Vranický, Wranitzky, Wraniczky, Wranizky, Antonin, Anton, *13 VI 1761 Neureisch (obecnie Nová Říše, Morawy), †6 VIII 1820 Wiedeń, czeski kompozytor i skrzypek działający w Wiedniu, brat Pavla. Podobnie jak Pavel uczył się w szkole przyklasztornej w Nové Říši (m.in. muzyki), następnie w seminarium jezuickim w Brnie ukończył studia filozoficzne; studiował tam również prawo. Gry na skrzypcach uczył go Pavel Vranický. W połowie lat 80. przyjechał do Wiednia, gdzie kształcił się w zakresie kompozycji u J. Haydna, W.A. Mozarta i J.G. Albrechtsbergera, doskonalił też swoje umiejętności jako skrzypek. W 1790 został kompozytorem, nauczycielem muzyki i koncertmistrzem na dworze księcia Josepha Franza Maximiliana Lobkowitza (w Wiedniu, Pradze, Roudnicach n. Łabą i innych posiadłościach księcia w Czechach), a w 1797 kapelmistrzem orkiestry dworskiej. Po śmierci brata przejął dyrekcję orkiestry dworskich teatrów w Wiedniu; pozostał na tym stanowisku do końca życia. W latach 1812–16 kierował też wydawnictwem dworskich teatrów (Hoftheater-Musik-Verlag), od 1814 był jednocześnie dyrektorem orkiestry Theater an der Wien. Vranický przyjaźnił się z J. Haydnem (opracowanie Stworzenia świata na kwintet smyczkowy autorstwa Vranickiego zyskało aprobatę kompozytora) i Beethovenem. Do jego uczniów należeli I. Schuppanzigh i J. Mayseder.
Córki Vranickiego — Karoline, zamężna Seidler, i Anna, zamężna Kraus — były śpiewaczkami; Karoline występowała w operze w Berlinie, kreowała tam m.in. rolę Agaty w prapremierze Wolnego strzelca C.M. von Webera (1821). Synowie Friedrich i Anton grali w orkiestrze dworskiego teatru w Wiedniu.
Utwory Vranickiego publikowane były we Frankfurcie n. Menem, Offenbach, Paryżu, Spirze, Augsburgu, Wiedniu, większość jednak pozostała w rękopisach, zachowanych głównie w archiwum księcia Lobkowitza w Roudnicach (obecnie w Národní Muzeum w Pradze).
Vranický był cenionym wirtuozem skrzypiec i nauczycielem gry na tym instrumencie; jest uważany obok Dittersdorfa i Schuppanzigha za jednego z założycieli wiedeńskiej szkoły skrzypcowej, napisał wielokrotnie wznawiany podręcznik Violin Fondament. Komponował głównie muzykę instrumentalną, jego domeną były utwory skrzypcowe. Twórczość Vranickiego, szczególnie symfonie (4-częściowe z wolnym wstępem), utrzymana jest w stylu klasycznym. W koncertach skrzypcowych, niektórych utworach kameralnych i innych widoczne są zapowiedzi stylu romantycznego (popisowa wirtuozeria, wykorzystanie motywów z czeskich pieśni ludowych jako tematów wariacji).
Literatura: V. Blažek Bohemica v lobkovském zámeckém archivu v Roudnici n. L., Praga 1936; R. Mužíková Složeni lobkovické kapely v roce 1811, „Miscellanea Musicologica” XII, 1960; A. Weinmann Verzeichnis der Musikalien aus dem k.k. Hoftheater-Musik-Verlag, Wiedeń 1961; C. Schoenbaum Die böhmischen Musiker in der Musikgeschichte Wiens, „Studien zur Musikwissenschaft” XXV, 1962; J. Trojanová Pavel a Antonín Vraničtí. Personální bibliografie, Brno 1975; S. Klíma K biografii A. Vranického (1761–1820), „Hudební věda” XXIII, 1986; R. Hickman The Flowering of the Viennese String Quartet in the Late Eighteenth Century, „The Music Review” L, 1989; O. Mojžíšová Anton Wranitzky, w: Theater in Böhmen, Mähren und Schlesien, red. A. Jakubcová i M.J. Pernerstorfer, Wiedeń 2013; R. Steblin Anton Wranitzky (1761–1820). New Biographical Facts from Vienna’s Archives, „Mozart Studien” XXII, 2013; R. Steblin The Court Careers of Paul and Anton Wranitzky in Vienna, w: Beethoven und andere Hofmusiker seiner Generation, księga międzynarodowego kongresu w Bonn 2015, red. B. Lodes i inni, Bonn 2018.
