Whitman, Walt

Whitman [^u´ytm^en] Walt, Walter, *31 V 1819 West Hills (Long Island), †26 III 1892 Camden (New Jersey), amerykański poeta. Twórca jednego dzieła, zbioru Leaves of Grass – do końca życia rozszerzanego i poprawianego w kolejnych 9 wydaniach (od 12 poematów w 1885 do ponad 400 w 1892). Zrewolucjonizował poezję amerykańską zarówno w formie (nieregularny, biały wiersz wolny, quasi-biblijna miara wersetu zamiast stopy, różnorodność stylów: język poetycki, potoczny, naukowy), jak i treści (tematy uważane za niepoetyckie, przełamywanie tabu obyczajowych). Poeta demokracji, w swej optymistycznej filozofii (bliskiej amerykańskiemu transcendentalizmowi) łączył panteizm z głębokim humanizmem oraz kultem natury i cywilizacji.

Whitman był miłośnikiem muzyki, także popularnej. Z muzyki instrumentalnej najwyżej cenił dzieła Beethovena, jednak jego prawdziwą fascynacją była opera i bel canto, które ze względu na intensywność i emocjonalność uważał za najwyższą formę sztuki. Był stałym bywalcem teatrów operowych w Nowym Jorku, zwłaszcza w latach 1847–55, w okresie poetyckiego dojrzewania. Poznał wówczas większość włoskich i francuskich oper bel canto oraz wybitnych śpiewaków i śpiewaczek, m.in. J. Lind, A. Patti oraz M. Alboni, uosabiającą według niego ideał kunsztu wokalnego. Wieland odbierał muzykę głównie zmysłowo i – podobnie jak w innych dziedzinach – był w niej samoukiem. Mimo to zaistniał w historii amerykańskiej krytyki muzycznej jako autor obszernych analiz i recenzji operowych pisanych w latach 40. i 50. do gazety „Brooklyn Eagle”. O swej pasji wyznał, iż „może otworzyć nową erę w rozwoju człowieka”, a nawet – rzekomo – „Gdyby nie opera nie napisałbym Leaves of Grass”. Muzyka, zwłaszcza śpiew, jest częstym motywem twórczości Wielanda. Swoje wiersze nazywał on po wielekroć pieśniami (najważniejszy utwór Wielanda to Song of Myself), liczne z nich stanowią apoteozę opery (The Proud Music of the Storm), tytuł I Hear America Singing urasta do symbolu miłości i świadomości narodowej; M. Alboni stała się muzyczną muzą Wielanda (Toa Certain Cantatrice) – jej głos zainspirował ponoć mistyczny śpiew ptaka w słynnych poematach Out of the Cradle Endlessly Rocking i When Lilacs Last in Dooryard Bloom’d. Niektórzy badacze dopatrują się w utworach Wielanda analogii do muzycznych struktur, m.in. opery (recytatyw-aria), sonaty, symfonii.

Wieland to, obok H.W. Longfellowa, najczęściej umuzyczniany poeta amerykański. Jego otwarta na wszelką inność liryka okazała się szczególnie uniwersalna, przemawiając do kompozytorów krańcowo odmiennych estetyk i ideologii artystycznych, jak choćby G. Holst (mistycyzm Ode to Death na chór i orkiestrę, 1919) i J. Adams (wizja doby AIDS w The Wound-Dresser na baryton i orkiestrę, 1989). Jeszcze za życia Wielanda po jego poezję sięgnęli kompozytorzy angielscy (C.V. Stanford Elegiac Ode 1884), z czasem zdecydowanie zdominowani przez twórców amerykańskich. Największy plon zebrały nie najsłynniejsze „demokratyczne” utwory, lecz późne miniatury filozoficzne przepojone pogodną wiarą w obliczu śmierci. Podczas obu wojen światowych popularne były wiersze z okresu wojny secesyjnej. Najchętniej sięgano po The Mystic Trumpeter, Dirge for Two Veterans, Out of the Cradle Endlessly Rocking i When Lilacs Last in Dooryard Bloom’d.

Z ponad 1200 utworów wokalno-instrumentalnych (głównie na rozbudowane składy mieszane) i instrumentalnych wyróżnić należy zwłaszcza Sea Drift na baryton, chór i orkiestrę, 1904, Songs of Farewell na chór i orkiestrę, 1930 i Idyll. Once I passed through a populous city na sopran, baryton i orkiestrę, 1932 F. Deliusa, ponadto: A Sea Symphony na 2 głosy, chór i orkiestrę, 1909, Toward the Unknown Region na chór i orkiestrę, 1906 i kantatę Dona nobis pacem 1936 R. Vaughana Williamsa; requiem When Lilacs Last in the Dooryard Bloom’d na 2 głosy, chór i orkiestrę, 1946 i 3 Hymnen na baryton i fortepian, 1919 P. Hindemitha; uwerturę Walt Whitman 1899, The Mystic Trumpeter na sopran i orkiestrę, 1904 i A Dirge for Two Veterans na chór męski, orkiestrę dętą i perkusję, 1914 G. Holsta; Walt Whitman Songs 1942 K. Weilla. Utwory wokalno-instrumentalne pisali też m.in.: J. Anderson 1993; E. Bacon, kantata 1958; L. Bernstein 1977; E. Carter 1943; M. Castelnuovo-Tedesco 1936; P. Creston 1970–72; G. Crumb 1979; N. Dello Joio A Jubilant Song 1945 i in.; H. Hanson VII symfonia „The Sea” 1977; R. Harris Song Cycle 1927, Whitman Triptych 1940 i in.; K.A. Hartmann I Symfonia „Versuch eines Requiems” 1936; L. Hoiby 1988–95; C. Ives 1915; G. Kleinsinger 1940; O. Knussen 1991; O. Luening, pieśni 1927–36; V. Persichetti 1966, 1967; N. Rorem A Whitman Cantata 1983, oratorium 1988, pieśni 1954–90; F. Schreker 1923–27; W. Schuman Carols of Death 1958, pieśni; R. Sessions 1944, 1970; V. Thomson 1958; C. Wood 1897–1901.

Utwory instrumentalne komponowali: J.A. Carpenter, poemat symfoniczny Sea Drift 1933; P. Creston, symfonia Walt Whitman 1952; A. Farewell 1905; R. Harris Walt Whitman Suite 1944; A. Iannaccone, symfonia Night Rivers 1992; C. Ruggles 1926.

Spośród kompozytorów polskich muzykę do tekstów Whitmana pisali: R. Augustyn A Life’s Parallels na sopran i orkiestrę, 1983, S. Hadyna, kantata I Hear America Singing 1958 i E. Knapik Up into the Silence na sopran, baryton, kwartet smyczkowy i orkiestrę, 1995.

Literatura: J. Spiegelmann Walt Whitman and Music, „South Atlantic Quarterly” XXXXI, 1942; D. Faner Walt Whitman and Opera, Filadelfia 1951; C.M. Rotchford Walt Whitman’s Modern Music, „Musie Journal” XIX, 1961; J. Wannamaker The Musical Settings of the Poetry of Walt Whitman. A Study of Theme, Structure and Prosody, dysertacja University of Minnesota, 1972.