Zingarelli, Nicola Antonio

Zingarelli [dzin~] Nicola, Niccoló, Antonio, *4 IV 1752 Neapol, †5 V 1837 Torre del Greco (k. Neapolu), włoski kompozytor i pedagog. Był uczniem m.in. S. Carcajus w zakresie gry na skrzypcach oraz F. Fenaroliego i A. Speranzy w zakresie kompozycji w Conservatorio di Santa Maria di Loreto w Neapolu, które ukończył w 1772, w tymże roku został organistą w Torre Annunziata. Tutaj dzięki protekcji księżnej Cateriny Francone z Castelpagano doszło do wystawienia w Neapolu niektórych jego kantat. Jako kompozytor debiutował operą Montezuma, wystawioną w 1781 w Teatro di San Carlo w Neapolu. Ok. 1784 przybył do Mediolanu, gdzie wystawiony w teatrze La Scala oraz entuzjastycznie przyjęty przez publiczność dramma serio Alsinda (1785) zainaugurował karierę operową Zingarellego. Jego dzieła sceniczne, w zdecydowanej większości należące do gatunku opera seria, były wystawiane prawie wyłącznie w teatrach włoskich, jedynie Antigone miała swoją prapremierę w Paryżu w 1790; rewolucja francuska zmusiła wkrótce Zingarellego do opuszczenia tego miasta. W 1792 roku objął funkcję kapelmistrza w katedrze w Mediolanie; od 1796 kapelmistrza w Santuario della Santa Casa di Loreto. Okres spędzony w Mediolanie i w Loreto zaowocował dwoma spośród najbardziej znanych i cenionych dzieł Zingarellego – jego najsławniejszą operą Giulietta e Romeo, która zyskała ogromny rozgłos już w czasie pierwszego wystawienia (1796) w La Scali w Mediolanie oraz zbiorem utworów liturgicznych Annuale di Loreto. W 1804 Zingarelli objął po śmierci P.A. Guglielmiego stanowisko kapelmistrza Cappella Giulia przy bazylice św. Piotra w Rzymie. Według znanej anegdoty w 1811 Zingarelli został aresztowany i przewieziony do Paryża na skutek odmowy zadyrygowania swoim Te Deum na uroczystości koronacji Napoleona II na cesarza Rzymu (Zingarelli uznawał wyłącznie władzę kościoła oraz rodu Burbonów); jednak Napoleon Bonaparte, wielki admirator muzyki Zingarellego, nakazał go uwolnić. Zingarelli otrzymał złoty medal Conservatoire Imperial de Musique w Paryżu oraz Krzyż Kawalerski Orderu Franciszka I. W 1813 przyjął obowiązki dyrektora utworzonego w 1808 Conservatorio di San Sebastiano w Neapolu, gdzie działali wówczas G. Paisiello, G. Tritto i F. Fenaroli. Tamże wśród uczniów Zingarellego znajdowali się m.in. V. Bellini (który zadedykował mu operę Norma), S. Mercadante, F. Morlacchi oraz M. Costa. Od 1816 do końca życia Zingarelli był maestro del coro (jako następca Paisiella) w katedrze w Neapolu. Uczniami Zingarellego byli ponadto L. i F. Ricci, L. Rossi, G. Curci, G. Lillo oraz E. Petrella.

Zingarelli był ostatnim wybitnym kompozytorem opery seria, wywodzącym się ze szkoły neapolitańskiej. Wykorzystywał w pełni środki formalne i wątki tematyczne typowe dla tego gatunku w 2. połowie XVIII w.; opery Zingarellego stanowią jego szczytowe osiągnięcie. Kompozytor był ceniony nie tyle z powodu oryginalności, ile raczej ze względu na kunszt techniczny oraz znaczący ilościowo dorobek kompozytorski. Cech indywidualnych w stylistyce Zingarellego należy szukać w śpiewności linii melodycznej (wokalnej bądź instrumentalnej); charakterystyczne dla melodii Zingarellego są liryzm i naturalna i przejmująca wyrazowość oraz prostota, szczególnie obecna w bardzo szerokim repertuarze arii, napisanych z myślą o najsławniejszych w jego czasach śpiewakach operowych, jak m.in. G. Grassini, G. Crescentini, A. Catalani, G. Pasta i M. Malibran.

Objęcie przez Zingarellego stanowiska kapelmistrza bazyliki św. Piotra w Rzymie przyczyniło się do zmiany jego zainteresowań kompozytorskich na rzecz muzyki religijnej (tylko jedna opera, ostatnia wystawiona – Malvina – została skomponowana w okresie pobytu Zingarellego w Rzymie, we współpracy z M. Costą). Zingarelli charakteryzował się konserwatywną i wyizolowaną postawą wśród współczesnych mu kompozytorów, czego przejawem było m.in. przestrzeganie charakteru ad uso muzyki sakralnej, szczególnie związanej z liturgią.

