Weyse, Christoph Ernst Friedrich

Weyse [wajse] Christoph Ernst Friedrich, *5 III 1774 Altona (Dania, obecnie dzielnica Hamburga), †8 X 1842 Kopenhaga, duński kompozytor, pianista i organista. Jako kilkunastoletni chłopiec chciał uczyć się kompozycji u C.Ph.E. Bacha, ale po bezskutecznych próbach nawiązania kontaktu z mistrzem wyjechał w 1789 do Kopenhagi na studia u J.A.P. Schulza, dyrektora muzycznego Kongelige Teater. Już w czasie studiów Weyse występował jako pianista, wsławiając się wirtuozowskimi wykonaniami koncertów fortepianowych Mozarta (1790). Służył jako organista w Kopenhadze, od 1792 w Reformert Kirke, a od 1805 do końca życia w Vor Frue Kirke. W 1816 został profesorem tamtejszego uniwersytetu, a w 1819 objął funkcję nadwornego kompozytora, biorąc na siebie obowiązek komponowania kantat okolicznościowych (głównie kościelnych) oraz oper dla Kongelige Teater. W 1829 spotkał się z I. Moschelesem, pod wpływem którego powrócił (po kilkunastoletniej przerwie) do pisania utworów fortepianowych. Na krótko przed śmiercią (1842) otrzymał doktorat honorowy Københavns Universitet.

Weyse hołdował tradycji muzycznej późnego baroku oraz klasycyzmu do czasów Mozarta; estetyka Beethovena była mu całkowicie obca. Jego 7 symfonii przypomina symfonie J. Haydna, z kolei wczesne dzieła fortepianowe zdradzają wpływy m.in. M. Clementiego i Mozarta. W dwóch rękopisach Jugendarbeiten znajdują się pierwsze Allegri di bravura – wirtuozowskie utwory zapoczątkowane przez Weysego i rozwijane przez niego w późniejszym okresie twórczości (Grand Allegro di bravura op. 50, dedykowane I. Moschelesowi). Dużą popularność zdobyły także zaawansowane technicznie etiudy op. 51 i op. 60 (pierwszy zbiór został wysoko oceniony przez R. Schumanna). W pozostałych utworach fortepianowych widoczne są elementy stylu galant; wiele z tych dzieł powstało na bazie doświadczeń improwizacyjnych kompozytora. Głównym nurtem twórczości Weysego jest jednak muzyka wokalna – pierwsze utwory powstały tuż po jego przyjeździe do Kopenhagi (1790–94 w Jugendarbeiten). W 1799 ukazał się drukiem zbiór pieśni stylizowanych na ludowe (w Vermischte Compositioneri) i skomponowanych pod wpływem Lieder im Volkston J.A.P. Schulza, ale największą popularność zdobyły nastrojowe Morgensange for børn i Aftensange. Weyse sięgał po teksty czołowych poetów niemieckich i duńskich, najchętniej po utwory B.S. Ingemanna. W wydanych pośmiertnie Romancer og Sange zebrano większość jego pieśni lirycznych i kościelnych; niemal wszystkie cechuje subtelność melodii i prostota formy. Skomponował także ok. 30 kantat (głównie kościelnych), które przyniosły mu europejską sławę. Większość z nich składa się z 8–10 części, w tym co najmniej z dwóch chóralnych o monumentalnym charakterze; przeważa w nich faktura chorałowa, ale zdarzają się także fragmenty czysto polifoniczne (np. początkowe Hallelujah i finałowa fuga Amen w kantacie noworocznej). Mniejszą popularność zyskały singspiele, z których najczęściej wykonywano Sovedrikken – dzieło utrzymane w duchu oper Mozarta. Weyse wprowadził w nich pieśni zwrotkowe w charakterystycznym metrum 6/8, odznaczające się liryczną melodyką, typową dla jego wokalnej twórczości. Współcześni widzieli w Weysem przede wszystkim mistrza improwizacji fortepianowej i organowej oraz kompozytora kantat kościelnych, potomni z kolei uznali go za ojca duńskiej pieśni.

Literatura: A.P. Berggreen C.E.F Weyse’s Biographie, Kopenhaga 1876; J.P. Larsen Weyses sange, Kopenhaga 1942; C.E.F. Weyse. Breve, red. S. Lunn i E. Reitzel-Nielsen, Kopenhaga 1964; D. Fog Kompositionen von C.E.F. Weyse, katalog, Kopenhaga 1979; G. Busk Weyses Klavier-musik, „Dansk årbog for musikforskning” XXIII, 1995; C.E. Hatting C.E.F. Weyses Symphonies oraz S. Hogel The Sun Arises in the East. On the Morning Songs for Children, 1837 by B.S. Ingemann and C.E.F. Weysen, w: Music in Copenhagen, red. N. Krabbe, Kopenhaga 1996; C.E. Hatting Das öffentliche Konzertleben in Kopenhagen in den 1790er Jahren und die sieben Sinfonien von C.E.F. Weyse, w: Musica Baltica, materiały z konferencji, red. E. Ochs i in., Frankfurt n. Menem 1997; B. Johnsson Weyse og Klaveret, „Norsk Musikktidsskrift” XIV, 1997; H.W. Schwab „Plusieurs fois je me sentis ému jusqu’aux larmes en l’écoutant”. Zur Improvisationskunst des Klavier- und Orgelspielers C.E.F. Weyse, „Dansk årbog for musikforskning” XXXI, 2003.