Tausig, Karol

Tausig Karol, Carl Fryderyk Wilhelm, *4 XI 1841 Warszawa, †17 VII 1871 Lipsk, polski pianista i kompozytor czeskiego pochodzenia, starszy syn Aloysa. Naukę gry fortepianowej pobierał początkowo u ojca, a w latach 1855–57 u Liszta w Weimarze; uczył się u niego także kontrapunktu, kompozycji i instrumentacji. 23 XI 1856 wystąpił w Salach Redutowych Teatru Wielkiego w Warszawie z utworami Chopina i Liszta. Warszawska prasa dostrzegła wielki talent wirtuozowski 15-letniego Karola Tausiga, ostro zaś krytykowała szaleńcze tempa, „hałaśliwość” gry i manieryczne, „tabakierkowe” pianissima, a szczególnie brak zrozumienia ducha muzyki Chopina. Więcej uznania Tausig zdobył w Wiedniu, gdzie debiutował w 1857, budząc zdumienie E. Hanslicka. W 1858 pianista wystąpił po raz pierwszy w Berlinie na koncercie symfonicznym pod dyrekcją H. von Bülowa. W 1859 koncertował znowu kilkakrotnie w Polsce; 30 X w Warszawie po raz pierwszy wykonał Fantazję z Halki Moniuszki, które to wykonanie skrytykował J. Sikorski („Ruch Muzyczny” 1859 nr 44). Także na koncertach w Niemczech (w latach 1859–60 mieszkał w Dreźnie), Francji, Anglii, Holandii, na Węgrzech, w Czechach i Turcji zarzucano mu zbyteczny patos i ekscentryczne interpretacje, jednak jego technika budziła powszechny zachwyt. Po 1860 Tausig występował w Petersburgu, odbył też tournée po Rosji. W 1864 ożenił się z pianistką austriacką Seraphine von Vrabely (1841–1931) i do 1865 mieszkał w Wiedniu, dając liczne koncerty. Popularyzował muzykę Liszta i Wagnera, co wywołało niechęć Hanslicka, który zresztą później zweryfikował swój sąd o Karolu Tausigu. Kłopoty materialne, niepowodzenia, rozwód z żoną pogorszyły stan jego zdrowia. Z pomocą pośpieszył Bülow, zapraszając go do Berlina; tam Tausig opanował kryzys i zmienił repertuar, odzyskał spokój i osiągnął artystyczną dojrzałość; pogłębił swoje rozumienie muzyki Chopina, co zawdzięczał rozmowom przeprowadzonym w 1868 z W. von Lenzem (uczniem Chopina w Paryżu 1842). W 1866 Tausig założył w Berlinie Schule des höheren Klavierspiels, gdzie uczył m.in. A. Fay, S. Wurmbrand-Stuppach (z d. Vrabely) i A. Michałowskiego. W 1867 otrzymał tytuł nadwornego pianisty króla pruskiego. Przyjaźnił się z Wagnerem, P. Corneliusem i Brahmsem, który z myślą o nim skomponował Wariacje na temat Paganiniego. W II 1869 Tausig wystąpił w Bydgoszczy, Poznaniu (ponownie w II 1870) i Wrocławiu, a 5 i 7 III 1869 w Warszawie z ogromnym nowym repertuarem (od klasyków po Liszta); zachwycał jakością brzmienia, jednak J. Kleczyński i W. Wiślicki zarzucali mu grę „zimną”, pozbawioną „poezji”. W 1870 Tausig dał z powodzeniem dwa koncerty we Lwowie, w Krakowie natomiast grał 13 V 1870 przy prawie pustej sali Starego Teatru. 2 VII 1871 wyjechał do Lipska na spotkanie z Lisztem, gdzie nagle zachorował na tyfus. Zmarł, nie ukończywszy 30 lat. Pochowany został w Berlinie.

Z licznych parafraz, opracowań i transkrypcji dokonanych przez Tausiga grywane i częściowo wydawane były następujące: Toccata i fuga d-moll na organy J.S. Bacha, 5 sonat klawesynowych D. Scarlattiego, części kwartetów smyczkowych Beethovena, miniatury Schuberta i Schumanna, Zaproszenie do tańca Webera, fragment z Potępienia Fausta Berlioza, fragment Symfonii Faustowskiej oraz poematy symfoniczne Liszta – Preludia, Hamlet, Orfeusz, Tasso, Festklänge, Die Ideale, a także wirtuozowska wersja Gradus ad Parnassum M. Clementiego.

Karol Tausig był jednym z najwybitniejszych wirtuozów fortepianu wywodzących się z tradycji pianistycznej Liszta. Tausig wyróżniał się fenomenalną techniką, zwłaszcza oktawową, a także szlachetnym dźwiękiem i żarliwością interpretacji; według współczesnych był pianistą lepszym od Liszta i An. Rubinsteina. Miał w repertuarze większość dzieł Beethovena (m.in. Sonatę fortepianową A-dur op. 101, V Koncert fortepianowy Es-dur) i Chopina (m.in. zinstrumentował na nowo partie orkiestrowe jego koncertów). Choć działał w obrębie niemieckiej kultury muzycznej, interesował się żywo kulturą polską; prawdopodobnie był pierwszym, który wprowadził w Polsce formę recitalu w 1869. Według powszechnej opinii pod koniec życia stał się niezrównanym wykonawcą muzyki Chopina. Transkrypcje Tausiga grywali m.in. S. Thalberg, E. d’Albert, A. Zarzycki, J. Zarębski.

Literatura: J. Sikorski Koncert p. Karola Tausiga, „Gazeta Codzienna” 1856 nr 11; J. Kleczyński Karol Tausig, „Bluszcz” 1869 nr 11; E. Hanslick Aus dem Concertsaal. Kritiken und Schilderungen aus den letzten 20 Jahren des Wiener Musiklebens, Wiedeń 1870; W. Wiślicki K. T..., „Kłosy” 1871 nr 319; W. von Lenz Die grossen Pianoforte-Virtuosen unserer Zeit aus persönlicher Bekanntschaft. Liszt - Chopin - Tausig - Henselt, Berlin 1872, Düsseldorf 2000; „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1885 nr 83 i 84 (nekrolog); H.C. Schonberg The great Pianists, Londyn 1969; J. Skarbowski Fenomen z Warszawy – Karol Tausig, w: Sylwetki pianistów polskich, 1.1, Rzeszów 1996.