Striggio, Alessandro

Striggio [str’idżdżo], Striggi, Striggia, Alessandro, *1536 lub 1537 Mantua, †29 II 1592 Mantua, włoski kompozytor i wirtuoz instrumentów strunowych. Był nieślubnym synem mantuańskiego szlachcica, ale w 1547 został uznany przez ojca za głównego spadkobiercę, zyskując znaczną samodzielność finansową. W latach 50. dał się poznać jako wybitny wiolista, grając na mantuańskim dworze Gonzagów, z którym później utrzymywał stale kontakt. W 1559 został zaangażowany na florencki dwór Cosima I de’ Medici. Z 1560 zachowało się prawie 50 jego utworów w dwu księgach, z których jedna była wydana w tym roku trzykrotnie (w literaturze mylnie wymienia się wydanie z 1558). W latach 60. i 70. tworzył na dworze Medyceuszów muzyczną oprawę uroczystości; wykonanie jego 40-głosowego motetu przez zespół pod kierunkiem Orlanda di Lasso uświetniło uroczystości weselne księcia Bawarii w Monachium w 1568, a 12-głosowego madrygału – koronację Medyceusza na wielkiego księcia Toskanii (Rzym 1570). Zadziwiał grą na instrumentach smyczkowych, m.in. na 18-strunowym lirone, na którym wykonywał 4-głos. W 1567 Striggio przebywał na dworze angielskim po odbyciu podróży przez Austrię i Bawarię (te kraje odwiedził też w 1574) i Francję. 20 VI 1571 poślubił Virginię Vagnoli, sławną śpiewaczkę, lutnistkę i wiolistkę. W 1584 i 1585 przyjeżdżał na zaproszenie Alfonsa II d’Este do Ferrary, skąd w listach do Florencji opisywał z zachwytem specyficzny styl zespołu concerto delle donne. W IV 1587 (nie 1586) przeniósł się z rodziną do Mantui i do końca życia korzystał z gościny na dworze Gonzagów; wyjechał stąd jedynie w 1589 do Florencji, by uczestniczyć jako wykonawca w uroczystościach ślubnych wielkiego księcia Ferdynanda.

Syn Striggia i V. Vagnoli, Alessandro (II, Alessandrino, *1573? Mantua, †8 VI 1630 Wenecja), koncertował na wioli, zebrał i opublikował 3 księgi madrygałów ojca, pisał libretta (3 zachowane, z muzyką C. Monteverdiego i M. da Gagliano, wykonane w Mantui 1607 i 1608, wyd. w: A. Solerti Gli albori del melodramma, Mediolan 1904, przedr. Hildesheim 1969, t. 3). Równocześnie, po studiach prawniczych, działał od 1611 jako sekretarz księcia Mantui, a od 1628 jako kanclerz; pełnił też ważne funkcje dyplomatyczne, uzyskał kolejno tytuł hrabiego i markiza.

W twórczości Striggia występują dwa nurty. W przeważającej liczbie spośród 133 zachowanych kompletnie utworów 4–6-głosowych (w tym 2–7-częściowe) Striggio kontynuował tradycyjną w jego czasach stylistykę madrygałów A. Willaerta i C. de Rore, unikając nawet śmielszych rozwiązań Cipriana (np. chromatyki); cechuje je przy tym świetne opanowanie warsztatu kompozytorskiego, wyraźne powiązanie muzyki z treścią i formą tekstu oraz siła wyrazu, lirycznego lub dramatycznego. Dzięki tym cechom muzyka Striggia zyskała ogromną popularność u współczesnych; do najczęściej przedrukowywanych i kopiowanych madrygałów należał Nasce la pena mia, który w postaci kontrafaktury Diligam te, Domine stał się m.in. podstawą utworu A. Jarzębskiego. Muzyczne wieloczęściowe scenki rodzajowe Striggia: Il cicalamento... (‘paplanina kobiet przy praniu’) oraz La caccia (‘polowanie’), zaliczane dawniej do początków komedii madrygałowej, dziś uważane są raczej za włoski odpowiednik francuskiej chanson ilustracyjnej. Muzykologów szczególnie interesują dzieła z drugiego, nowatorskiego, nurtu, czyli nieliczne ocalałe lub dające się odtworzyć utwory (średnio- i wielkoobsadowe, zwłaszcza wokalno-instrumentalne) z intermediów, będących wstępnym stadium dramma per musica; wiele uwagi poświęcono również zachowanym listom Striggia, które stanowią interesujące źródło wiadomości o muzyce i życiu muzycznym 2. połowy XVI wieku.

