Jarnach, Philipp

Jarnach Philipp, *26 VII 1892 Noisy-le-Sec (k. Paryża), †17 XII 1982 Bernsen, niemiecki kompozytor i pedagog hiszpańskiego pochodzenia. Lata szkolne spędził w Nicei. Pierwsze wskazówki muzyczne otrzymał od ojca, katalońskiego rzeźbiarza Estebana Jarnacha. W latach 1907–14 Philipp Jarnach uczył się w Paryżu gry na fortepianie u E. Rislera, a przedmiotów teoretycznych i kompozycji u A. Lavignaca. W tym czasie ukazały się drukiem pierwsze utwory Jarnacha: pieśń Ville morte, Feuilles d’album, 4 humoresques, Ballade. Od 1914 do 1921 Jarnach działał w Zurychu jako pianista, kompozytor, a od 1918 także jako pedagog w konserwatorium; w 1915 poznał tam F. Busoniego, z którym połączyły go wkrótce więzy przyjaźni. Opracował wyciągi fortepianowe oper Busoniego Arlecchino i Turandot. W 1921 podążył za Busonim do Berlina, gdzie do 1927 był aktywny jako pedagog, kompozytor i od 1922 krytyk muzyczny „Berliner Börsencourier”. W latach 1927–49 uczył kompozycji w Musikhochschule w Kolonii. W 1931 przyjął obywatelstwo niemieckie. Od 1949 do 1959 był dyrektorem Staatliche Hochschule für Musik w Hamburgu, a następnie tamże do 1970 profesor kompozycji. Był członkiem Akademie der Künste w Berlinie Zachodnim (od 1955) i Freie Akademie der Künste w Hamburgu.

Muzyka Jarnacha, mimo iż reprezentuje niemiecką kulturę muzyczną, z racji hiszpańsko-flamandzkiego pochodzenia kompozytora oraz jego studiów w Paryżu posiada wiele cech romańskich — umiarkowaną ekspresyjność, unikanie patosu, dbałość o szczegóły, zwięzłość architektoniczną. Wczesne, paryskie utwory Jarnacha powstały pod wpływem Debussy’ego, Ravela i Roussela. Następne, bardziej nowatorskie, świadczą o podjęciu przez kompozytora próby stworzenia nowoczesnej polifonii opartej na harmonice niefunkcyjnej: ich melodie, swobodnie krążąc po dźwiękach skali chromatycznej, tworzą w splotach polifonicznych szybko zmieniające się współbrzmienia centralizowane tonalnie, lecz pozbawione zależności funkcyjnych (np. Sonata na skrzypce solo, Kwartet smyczkowy op. 16). Pod wpływem idei „nowego klasycyzmu” Busoniego Jarnach szukał zarazem inspiracji w muzyce klasycznej i przedklasycznej (G. Platti, D. Purcell, Mozart), sięgał po wzory formalne z minionych epok (sinfonia, melodram, gigue, aria, recytatyw i marsz, preludium chorałowe, podwójna fuga w Kwintecie smyczkowym op. 10), stopniowo ograniczał eksperymenty dźwiękowe. Szczytowe osiągnięcie twórczości Jarnacha stanowi muzyka instrumentalna, którą cechuje: linearne traktowanie przebiegu muzycznego, skoncentrowana forma, trudno uchwytna, jakby improwizowana melodyka, słabo zarysowane motywy, polifoniczna faktura, dysonansowa harmonika, zróżnicowana rytmika i metryka (Sonata na skrzypce solo, Konzertstück na organy), umiejętne operowanie środkami orkiestrowymi (szczególnie w Musik mit Mozart i Morgenklanspiel). Jarnach w okresie międzywojennym należał do prekursorów nowej muzyki (moderne Musik) w Niemczech; po wykonaniu Kwartetu op. 16 na festiwalu w Donaueschingen w 1924 zaliczony został nawet do czołowych — obok Hindemitha — jej przedstawicieli. W Berlinie wraz z H. Tiessenem przygotował niemiecką premierę Święta wiosny Strawińskiego. Wykształcił wielu kompozytorów niemieckich (m.in. K. Weilla). Po II wojnie światowej muzyka Jarnacha poszła niemal zupełnie w zapomnienie.

Literatura: K. Herbst Philipp Jarnach. Ein biographischer und stilistischer Beitrag zur Geschichte der jüngsten Musik, „Die Musik” XXIII, 1930; H. Mersmann Philipp Jarnach i E.G. Klussmann Der Künstler Philipp Jarnach und das Gesetz, w: Philipp Jarnach zum 60 Geburtstage, Hamburg 1952; L. Lützen Philipp Jarnach, «Rheinische Musiker» VI, red. D. Kämper, «Beiträge zur rheinischen Musikgeschichte» LXXXIII, Kolonia 1969.