logotypes-ue_ENG

Neuhaus, Henryk

Biogram i literatura

Neuhaus [n'ojhaus], Nejgauz, Henryk, Harry, Genrich, Gustawowicz, *12 IV (31 III) 1888 Jelizawietgrad, †10 X 1964 Moskwa, pianista i pedagog, syn Gustawa. Gry fortepianowej uczył się u ojca, następnie pobierał nauki muzyczne u wuja F. Blumenfelda. Koncertował od 9. roku życia. W 1902 wystąpił w Jelizawietgradzie z 11-letnim M. Elmanem, w 1904 debiutował na Westfälische Musikfeste w Dortmundzie, następnie występował w Bonn, Kolonii, Berlinie. W 1906 studiował kompozycję u P. Juona w Berlinie, tam rozpoczął naukę gry fortepianowej u L. Godowskiego, w latach 1912–14 kontynuował u niego mistrzowskie studia pianistyczne w Akademie der Tonkunst w Wiedniu. W 1915 uzyskał jako eksternista dyplom konserwatorium w Petersburgu. Był częstym gościem w Tymoszówce, rodzinnym domu K. Szymanowskiego, towarzyszem licznych podróży kompozytora, pierwszym wykonawcą jego wczesnych utworów fortepianowych: Wariacji b-moll op. 3, Wariacji na polski temat ludowy h-moll op. 10 i dedykowanej mu Fantazji C-dur op. 14. Występował także z P. Kochańskim, wykonując często m.in. Sonatę d-moll op. 9, Nokturn i Tarantelę op. 28 oraz Mity op. 30 Szymanowskiego. W latach 1916–18 uczył gry fortepianowej w konserwatorium w Tyflisie (Tbilisi), w latach 1918–22 w konserwatorium w Kijowie (od 1919 profesor), od 1922 do końca życia był profesorem konserwatorium w Moskwie, w latach 1935–37 rektorem tej uczelni. W Moskwie rozwinął bogatą działalność koncertową, solistyczną i kameralną. Miał w swym repertuarze komplet sonat Skriabina i Preludiów Debussy’ego, propagował nową muzykę rosyjską (Prokofiewa, Szostakowicza, A. Aleksandrowa, Miaskowskiego); występował ze skrzypkami M. Polakinem i D. Ojstrachem oraz kwartetem smyczkowym im. Beethovena. Był oryginalnym wykonawcą muzyki romantyków: Schumanna, Chopina, Liszta, Brahmsa. Interpretacje podporządkowywał treści uczuciowej, a nawet chwilowemu natchnieniu, artystycznej intuicji; zachwycał poetycznością wykonania, subtelną kolorystyką dźwiękową, pięknym prowadzeniem kantyleny (szczególnie przykładem owych walorów są zachowane nagrania Koncertu e-moll op. 11, Poloneza-Fantazji As-dur op. 61 i Barkaroli Fis-dur op. 60 Chopina). Eksponując zdecydowanie swobodę i indywidualność interpretacyjną, naturalność gry (zwłaszcza kształtowania rytmu i śpiewności dźwięku), przywiązywał zarazem zasadniczą wagę do warsztatu pianistycznego, prawidłowej pracy (elastyczności) aparatu ruchowego i właściwej aplikatury.

Neuhaus trzykrotnie odwiedził Polskę, w 1937 i 1960 był członkiem jury Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. F. Chopina w Warszawie, w 1962 uczestniczył w obchodach 25. rocznicy śmierci K. Szymanowskiego. Jako pedagog wykształcił plejadę światowej sławy pianistów, m.in. Ś. Richtera, E. Gilelsa, J. Zaka, S. Neuhausa, J. Malinina, R. Lupu i J. Mogilewskiego. Poglądy i doświadczenia pedagogiczne przekazał w pracy Ob iskusstwie fortiepiannoj igry. W latach 1935–64 Neuhaus opublikował ok. 80 artykułów i recenzji, głównie na łamach czasopism „Muzyka”, „Sowietskaja muzyka”, „Sowietskoje iskusstwo”, „Sowietskaja kultura”, m.in. o pianistach (E. Petrim, L. Godowskim, E. Gilelsie, Ś. Richterze, G. Gouldzie, J. Zaku i innych), kompozytorach (Chopinie, Skriabinie, Prokofiewie, Miaskowskim, Medtnerze), ostatnich sonatach Beethovena, koncercie fortepianowym A. Chaczaturiana, XVII Symfonii Miaskowskiego, kwartecie smyczkowym Szostakowicza, o konkursie im. Wieniawskiego (1935) i Konkursie Chopinowskim (1937).

Literatura: G. Neuhaus. Razmyszlienija, wospominanija, dniewniki. Izbrannyje statji. Piśma k roditielam, Moskwa 1975 (zawiera artykuł J.I. Milsztejna G.G. Neuhaus i jego litieratunoje nasledije); Muzykalno-piedagogiczeskoje i litieratrnoje nasledije G.G. Neuhaus, 2 t., red. N. Jenukidze, t. 1: Ob iskusstwie fortiepiannoj igry, Moskwa 1999, t. 2: Razmyszlienija, wospominanija, dniewniki. Izbrannyje statji, Moskwa 2000; A. Alszwang Sowietskije szkoły pianizma. G. Neuhaus i jego szkoła, „Sowietskaja Muzyka”1938 nr 12; A. Nikołajew Wzglady G.G. Neuhausa na razwitije pianisticzeskogo mastierstwa, w: Mastiera sowietskoj pianisticzeskoj szkoły, Moskwa 1954, 2. wyd. 1961; L. Rabinowicz G.G. Neuhaus, w: Portriety pinistow, Moskwa 1962, 2. wyd. 1970; W. Delson G. Neuhaus, Moskwa 1966.

Prace

Ob iskusstwie fortiepiannoj igry. Zapiski piedagoga, Moskwa 1958, 3. wyd. 1967, tłum. na kilkanaście języków, wyd. polskie Sztuka pianistyczna. Notatki pedagoga, tłum. A. Taube, Kraków 1970