Literatura: P. Canal Della musica in Mantova, Wenecja 1881; A. Bertolotti Musici alla corte dei Gonzaga in Mantova dal secolo XV al XVIII, Mediolan 1890; U. Angeli Notizie per la storia del teatro a Firenze nel secolo XVI, specialmente circa gli intermezzi, Modena 1891; A. Solerti Musica, ballo e drammatica alla corte medicea dal 1600 al 1637, Florencja 1905; O. Sonneck A Description of Alesssandro Striggio and Francesco Corteccias intermedi „Psyche and Amor” 1565, „Musical Antiquary” III, 1911-12, przedr. w: O. Sonneck Miscellaneous Studies in the History of Music, Nowy Jork 1921, przedr. Nowy Jork 1968; R. Gandolfi Lettere inedite scritte da musicisti e letterati, appartenanti alla seconda metà del secolo XVI, „Rivista Musicale Italiana” XX, 1913; M. Schneider Die Anfänge des Basso continuo und seiner Bezifferung, Lipsk 1918; A. Einstein Firenze prima della monodia, „Rassegna Musicale” VII, 1934; F. Ghisi Feste musicali della Firenze medicea (1480-1589), Florencja 1939; F. Ghisi Alle fonti della monodia, Mediolan 1940; A. Einstein The Italian Madrigal, Princeton 1949; N. Fortune A Florentine Manuscript and its Place in Italian Song, „Acta musicologica” XXIII, 1951; L. Schrade Les fêtes du mariage de Francesco dei Medici et de Bianca Cappello, w: Les fêtes de la Renaissance, t. 1, Royaumont 1955; R.J. Tadlock Alessandro Striggio, Madrigalist, „Journal of the American Musicological Society” XI, 1958; R.J. Tadlock The Early Madrigals of Alessandro Striggio, dysertacja, University of Rochester, 1958; A.M. Nagler Theatre Festivals of the Medici, 1539–1637, New Haven 1964; W. Elders The Lerma Codex: a Newly-Discovered Choirbook from Seventeenth-Century Spain, „Tijdschrift van de Koninklijke Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis” XX, 1967; W. Osthoff Theatergesang und darstellende Musik in der italienischen Renaissance, 2 t., Tutzing 1969 (w t. 2 madrygał 8-głosowy Striggia z intermedium, 1565); M. Perz Rękopiśmienne partesy olkuskie, „Muzyka” XIV, 1969; H.M. Brown Psyche’s Lament. Some Music for the Medici Wedding in 1565 (zawiera rekonstrukcję na solo wokalne i 9 instrumentów madrygału Fuggi speme mia), w: Words and Music: The Scholar's View. A Medley of Problems and Solutions Compiled in Honor of A. Tillman Merritt, red. L. Berman, Cambridge 1972; H.M. Brown Sixteenth-Century Instrumentation. The Music for the Florentine Intermedii, «Musicological Studies and Documents» XXX, 1973; J. Haar Madrigals from Three Generations: The MS Brussels, Bibil. du Conservatoire Royal, 27.751, „Rivista Italiana di Musicologia” X, 1975; D.S. Butchart The Madrigal in Florence, 1560–1630, dysertacja, University of Oxford, 1979; A. Chodkowski Adama Jarzębskiego transkrypcje instrumentalne dzieł włoskich mistrzów, „Pagine” III, Kraków 1979; E. Durante i A. Martellotti Cronistoria del Concerto delle dame, Florencja 1979; I. Fenlon Music and Patronage in Sixteenth-Century Mantua, 2 t., Cambridge 1980; I. Fenlon i H. Keyte Memorials of Great Skill. A Tale of Five Cities, „Early Music” VIII, 1980; D.S. Butchart The Festive Madrigals of Alessandro Striggio, „Proceedings of the Royal Musical Association” CVII, 1980/81; A. Newcomb The Madrigal at Ferrara, 1579-1597, Princeton 1980; D.S. Butchart A Musical Journey of 1567: Alessandro Striggio in Vienna, Munich, Paris and London, „Music & Letters” LXIII, 1982; D.S. Butchart The First Published Compositions of Alessandro Striggio, „Studi Musicali” XII, 1983; W.V. Porter A Central Source of Early Monody: Brussels, Conservatory 704, „Studi musicali” XII, XIII, 1983, 1984; D.S. Butchart The Letters of Alessandro Striggio. An Edition and Commentary, „Royal Musical Association Research Chronicle” XXIII, 1990; W. Kirkendale The Court Musicians in Florence during the Principate of the Medici, Florencja 1993; F. Piperno Diplomacy and Musical Patronage. Virginia, Guidobaldo II, Massimiliano II, ,,lo Streggino” and others, „Early Music History” XVIII, 1999; D. Maroney Alessandro Striggio’s Mass in Forty and Sixty Parts, „Journal of the American Musicological Society” LX, 2007; I. Cavallini Nuove riflessioni sul canone teatrale del madrigale drammatico, „Recercare” XXIII, 2011; M. Bizzarini i M.Privitera Competition, Cultural Geography, and Tonal Space in the Book of Madrigals L’amorosa Ero (1588), „Journal of Musicology” XXIX, 2012; A.M. Cummings On the testimony of fragments (or, Alessandro Striggio the Elder and the genesis of the genere concitato), „Studi musicali” IV, 2013; J. Baťa Remarks on the festivities of the Order of the Golden Fleece in Prague (1585), „Musicologica Brunensia” LI, 2016; C. Deutsch Lost in transcription: the „basse continuée” of Striggio’s Mass in 40 and 60 parts as evidence for continuo practice in early 17th-century France, „Early Music” XLV, 2017; C. Reynolds Alessandro Striggio’s Analysis of Cipriano de Rore’s Ancor che col partire, „Journal of the Alamire Foundation” IX, 2017.