Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich, red. J. Stankiewicz, Kraków 2007; Kalendarium międzynarodowej Konferencji „Fenomen osobowości Konstantego Regameya (Kijów 19007 – Lozanna 1982) w Stulecie urodzin i Dwudziestopięciolecie śmierci, w: książce programowej 19. Międzynarodowych Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich, red. J. Stankiewicz, Kraków 2007; A. Woźniakowska Fenomen Regameya, „Dziennik Polski” 4 czerwca 2007; A. Woźniakowska Muzyczne emocje [o polskim prawykonaniu Wizji K. Regameya], „Dziennik Polski” 5 czerwca 2007; L. Akopjan W Krakowie pamiętają o Regameyu, „Ruch Muzyczny” 2007 nr 14; J. Stankiewicz Constantin Regamey et la genèse de sa personnalité, „Revue Musicale de Suisse” 2007 nr 7/8; K. Naliwajek-Mazurek Regamey 1907–1982. Kompozytor, pianista orientalista, w: Okupacyjne losy muzyków. Warszawa 1939–1945. Koncepcja albumu, wybór materiałów i opracowanie K. Naliwajek-Mazurek, A. Spóz, t. 2, Warszawa 2015. K. Naliwajek-Mazurek Konstanty Regamey – muzyka na rozdrożach historii i polityki, w: Muzyka polska za granicą, t. 1, Twórcy – Źródła – Archiwa, red. B. Bolesławska-Lewandowska, J. Guzy-Pasiak, Warszawa 2017.