Winter, Peter von

Winter Peter von, ochrzczony 28 VIII 1754 Mannheim, †17 X 1825 Monachium, niemiecki kompozytor i skrzypek. Przez ponad 60 lat związany był z dworem Wittelsbachów, elektorów bawarskich: Maksymiliana III Józefa w Mannheimie (do 1777), następnie Karola III Teodora, który w 1778 przeniósł dwór do Monachium, oraz od 1799 Maksymiliana IV Józefa (1806–25 król Bawarii Maksymilian I). Nauczycielami Wintera byli początkowo muzycy dworscy, m.in. T. Hampel st. i krótko G.J. Vogler (teoria muzyki), lecz jako kompozytor uważał się za autodydaktę; dopiero w Wiedniu w latach 1780–81 A. Salieri uczył go techniki bel canto. Od 10. roku życia Winter pracował w orkiestrze dworskiej jako skrzypek i kontrabasista; w 1776 otrzymał stałą posadę jako skrzypek. W tym czasie komponował utwory instrumentalne – kameralne (od triów do nonetów), divertimenta, symfonie, Sinfonie concertante, koncerty solowe. Muzykę sceniczną (początkowo balety i melodramaty) zaczął tworzyć po przeniesieniu dworu do Monachium, kiedy został dyrygentem orkiestry i powierzono mu prowadzenie przedstawień trupy teatralnej T.H. Marchanda, prezentującej francuskie opery komiczne w niemieckim tłumaczeniu. Atmosfera na dworze Karola III Teodora, popierającego artystów miłośnika sztuki, sprzyjała rozwojowi muzyki i teatru; w 1781 odbyła się tam prapremiera Idomeneo W.A. Mozarta. Przekazy historyczne (m.in. Mozarta, ale także L. Spohra, C.M. von Webera i G. Meyerbeera) świadczą, że Winter miał trudny charakter i był skłonny do intryg. W 1782 wystawił pierwszy własny singspiel – Helena und Paris, lecz dopiero Bellerophon, wystawiony 3 lata później, zdobył większe uznanie.

Winter odbył za zgodą elektora kilka podróży: w latach 1780–81 do Wiednia z klarnecistą F. Tauschem, między 1791 a 1794 do Neapolu i Wenecji, w latach 1795–98 do Pragi i Wiednia, gdzie w 1796 wielki sukces odniosła jego opera Das unterbrochene Opferfest. Tam też skomponował do libretta E. Schikanedera opery Babylons Pyramiden i Das Labyrinth.

W 1787 Winter został wicekapelmistrzem, a w 1798 kapelmistrzem dworskim. Mimo to jego następne opery były w Monachium chłodno przyjmowane. W 1803 kompozytor wyjechał do Londynu, gdzie do 1805 z entuzjazmem oklaskiwano jego opery do librett L. Da Pontego: La grotta di Calipso (1803), Il tronfo dell’amor fraterno (1804), Il ratio di Proserpina (1804), Zaira (1805). Natomiast Tamerlan (1802) i Castor et Pollux (1806, 2. wersja Il trionfo dell’amor fraterno) nie znalazły uznania w Paryżu, podobnie jak Colmal w Monachium (1809). W 1810 koncertował w Wiedniu ze swą uczennicą, śpiewaczką Clarą Metzger-Vespermann, w 1816 wspólnie udali się do północnych Niemiec, a następnie do Mediolanu, gdzie w 1817 i w 1818 w La Scali Winter wystawił kolejne opery: Maometto II, I due Valdomiri oraz Etelindę. Jego ostatnia opera, Der Sänger und der Schneider, powstała w 1820. W ostatnich latach życia komponował muzykę religijną i prowadził lekcje śpiewu; w 1825 opublikował pracę Vollständige Singschule. W 1814, po 50 latach służby na dworze bawarskim, Winter otrzymał tytuł szlachecki.

Winter jako wieloletni kapelmistrz dworu bawarskiego był w swoich czasach postacią znaną, początkowo jako skrzypek, a później kompozytor. W twórczości scenicznej Wintera można odczytać wpływy ówczesnych gatunków scenicznych. Jego łatwość tworzenia opisywali współcześni (zob. M. Kelly Reminiscences) – między 1778 a 1820 skomponował ponad 40 różnorodnych stylistycznie dzieł: opery seria (Antigona, La grotta di Calipso), dramma giocoso (Ogus ossia Il trionfo del bel sesso), tragédie lyrique (Maometto II), singspiele, melodramaty, opery komiczne (Das Labyrinth – kontynuacja fabuły Czarodziejskiego fletu), jak i poważne, utrzymane w konwencji dzieł Glucka (Der Sturm, z wielkimi chórami) . Współpracował z wybitnymi librecistami, m.in. E. Schikanederem w Wiedniu i L. Da Pontem w Londynie, a także z J.W Goethem w Monachium.

