logotypes-ue_ENG

Schuller, Gunther

Biogram i literatura

Schuller [sz'uler] Gunther, *22 XI 1925 Nowy Jork, †21 VI 2015 Boston, amerykański kompozytor, waltornista, dyrygent, pisarz muzyczny i pedagog. W dziedzinie kompozycji autodydakta, w St. Thomas Choir School i Manhattan School of Music w Nowym Jorku studiował grę na flecie, rogu i teorię muzyki. Karierę rozpoczął w wieku 16 lat jako członek orkiestry American Ballet Theater, grał też w New York Philharmonic. Był pierwszym waltornistą Cincinnati Symphony Orchestra (1943–45, w roku 1945 E. Goossens dokonał prawykonania I Koncertu na róg Schullera, z kompozytorem jako solistą), Metropolitan Opera Orchestra (1945–59), w latach 1950–63 uczył gry na rogu w Manhattan School of Music; później zarzucił działalność wykonawczą. W latach 1964–67 profesor na wydziale kompozycji Yale University, od 1967 do 1977 kierował New England Conservatory of Music w Bostonie, gdzie stworzył wydział jazzowy, Ragtime Ensemble i Jazz Repertory Orchestra. W latach 1963–84 uczył kompozycji w Berkshire Music Center (później pn. Tanglewood Music Center, Massachusetts); od 1969 był tam dyrektorem artystycznym. Ponadto w 1959 i 1960 wykładał w Lenox School of Jazz, w 1955 założył z Johnem Lewisem Jazz and Classical Music Society w celu prezentowania rzadko wykonywanej muzyki (także dawnej). Jako dyrygent współpracował z wieloma orkiestrami symfonicznymi i jazzowymi; w latach 1984–85 był dyrektorem muzycznym Spokane Symphony, w latach 1985–1998 dyrektorem artystycznym festiwalu w Sandpoint (Idaho), w latach 1993–2013 dyrektorem artystycznym Northwest Bach Festival w Spokane.

W 1967 mianowany członkiem National Institute of Arts and Letters, w 1980 American Academy and Institute of Arts and Letters (w 1997 otrzymał złoty medal). W 2005 roku pełnił funkcję artist-in-residence w University of Wisconsin, w 2007 Fromm Visiting Professor in Music Composition w Harvard University. Związany był z bostońską orkiestrą kameralną Pro Arte, która w 1990 roku przyznała mu tytuł Dyrygenta Laureata, a w 1998 roku Głównego Dyrygenta Gościnnego.

Uhonorowany licznymi nagrodami, m.in. w 1991 MacArthur Foundation Genius Award (1991), Nagrodą Pulitzera za Of Reminiscences and Reflections (1994), National Endowment for the Arts Jazz Master Award (2008), Edward MacDowell Medal (2015) za wybitny wkład w amerykańską kulturę oraz kilkunastoma tytułami doktora honoris causa.

Eklektyczny styl muzyczny Schullera ukształtował się pod wpływem Schönberga, w mniejszym stopniu Strawińskiego (głównie w warstwie metrorytmicznej), Ravela, Debussy’ego, Skriabina, w latach późniejszych także Babbitta (serializm) i innych. Kompozytor asymilował rozmaite elementy, przede wszystkim (szczególnie we wczesnej twórczości) technikę 12-dźwiękową. Jego utwory wyróżnia barwna instrumentacja i predylekcja do instrumentów dętych. Lata 40. przyniosły trwałe zafascynowanie Schullera jazzem, tak jako instrumentalisty jak i kompozytora, pedagoga i pisarza. Występował w nowojorskich klubach jazzowych, współpracował z Johnem Lewisem i jego Modern Jazz Quartet, Milesem Davisem (płyta Birth of the Cool), Charliem Parkerem, Dizzim Gillespiem, Ornettem Colemanem, Billem Evansem, Charlesem Mingusem, Joem Lovano i innymi. Obok J. Lewisa jest główną postacią tzw. trzeciego nurtu (w 1957 ukuł termin „Third Stream”). Wierząc w możliwość symbiozy klasyki i jazzu, muzyki zapisanej i improwizacji, komponował utwory łączące tradycyjny aparat orkiestrowy z zespołem jazzowym (do ich najpełniejszego zespolenia, m.in. poprzez zamianę ról, doszło w Encounters), jazz z atonalnością lub dodekafonią (The Visitation, Eine kleine Posaunenmusik). Wiele kompozycji Schullera powstało pod wpływem inspiracji malarstwem, m.in. Paula Klee (w 7 Studies... następuje przełożenie kształtu, faktury, następstwa kolorów na proces dźwiękowy), Jacksona Pollocka i innych (American Triptych), lub fotografią, jak poemat An Arc Ascending (wg Alice Weston), w którym wyraźne są nawiązania do Debussy’ego i Ravela.

