Szebalin, Wissarion

Szebalin [~l^ˊin] Wissarion Jakowlewicz, *11 VI (29 V) 1902 Omsk, †28 V 1963 Moskwa, rosyjski kompozytor i pedagog. W latach 1920–23 studiował w Omsku w Instytucie Rolnictwa na uniwersytecie oraz w uczelni muzycznej – grę na fortepianie i teorię muzyki; w latach 1923–28 kompozycję u N. Miaskowskiego w moskiewskim konserwatorium, gdzie następnie wykładał w latach 1928–48 i 1951–63, od 1935 jako profesor kompozycji, w latach 1942–48 był dyrektorem tej uczelni. W 1943 i 1947 otrzymał Nagrodę Stalinowską, w 1947 – tytuł Ludowego Artysty RFSSR.

Szebalin należy do najwybitniejszych kompozytorów byłego ZSRR, jego twórczość, niesłusznie obecnie zapomniana, była w swoim czasie dość popularna. Cechą stylu Szebalina są bardzo silne wpływy muzyki ludowej, zwłaszcza w melodyce, oraz formotwórcza rola pracy motywicznej. Wysokiej klasy rzemiosło (rezultat studiów u N. Miaskowskiego) umożliwiło przeistoczenie oryginalnych tematów ludowych w materiał doskonale poddający się skomplikowanym zabiegom kompozytorskim. Już we wczesnych utworach Szebalin dawał wyraz swoim predylekcjom estetycznym, np. I Symfonia zwracała uwagę rozbudowaną polifonią i niebanalną (mimo przeważających układów diatonicznych) tematyką o proweniencji folklorystycznej. Inne symfoniczne dzieła Szebalina nie zawsze cieszyły się uznaniem krytyki (m.in. Lenin, IV Symfonia). Podobnie jak Szostakowicz i Prokofiew, w 1948 Szebalin znalazł się w gronie potępionych „kompozytorów-formalistów”, co okupił przejściowym usunięciem go z konserwatorium. Uproszczenie języka muzycznego w obrębie systemu dur-moll, jakie dokonane zostało w związku z postulatami politycznymi, nie zaważyło jednak negatywnie na stylu Szebalina, cieszącego się nadal sukcesami krótkich, inspirowanych folklorem utworów na orkiestrę (np. uwertury), m.in. dzięki umiejętności unikania banału (typowego dla ówczesnych dzieł wielu kompozytorów byłego ZSRR). Mimo silnego przywiązania do nieco akademickiego stylu (schematyzm formy, jednorodność materiału tematycznego, niechęć wobec nowych nurtów estetycznych) Szebalin potrafił wyjść poza skostniałe zasady rosyjskiej tradycji i wnieść specyficznie liryczny nastrój. Największym sukcesem kompozytora okazała się opera Poskromienie złośnicy. Wysoko ceniono również jego kwartety smyczkowe, podkreślając rzetelny warsztat i umiejętne wykorzystanie tematyki ludowej (V Kwartet). Szebalin przyjaźnił się z Szostakowiczem, który dedykował mu swój II Kwartet. Szebalin okazał się wybitnym pedagogiem, wykształcił m.in.: T. Chriennikowa, K. Chaczaturiana, S. Gubajdulinę, V. Tormisa i E. Denisowa.

Literatura: I. Bełza Wissarion Szebalin, Moskwa 1945; Wissarion Jakowlewicz Szebalin. Statji, wospominanija, matieriały, red. I. Bełza i W. Protopopow, Moskwa 1970; N. Lisowa Wissarion Jakowlewicz Szebalin, Moskwa 1983; J. Boncz-Osmołowskaja Wissarion Jakowlewicz Szebalin. Monografija, Leningrad 1983; Wospominanija, matieriały, red. A. Szebalina, Moskwa 1984; Gody żyzni i tworczestwa, red. A. Szebalina, Moskwa 1990.