Kompozycje
orkiestrowe:
15 symfonii, m.in.:
Symfonia C-dur „Aphrodite” 1792, zachowana w rękopisie
Symfonia D-dur 1796, zachowana w rękopisie
Symfonia c-moll, zachowana w rękopisie
***
Overtura caratteristica, zachowana w rękopisie
Omasis, uwertura, zachowana w rękopisie
serenady, nokturny, kasacje, tańce, marsze na orkiestrę i inne zespoły instrumentalne
koncerty:
15 koncertów na skrzypce, w tym Koncert skrzypcowy C-dur op. 11, Offenbach 1803
Koncert D-dur na 2 skrzypiec, zachowany w rękopisie
Koncert d-moll na wiolonczelę, zachowany w rękopisie
Koncert C-dur na skrzypce i wiolonczelę, zachowany w rękopisie
Koncert B-dur na skrzypce i wiolonczelę, zachowany w rękopisie
Koncert D-dur na 2 skrzypiec i wiolonczelę, zachowany w rękopisie
Koncert C-dur na 2 altówki, zachowany w rękopisie
kameralne:
6 sekstetów na 2 skrzypiec, 2 altówki i 2 wiolonczele, zachowane w rękopisie
2 sekstety na flet, obój, skrzypce, 2 altówki i wiolonczelę, zachowane w rękopisie
3 kwintety op. 8, na skrzypce 2 altówki i 2 wiolonczele, Offenbach ok. 1802
Grand quintuor op. 10, na skrzypce, 2 altówki i 2 wiolonczele, Wiedeń 1803
Kwintet d-moll na skrzypce, 2 altówki i 2 wiolonczele, zachowany w rękopisie
Kwintet G-dur na skrzypce, 2 altówki i 2 wiolonczele, zachowany w rękopisie
6 kwintetów na 2 skrzypiec, 2 altówki i wiolonczelę, zachowane w rękopisie
3 kwintety na obój, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i instrument basowy, zachowane w rękopisie
6 kwartetów smyczkowych op. 1, 2 księgi, Wiedeń ok. 1790–91
3 kwartety smyczkowe op. 2, Wiedeń ok. 1790
3 kwartety smyczkowe op. 3, Wiedeń 1792
3 kwartety smyczkowe op. 4, Offenbach ok. 1800
3 kwartety smyczkowe op. 5, Offenbach 1800
3 kwartety smyczkowe op. 13, Wiedeń 1806
kilka kwartetów smyczkowych w rękopisach
3 kwartety op. 17, na flet, skrzypce, altówkę i wiolonczelę, Wiedeń 1797
tria smyczkowe, m.in. 6 trii concertanti op. 1, zachowane w rękopisie
Trio C-dur na 2 oboje i rożek angielski, zachowane w rękopisie
2 sonaty op. 6, na skrzypce i instrument basowy, Offenbach ok. 1800, także jako op. 36, Paryż b.r.
20 wariacji op. 7, na 2 skrzypiec, Wiedeń 1791
3 duety skrzypcowe op. 9, Wiedeń ok. 1802
3 duety skrzypcowe op. 12, Wiedeń 1804
3 duety skrzypcowe op. 20, Offenbach ok. 1809
VI Variations concertantes na skrzypce i gitarę, Wiedeń b.r.
6 duetów op. 2, na skrzypce i altówkę, zachowane w rękopisie
wariacje, tańce, marsze i inne utwory na skrzypce, fortepian, klarnet solo
***
8 mszy na głosy solowe, orkiestrę i organy
motety i inne utwory religijne
arie, pieśni, kanony na chór lub głosy solowe a cappella lub z towarzyszeniem instrumentów
utwory na głos i fortepian
kompozycje pedagogiczne: Violin Fondament nebst einer vorhergehenden Anzeige über die Haltung sowohl der Violine, als auch des Bogens, Wiedeń 1804
opracowanie: Stworzenie świata J. Haydna na kwintet smyczkowy, Wiedeń ok. 1800.
Edycje:
Symfonia c-moll, wyd. E. Hennigová-Dubová, w: The Symphony in Hungary. The Symphony in Bohemia, «The Symphony 1720–1840» seria B, XII, Nowy Jork 1984 (zawiera katalog tematyczny symfonii)
Koncert skrzypcowy A-dur, wyciąg fortepianowy wyd. J. Feld, Praga 1933
Koncert skrzypcowy B-dur, wyciąg fortepianowy wyd. F. Krejči, «Musica Antiqua Bohemica» XVI, Praga 1954
Koncert skrzypcowy C-dur, op. 11, wyd. E. Hradecký, Praga 1958, wyd. także B. Hagels, Berlin 2015
Koncert skrzypcowy B-dur, wyd. E. Hradecký, Praga 1959
Koncert C-dur na 2 altówki, wyd. P. Günther, Lipsk 1956, wyd. także E. Hradecký, Praga 1958
Trio C-dur na 2 oboje i rożek angielski, wyd. F. Kneusslin, Bazylea 1982
3 duety skrzypcowe op. 20, wyd. W. Hasleder, Magdeburg 2002
Kasacja F-dur na 5 altówek/4 altówki i fagot, wyd. S. Ondráček i J. Štěpnička, Winterthur 1995.
