Neuhaus, Henryk

Neuhaus [n’ojha^us], Nejgauz, Henryk, Harry, Genrich, Gustawowicz, *12 IV (31 III) 1888 Jelizawietgrad, †10 X 1964 Moskwa, pianista i pedagog, syn Gustawa. Gry fortepianowej uczył się u ojca, następnie pobierał nauki muzyczne u wuja F. Blumenfelda. Koncertował od 9. roku życia. W 1902 wystąpił w Jelizawietgradzie z 11-letnim M. Elmanem, w 1904 debiutował na Westfälische Musikfeste w Dortmundzie, następnie występował w Bonn, Kolonii, Berlinie. W 1906 studiował kompozycję u P. Juona w Berlinie, tam rozpoczął naukę gry fortepianowej u L. Godowskiego, w latach 1912–14 kontynuował u niego mistrzowskie studia pianistyczne w Akademie der Tonkunst w Wiedniu. W 1915 uzyskał jako eksternista dyplom konserwatorium w Petersburgu. Był częstym gościem w Tymoszówce, rodzinnym domu K. Szymanowskiego, towarzyszem licznych podróży kompozytora, pierwszym wykonawcą jego wczesnych utworów fortepianowych: Wariacji b-moll op. 3, Wariacji na polski temat ludowy h-moll op. 10 i dedykowanej mu Fantazji C-dur op. 14. Występował także z P. Kochańskim, wykonując często m.in. Sonatę d-moll op. 9, Nokturn i Tarantelę op. 28 oraz Mity op. 30 Szymanowskiego. W latach 1916–18 uczył gry fortepianowej w konserwatorium w Tyflisie (Tbilisi), w latach 1918–22 w konserwatorium w Kijowie (od 1919 profesor), od 1922 do końca życia był profesorem konserwatorium w Moskwie, w latach 1935–37 rektorem tej uczelni. W Moskwie rozwinął bogatą działalność koncertową, solistyczną i kameralną. Miał w swym repertuarze komplet sonat Skriabina i Preludiów Debussy’ego, propagował nową muzykę rosyjską (Prokofiewa, Szostakowicza, A. Aleksandrowa, Miaskowskiego); występował ze skrzypkami M. Polakinem i D. Ojstrachem oraz kwartetem smyczkowym im. Beethovena. Był oryginalnym wykonawcą muzyki romantyków: Schumanna, Chopina, Liszta, Brahmsa. Interpretacje podporządkowywał treści uczuciowej, a nawet chwilowemu natchnieniu, artystycznej intuicji; zachwycał poetycznością wykonania, subtelną kolorystyką dźwiękową, pięknym prowadzeniem kantyleny (szczególnie przykładem owych walorów są zachowane nagrania Koncertu e-moll op. 11, Poloneza-Fantazji As-dur op. 61 i Barkaroli Fis-dur op. 60 Chopina). Eksponując zdecydowanie swobodę i indywidualność interpretacyjną, naturalność gry (zwłaszcza kształtowania rytmu i śpiewności dźwięku), przywiązywał zarazem zasadniczą wagę do warsztatu pianistycznego, prawidłowej pracy (elastyczności) aparatu ruchowego i właściwej aplikatury.

Neuhaus trzykrotnie odwiedził Polskę, w 1937 i 1960 był członkiem jury Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. F. Chopina w Warszawie, w 1962 uczestniczył w obchodach 25. rocznicy śmierci K. Szymanowskiego. Jako pedagog wykształcił plejadę światowej sławy pianistów, m.in. Ś. Richtera, E. Gilelsa, J. Zaka, S. Neuhausa, J. Malinina, R. Lupu i J. Mogilewskiego. Poglądy i doświadczenia pedagogiczne przekazał w pracy Ob iskusstwie fortiepiannoj igry. W latach 1935–64 Neuhaus opublikował ok. 80 artykułów i recenzji, głównie na łamach czasopism „Muzyka”, „Sowietskaja muzyka”, „Sowietskoje iskusstwo”, „Sowietskaja kultura”, m.in. o pianistach (E. Petrim, L. Godowskim, E. Gilelsie, Ś. Richterze, G. Gouldzie, J. Zaku i innych), kompozytorach (Chopinie, Skriabinie, Prokofiewie, Miaskowskim, Medtnerze), ostatnich sonatach Beethovena, koncercie fortepianowym A. Chaczaturiana, XVII Symfonii Miaskowskiego, kwartecie smyczkowym Szostakowicza, o konkursie im. Wieniawskiego (1935) i Konkursie Chopinowskim (1937).

Literatura: G. Neuhaus. Razmyszlienija, wospominanija, dniewniki. Izbrannyje statji. Piśma k roditielam, Moskwa 1975 (zawiera artykuł J.I. Milsztejna G.G. Neuhaus i jego litieratunoje nasledije); Muzykalno-piedagogiczeskoje i litieratrnoje nasledije G.G. Neuhaus, 2 t., red. N. Jenukidze, t. 1: Ob iskusstwie fortiepiannoj igry, Moskwa 1999, t. 2: Razmyszlienija, wospominanija, dniewniki. Izbrannyje statji, Moskwa 2000; A. Alszwang Sowietskije szkoły pianizma. G. Neuhaus i jego szkoła, „Sowietskaja Muzyka”1938 nr 12; A. Nikołajew Wzglady G.G. Neuhausa na razwitije pianisticzeskogo mastierstwa, w: Mastiera sowietskoj pianisticzeskoj szkoły, Moskwa 1954, 2. wyd. 1961; L. Rabinowicz G.G. Neuhaus, w: Portriety pinistow, Moskwa 1962, 2. wyd. 1970; W. Delson G. Neuhaus, Moskwa 1966.