Hérold, Ferdinand

Hérold [϶ro:l] Louis Joseph Ferdinand, *28 I 1791 Paryż, †19 I 1833 Paryż, francuski kompozytor i pianista. Kształcił się początkowo pod kierunkiem ojca, François Josepha Hérolda oraz L. Adama, swego ojca chrzestnego. W 1802 wstąpił do prowadzonej przez L. Adama klasy fortepianu w konserwatorium w Paryżu; w 1810 uzyskał Premier Prix za wykonanie własnej sonaty. Uczył się także gry na skrzypcach w klasie R. Kreutzera oraz harmonii u Ch.S. Catela, a od 1811 studiował kompozycję u E. Méhula, który wywarł decydujący wpływ na styl jego muzyki. Debiut kompozytorski Hérolda odbył się 6 IV 1812 w Théâtre Italien. Hérold zagrał wówczas swój Koncert fortepianowy E-dur. W VIII 1812 uzyskał za kantatę La duchesse de la Vallière I nagrodę w konkursie o Grand Prix de Rome. W Rzymie spędził niecały rok i ze względów zdrowotnych jesienią 1813 przeniósł się do Neapolu, gdzie poznał G. Paisiella i N.A. Zingarellego. Na dworze Joachima Murata, ówcześnie króla Neapolu, objął posadę nauczyciela muzyki. Obok kilku utworów instrumentalnych (2 symfonie, 3 kwartety smyczkowe) napisał pierwszą operę La gioventù di Enrico Quinto do tekstu zaadaptowanej przez siebie komedii A. Duvala. Prawykonanie tej opery, przyjęte z entuzjazmem, odbyło się 5 I 1815 w Teatro del Fondo z udziałem M. Garcíi w roli tytułowej. Pod koniec II 1815 Hérold wyjechał do Rzymu, a następnie do Wenecji, skąd musiał jednak z powodów politycznych potajemnie uciekać, by po kilku tygodniach pieszo przedostać się do Wiednia, gdzie zatrzymał się przez 3 miesiące u ks. Metternicha. Poznał w tym czasie wielu wiedeńskich artystów, m.in. A. Salieriego, którego zawsze podziwiał, i J.N. Hummla; miał okazję zobaczyć m.in. Wesele Figara, Don Giovanniego i Czarodziejski flet Mozarta. Wkrótce po powrocie do Paryża objął posadę maestra al cembalo w Théâtre Italien, wykonał także publicznie swoje 3 koncerty fortepianowe. W 1816 F.A. Boieldieu zaproponował mu współudział w komponowaniu okolicznościowej opery Charles de France…, wykonanej w Opéra-Comique w ramach uroczystości weselnych po ślubie ks. de Berry z księżniczką Marią Karoliną neapolitańską. Wydarzenie to utrwaliło pozycję Hérolda jako kompozytora operowego. Dwa kolejne sukcesy na tym polu to Les rosières, bardzo przychylnie oceniona przez Méhula, i La clochette…, oparta na motywach baśni o cudownej lampie Aladyna; opera ta w ciągu jednego roku doczekała się 100 przedstawień. W następnych latach Hérold nie miał szczęścia do wartościowych librett, w rezultacie kolejne jego opery: Le premier venu… (1818), Les troqueurs (1819), L’auteur mort et vivant (1820) schodziły z afisza po kilku przedstawieniach, a L’amour platonique kompozytor sam wycofał po próbie generalnej. W 1821 królewska rada nadzorcza wysłała go do Włoch w celu pozyskania nowych śpiewaków dla Théâtre Italien. Udało się wówczas Héroldowi sprowadzić do Paryża m.in. Giudittę Pastę (sopran) i Filippa Galliego (bas). Przywiózł także z Florencji partyturę opery G. Rossiniego Mojżesz w Egipcie, a następnie przygotował jej inscenizację, dopisując kilka numerów, i tylko choroba uniemożliwiła mu poprowadzenie premierowego przedstawienia (19 X 1822). Na scenie Opéra-Comique Hérold przedstawił w 1823 operę Le muletier, która cieszyła się dużym powodzeniem. W tymże roku spróbował także swoich sił w paryskiej Operze, w której wystawiono jego 1-aktową Lasthénie. Dla upamiętnienia zwycięstwa ks. d’Angouleme w Hiszpanii Hérold napisał w 1823 wspólnie z F. Auberem operę Vendôme en Espagne, a w następnym roku na imieniny króla Ludwika XVIII skomponował muzykę do Le roi René ou La Provence au XVe siècle. Wielkim triumfem artystycznym Hérolda stało się prawykonanie w 1826 opery Marie; dzieło to w ciągu następnego dziesięciolecia miało ok. 4000 przedstawień. W 1826 objął Hérold stanowisko chef du chant w Operze i przez najbliższe lata zajmował się pisaniem muzyki do baletów. W 1831 A.H.J. Mélesville zaproponował mu libretto pt. Korsarz; prawykonanie opery Hérolda do tego tekstu pt. Zampa ou La fiancée de marbre odbyło się w 1831 w Opéra-Comique. Wkrótce Zampa…, najpopularniejsze do dzisiaj dzieło Hérolda, weszła do repertuaru teatrów operowych w innych krajach (1832 — Bruksela, 1833 — Wiedeń, Londyn, Neapol, 1834 — Turyn, Warszawa, Moskwa, 1835 — Mediolan); przez wiele lat wystawiana była na scenie Opéra-Comique. Swoją pozycję w historii opery francuskiej utrwalił Hérold jeszcze jednym mistrzowskim dziełem, Le pré aux clercs (ok. 1200 przedstawień w XIX w.), którego jednak nie było mu dane zobaczyć na scenie. Hérold zmarł na gruźlicę 5 tygodni po prapremierze. Nieukończoną partyturę ostatniej jego opery Ludovic uzupełnił Halévy, a wykonał w 1833 — już po śmierci kompozytora — zespół Opéra-Comique.