W wywodzącej się ze stylu wczesnoklasycznego muzyce symfonicznej Zingarelli używał już obsady typowej dla symfoniki klasycznej. We wczesnych symfoniach (z okresu pobytu Zingarellego w Mediolanie) stosował formę 3-częściową, w późniejszych (z okresu pobytu w Neapolu) formę 1-częściową; jest ona najczęściej spotykana w twórczości symfonicznej Zingarellego i wyróżnia jego dzieła na tle ówczesnego repertuaru europejskiego. Symfonie dojrzałe cechuje śmielsze wykorzystanie środków wyrazowych, przede wszystkim artykulacyjnych, typowych dla poszczególnych grup instrumentów. Zingarelli posługiwał się też m.in. lżejszą fakturą oraz kontrastową dynamiką; stosował często technikę imitacyjną i rytmy punktowane. Podobną głębię wyrazową i dynamizm uzyskał w innych formach instrumentalnych poprzez skonstrastowanie rytmiki, dynamiki oraz artykulacji (np. staccato zestawione z legatem). Olbrzymia liczba jego arii koncertowych odegrała zasadniczą rolę w kształtowaniu się idiomu włoskiej pieśni salonowej.

Zachowawcza postawa Zingarellego znalazła odzwierciedlenie także w jego pracy pedagogicznej, w której kładł nacisk na doskonalenie nauki harmonii i kontrapunktu. Zingarelli posługiwał się przeważnie przykładami z utworów instrumentalnych W. A. Mozarta i J. Haydna, przywiązywał także – w oparciu o teorię śpiewu F. Durantego – wielką wagę do komponowania utworów o śpiewnej melodyce, zwanych solfeggio: „Jeżeli będziecie śpiewać wasze własne kompozycje, to na pewno muzyka wasza będzie lubiana” powiedział podobno kiedyś do Belliniego, który stał się głównym kontynuatorem metody Zingarellego i który z własnych solfeggiów czerpał najsławniejsze pomysły melodyczne.

Literatura: R. M. Longyear The symphonies of Nicola Zingarelli, w: Studien zur italienisch-deutschen Musikgeschichte XII, Kolonia 1979; M. Caraci Vela Niccolò Zingarelli tra mito e critica, w: „Nuova Rivista Musicale Italiana” 1988 nr 22; M. Caraci Vela Il «tragico colorito» della musa zingarelliana dalla cantata da camera alla romanza da salotto i P. Peretti «All’armi franche». Una cantata rivoluzionaria di Nicola Zingarelli, Jesi 1798, w: Gli affetti convenienti all’idee: studi sulla musica vocale italiana, red. M. Caraci Vela, R. Cafiero, A. Romagnoli, Neapol 1993; C. Bongiovanni Una messa inedita autografia di Zingarelli a Piacenza, w: Jommelli e la musica religiosa in Italia alla fine del Settecento..., Aversa 1996; P. Peretti Due sinfonie lauretane di Niccolò Zingarelli, w: Francesco Florimo e l’Ottocento musicale, materiały z konwenium w Morcone 1990, red. R. Cafiero i M. Marino, Reggio Calabria 1999; L. Mattei, Metastasio con il berretto frigio. Sui “Veri amici repubblicani” di Nicola Zingarelli (Torino 1799), „Fonti musicali italiane” 2003 nr 8; A. Malnati, Per una storia della prassi esecutiva vocale dell’opera italiana: il caso di «Ombra adorata, aspetta» di Niccolò Zingarelli, w: „Bollettino del Centro Rossiniano di Studi” 2010, nr 50; M. Marino, Una messa di Zingarelli da Parigi a Napoli, w: Musica e spettacolo a Napoli durante il decennio francese (1806-1815), red. P. Maione, Neapol 2016; A. Rostagno, Il “nuovo Dante” nella musica. Dante e Petrarca in due manoscritti romani di Nicola Antonio Zingarelli, w: Settecento romano. Reti del Classicismo arcadico, red. B. Alfonzetti, Roma 2017; A. Malnati, “Il funesto avvenimento di Giulietta e Romeo”: di alcune varianti d’autore e di tradizione nell’opera di Giuseppe Foppa e Nicola Zingarelli, w: Shakespeare all’Opera. Riscritture e allestimenti di “Romeo e Giulietta”, red. M. I. Biggi i M. Girardi, Bari 2018; S. Aresi, «Udir la voce del divin Marchesi»: il Pirro di Zingarelli, l’arte del canto e una carrozza per Bergamo, w: «Cara scientia mia, musica». Studi per Maria Caraci Vela, red. A. Romagnoli, D. Sabaino, R. Tibaldi i P. Zappalà, Piza 2018.