Pierwsze utwory Wintera dla sceny dworskiej w Monachium były tradycyjnymi baletami (suitami tańców, szeregiem scen), wykonywanymi podczas uroczystości dworskich lub w trakcie przedstawień operowych. Balety późniejsze (zwłaszcza rozbudowany, 4-aktowy La mort d’Orphée et d’Euridice) reprezentują samodzielny gatunek sceniczny o rozwiniętej fabule, wzorowany na balet d’action J.-G. Noverre’a, w którym pantomima jest nośnikiem akcji, a taniec służy do przekazywania emocji; całość urozmaicona jest popisowymi wstawkami. W melodramatach Winter czerpał wzory z melodramatów J.A. Bendy oraz opéras comiques, które wystawiano na dworze monachijskim w niemieckim tłumaczeniu. Pierwszy liczący się utwór sceniczny Wintera, Helena und Paris, oparty jest na niemieckim tłumaczeniu libretta R. Calzabigiego napisanego dla Glucka. Obok arii w stylu koncertującym Winter wykorzystał tu wielkie chóry i fragmenty baletowe. W melodramatach i singspielach zwracał uwagę na logikę rozwoju dramatu oraz muzyczną charakterystykę sytuacji i postaci, stosował (podobnie jak Benda) motywy przypominające. Dbał o podkreślenie środkami muzycznymi znaczenia tekstu. Obok mówionych dialogów wprowadzał niemieckie stroficzne pieśni biesiadne, francuskie satyryczne pieśni wodewilowe, jak i włoskie arie, tworzące z recitativo accompagnato samodzielne całości dramaturgiczne (np. w Der Bettelstudent oder Das Donnerwetter). Opery Wintera nie były przyjmowane z entuzjazmem na dworze elektorskim, mimo że odnosiły sukcesy w Wiedniu, Londynie i we Włoszech. Największym uznaniem w Europie cieszyła się Das unterhrochene Opferfest (Przerwana ofiara, do libretta F.X. Hubera), w której Winter scalił różne tendencje stylistyczne, podobnie jak później w Der Sturm, Marie von Montalban i Colmal. Indywidualnym rysem dzieł Wintera jest piękna melodyka oraz perfekcyjna technika bel canto. Przekomponowane kompleksy sceniczne, śmiałe chromatyzmy oraz silne kontrasty sonorystyczne i dynamiczne to cechy jego dzieł, które, rozwinięte przez C.M. von Webera, dały początek niemieckiej operze romantycznej. Obecnie najbardziej znanym dziełem scenicznym Wintera, nadal wykonywanym i utrwalonym na płytach, jest 2-aktowa tragédie lyrique Maometto II.

Winter skomponował liczne utwory wokalne i wokalno-instrumentalne: chóralne, duety, pieśni i canzonetty, kantaty, oratorium. Kantata Germania i inne dzieła świeckie, związane z końcem kampanii napoleońskiej w 1814 (armia Bawarii odegrała istotną rolę w działaniach wojennych), mają charakter patriotyczno-patetyczny, co podkreśla bogata obsada, użycie chórów i wzmocnionej sekcji instrumentów dętych (np. Schlacht-Sinfonie z chórami we wstępie i finale). Natomiast Elysium i Triumph der Liebe – kantaty do słów F. Schillera – mają kameralny charakter. Ostatnim, szczególnie cenionym za życia Wintera utworem, była kantata świecka Timoteo o Gli effetti della musica, którą charakteryzuje różnorodność brzmienia w partiach wokalnych, zarówno chóralnych, jak i wirtuoz, solowych. Muzyka religijna na głosy solowe, chór i orkiestrę, którą Winter komponował u schyłku życia, jest godna uwagi ze względu na szlachetną prostotę i powagę. Winter unikał stosowania części fugowanych i techniki kontrapunktycznej (wyjątkiem jest Kyrie z Requiem c-moll). Zarówno homofoniczne partie chóralne, jak i wokalne fragmenty solowe charakteryzują się płynną linią melodyczną oraz szczególną dbałością o przekaz tekstu (Winter unikał tu popisów wokalnych i brawurowych arii). Orkiestracja jest mniej urozmaicona, służy podkreśleniu godności miejsca wykonania. Utwory instrumentalne Wintera miały znaczenie lokalne – wykonywane okazjonalnie na dworze elektorskim, komponowane na początku kariery kompozytora, charakteryzują się prostą, przejrzystą formą i śpiewną linią melodyczną.

Literatura: I.T.F.C. Arnold Peter Winter, w: Gallerie der berühmtesten Tonkünstler des achtzehnten und neunzehnten Jahrhunderts II, Erfurt 1810; Peter von Winter, Abt Vogler, F.E. Feska, AMZ XXVIII, 1826 (nekrolog); M. Kelly Reminiscences, Londyn 1826, przedr. 1968, wyd. R. Fiske, wstęp A.H. King, Londyn 1975; W. Neumann Peter von Winter, Abt Vogler, F.E. Feska, Kassel 1856; V.E. Frensdorf Peter Winter als Opernkomponist, Erlangen 1908; E. Loeffler Peter Winter als Kirchenmusiker, dysertacja uniwersytetu we Frankfurcie n. Menem, 1929; D.G. Henderson The „Magic Flute” of Peter Winter, „Music and Letters” LXIV, 1983; D. Martin Peter von Winters „Rinaldo”-Kantate. Eine unbekannte Goethe-Vertonung, „Die Musikforschung” XLVIII, 1995; M. Cole Peter Winter’s „Das unterbrochene Opferfest”. Fact, Fantasy and Performance Practice in Post-Josephinian Vienna, w księdze pamiątkowej R. Jacksona, red. M. Cole i J. Koegel, Warren (Michigan) 1997; D. Martin Goethes „Rinaldo ” in der Vertonung Peter Winters, w: Torquato Tasso in Deutschland, red. A. Aurnhammer, Berlin 1995; T. Gebhard Studien zum Klarinettensatz und -stil in den konzertanten Werken von G.-F. Fuchs, Peter von Winter und F. Danzi, Hildesheim 1998; S. Hörner Das Melodram „Lenardo und Blandine” von Peter von Winter, księga kongresu w Monachium 7–9 VII 1999, Monachium 2001; A. Tasler Peter von Winter (1754–1825). Musik zwischen Mannheim und München an der Wende zum 19. Jahrhundert, „Musik in Bayern” LXIII, 2002; A. Tasler Die Kirchenmusik Peter von Winters (1754–1825), Freiburg 2009.