Działalność pianistyczna Hérolda zadecydowała początkowo o charakterze jego twórczości, która obejmuje różne gatunki muzyki fortepianowej: koncerty, wariacje, ronda, kaprysy, fantazje itp. Dopiero zetknięcie się kompozytora ze sztuką Rossiniego spowodowało poświęcenie się muzyce scenicznej. Jako pianista Hérold był wysoko ceniony, gra jego odznaczała się dużym rozmachem, a jednocześnie błyskotliwością i elegancją. W sonatach z op. 3 zbliżył się do stylu Boieldieu, mozartowskiego w swym rodowodzie (prosty rysunek melodyczny, żywa rytmika), natomiast wyraźnie beethovenowski charakter nosi jego Sonata fortepianowa op. 9 (silniejsze kontrasty, poszerzenie skali wyrazowej, indywidualizacja toku harmonicznego). W kaprysach, fantazjach i wariacjach, opartych na ogół na tematach zaczerpniętych z oper, poddał się Hérold upodobaniom ówczesnej publiczności, co przejawiało się m.in. w predylekcji do malarstwa dźwiękowego. Najwybitniejsze osiągnięcia twórcze Hérolda należą do gatunku opéra comique, choć przez wiele lat miał on zamiar tworzyć grand opéra; z planów tych wyniknęła tylko 1-aktowa Lasthénie i Vendôme en Espagne (dzieło pisane wspólnie z Auberem), gdyż krytycyzm Hérolda wobec wartości literackich i dramatycznych libretta nakazywał mu odrzucać prawie wszystkie proponowane teksty. Z drugiej jednak strony opery komiczne, które dominują w twórczości Hérolda, odbiegają od szablonu; zawierają różne treści: fantastyczne, społeczne, historyczne, sentymentalne, a w swej wymowie są zarówno tragiczne i satyryczne, jak i komiczne. W najlepszych swych operach z tego gatunku wyzwolił się Hérold spod wpływów Rossiniego, mimo swej admiracji dla twórcy Cyrulika. Nerw dramatyczny Hérolda po raz pierwszy w pełni doszedł do głosu w Marie (monolog Marie, duet z II aktu, finał opery), równoważąc łzawy nieco sentymentalizm niektórych scen. Akcja i główny bohater Zampy… w wielu momentach przypominają Don Giovanniego Mozarta, z tym jednak że Zampa jest piratem, a kamienna postać wyobraża dziewczynę, jedną z oszukanych przez tytułowego bohatera. Na tle wcześniej powstałych oper Hérolda dzieło to odznacza się prawdziwie romantycznym kolorytem, bogatą inwencją melodyczną i harmoniczną, nienaganną instrumentacją i tendencją do rozszerzania środków wyrazu, które mają służyć muzycznej charakterystyce. Partia Zampy, pisana z myślą o znakomitym ówczesnym tenorze J.B. Chollecie (odtwórcy roli tytułowej), wymaga szerokiej skali głosowej o zabarwieniu barytonowym i dużych możliwościach dramatycznych. Pełna temperamentu uwertura do Zampy jest najczęściej wykonywanym utworem Hérolda. W Le pré aux clercs kompozytor rozwinął wątek historyczny, zogniskowany wokół postaci Małgorzaty de Valois, żony Henryka IV. Z tego względu operę tę często kojarzy się z Hugonotami Meyerbeera (1836). Również pod względem stylistycznym Le pré aux clercs, mimo pogodnego zakończenia, wykazuje wiele cech wspólnych z grand opéra — rozbudowane partie zespołowe i chóralne, o dużym ładunku dramatycznym, np. kwartet L’heure nous appelle (ze skordaturą najniższych strun altówek i wiolonczel) oraz ekspresywna deklamacja w partiach solowych. Hérold przyczynił się także do rozwoju romantycznego baletu francuskiego. W swojej muzyce baletowej dążył do wyeliminowania zapożyczonych melodii oraz do pełniejszego niż to dotychczas bywało współdziałania muzyki z akcją dramatyczną.

Literatura: H. Berlioz De la partition de „Zampa”, „Journal de débats” z 27 IX 1835; A. Adam E.H. Méhul, L.J.F. Hérold. Biographien, Kassel 1855; B.J.B. Jouvih Hérold. Sa vie et ses oeuvres, Paryż 1868; A. Pougin La jeunesse d’Hérold, „Revue et Gazette Musicale”, XLVII, 1880 (kilka fragmentów); M. Berthelot Ferdinand Hérold, Paryż 1882; A. Pougin Hérold, Paryż 1906; F. Hérold (syn) Souvenirs inédits, „Bulletin français de la Société Internationale de Musique”, VII, 1910; I. Guest The Romantic Ballet in Paris, Londyn 1966, wyd. polskie Balet romantyczny w Paryżu, tłum. A. Kreczmar, Warszawa 1978.