Vermeulen, Matthijs

Vermeulen [werm’öl^en] Matthijs, *8 II 1888 Helmond, †26 VII 1967 Laren, holenderski kompozytor i krytyk muzyczny. W dziedzinie kompozycji autodydakta, pobierał tylko lekcje zasad muzyki w Amsterdamie u D. de Lange (1907–09) i prowadził dyskusje o muzyce z A. Diepenbrockiem. Pisywał krytyki do „De Tijd” (1909–15), „De Groene Amsterdammer” (1910–15) i „De Telegraaf” (1915–21), a w trakcie pobytu we Francji (1921–46) był korespondentem „Soerabaiasch Handelsblad” (gazeta w holenderskich Indiach Wschodnich, obecnie Indonezja). Po powrocie do Holandii ponownie pisał do „De Groene Amsterdammer” (1946–56). Uważany był za krytyka wybitnie utalentowanego, wypowiadającego oryginalne, niekiedy kontrowersyjne sądy w sposób efektowny, sugestywny i przekonywający.

Twórczość kompozytorska Vermeulena nie cieszyła się wielkim powodzeniem za życia kompozytora ani w Holandii, ani we Francji, gdzie przebywał przez wiele lat. W Holandii muzyka symfoniczna Vermeulena nie była początkowo znana z powodu różnicy poglądów na muzykę między Vermeulenem a W. Mengelbergiem, dyrektorem orkiestry Concertgebouw w Amsterdamie, który odmawiał wykonywania jego utworów. Dyrygent promował twórczość kompozytorów niemieckich, podczas gdy Vermeulen uważał, iż należy prezentować współczesną muzykę francuską. We Francji pomimo zabiegów N. Boulanger i H. Prunièresa symfonie Vermeulena również nie zostały wykonane, ale zaprezentowano jego utwory kameralne, m.in. w ramach koncertów Société Musicale Indépendante. Na estrady koncertowe w rodzinnym kraju muzyka symfoniczna Vermeulena została wprowadzona dopiero pod koniec lat 30., dzięki dyrygentowi E. van Beinum (premiera III Symfonii w Amsterdamie).

We wczesnych utworach Vermeulena przebijają wpływy jego ulubionych kompozytorów: C. Debussy’ego (La veille na sopran i fortepian) oraz A. Diepenbrocka, A. Brucknera i G. Mahlera (I Symfonia). W latach 20. kompozytor ukształtował swój styl muzyczny, przy którym pozostał także w czasach tzw. II awangardy, w latach 50. Styl ten cechuje kreowanie przebiegu muzycznego w oparciu o sploty atonalnych linii melodycznych, krążących jednak wokół pojawiającego się co jakiś czas centrum tonalnego. Melodie Vermeulena o asymetrycznej formie, wyzwolone ze schematów rytmicznych, występują często w fakturze wielogłosowej. Symultatywne występowanie wielu niezależnych melodii lub zagęszczenie głosów w układzie kanonicznym służy budowaniu segmentów utworu o dużym wolumenie brzmienia, w tym segmentów kulminacyjnych. Polimelodyczna faktura cechuje zarówno jego utwory kameralne, jak i symfoniczne. Vermeulen przeszedł do historii muzyki holenderskiej jako wybitny symfonik; swoje 7 symfonii opatrzył tytułami programowymi i nasycił bogatą ekspresją, zestawiając odcinki o dysonansowej harmonice i dużej sile brzmienia (odcinki triumfalne lub „agresywne”) z odcinkami brzmiącymi eufonicznie i łagodnie. W podkreślaniu rodzaju ekspresji danego segmentu utworu ważną rolę odgrywa wysmakowana i urozmaicona orkiestracja (kontrasty barwowe, skrajne rejestry i niekonwencjonalne połączenia instrumentów).

Literatura: C. van der Meulen Matthijs Vermeulen. Zijn leven, zijn muziek, zijn proza, Nieuwkoop 1982; T. Braas Matthijs Vermeulen’s Symphonies oraz Matthijs Vermeulen’s Second Symphony „Prélude à la nouvelle journée”. An Analysis, „Key Notes” XXV, 1988/89 oraz XXIX, 1995; T. Braas Door hetgeweld van zijn verlangen. Een biografie van Matthijs Vermeulen (‘przez moc jego pragnienia, biografia Matthijsa Vermeulena’), Amsterdam 1997.