Schuller położył wielkie zasługi dla propagowania muzyki współczesnej i jazzu oraz muzyki amerykańskiej poprzez działalność dyrygencką (w której kierował się zasadą całkowitej wierności intencjom kompozytora), pedagogiczną, popularyzatorską. W tym celu w 1975 założył wydawnictwo Margun Music, w 1979 GunMar Music, a w 1981 wytwórnię płytową GM Recordings. W latach pracy w New England Conservatory przyczynił się do renesansu ragtime’u i twórczości S. Joplina. Jest autorem ważkich prac z dziedziny jazzu i dyrygentury, licznych audycji radiowych i telewizyjnych, artykułów o jazzie, wykonawstwie, estetyce muzycznej i edukacji. Dzięki swojej aktywności w tak wielu dziedzinach (bywa porównywany z L. Bernsteinem) wywarł silny wpływ na młodsze pokolenia amerykańskich kompozytorów.

Literatura: N. Carnovale Gunther Schuller. A Bio-Bibliography, Westport (Connecticut) 1987; Gunther Schuller. A Life in Pursuit of Music and Beauty, Rochester (Nowy Jork) 2011 (autobiografia).

Kompozycje i prace

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

Symphonic Study 1948, zrewid. 1964

Symphonic Tribute to Duke Ellington 1955

Spectra 1958

7 Studies on Themes of Paul Klee 1959, wyk. polskie Warszawska Jesień 1964

Symfonia 1965

American Triptych 1965

I Koncert na orkiestrę (Gala Music) 1966

Shapes and Designs 1969

4 Soundscapes (Hudson Valley Reminiscences) 1975

II Koncert na orkiestrę 1976

III Koncert na orkiestrę (Farbenspiel) 1985

And They All Played Ragtime 1992

Of Reminiscences and Reflections 1993

The Past is in the Present 1994

An Arc Ascending 1996

Where the Word Ends 2007

Dreamscape 2012

Symphonic Images 2012

Symphonic Triptych 2015

na orkiestrę kameralną:

Suita 1945

Symphony for Brass and Percussion 1950

I Concerto da camera 1971

In Praise of Winds na orkiestrę dętą, 1981

Chamber Symphony 1989

II Concerto da camera 2002

Nature’s Way na instrumenty dęte i perkusję, 2006

Games 2013

na instrumenty solo z orkiestrą:

I Koncert na róg i orkiestrę, 1944

Koncert na wiolonczelę i orkiestrę, 1945, zrewid. 1984

Concertino na kwartet jazzowy i orkiestrę, 1959

Contrasts na kwintet dęty i orkiestrę, 1961

I Koncert na fortepian i orkiestrę, 1962

I Koncert na kontrabas i orkiestrę, 1968

Museum Piece na instrumenty renesansowe i orkiestrę, 1970

I Koncert na skrzypce i orkiestrę, 1976

II Koncert na róg i orkiestrę, 1976

II Koncert na kontrabas i orkiestrę, 1978

Koncert na kontrafagot i orkiestrę, 1978

Koncert na trąbkę i orkiestrę, 1979

Eine kleine Posaunenmusik na puzon i zespół dęty, 1980

II Koncert na fortepian i orkiestrę, 1981

Koncert na saksofon altowy i orkiestrę, 1983

Concerto quaternio na flet, obój, trąbkę, skrzypce i 4 grupy orkiestrowe, 1984

Concerto festivo na kwintet dęty blaszany i orkiestrę, 1984

Koncert na fagot i orkiestrę, 1985

Koncert na altówkę i orkiestrę, 1985

Koncert na flet, flet piccolo i orkiestrę, 1988

Koncert na kwartet smyczkowy i orkiestrę, 1988

On Winged Flight na orkiestrę dętą i 3 wiolonczele, 1989

Koncert na 2 fortepiany na 3 ręce, z orkiestrą kameralną, 1990

Song and Dance na skrzypce i orkiestrę dętą, 1990

II Koncert na skrzypce i orkiestrę, 1991

Koncert na organy i orkiestrę, 1993

Encounters na solistów jazzowych, zespół jazzowy i orkiestrę, 2003

Grand Concerto for Percussion and Keyboards na 8 perkusji, harfę, wiolonczelę i fortepian, 2005

Refrains na 12 tub, 10 eufoniów i 2 perkusje, 2006

II Koncert na tubę i orkiestrę, 2008

kameralne:

Sonata na klarnet, róg i fortepian, 1941, zrewid. 1983

Suita na kwintet dęty, 1944

Jumpin’ in the Future (Atonal Jazz Study) na 12 instrumentów, 1948

Sonata na wiolonczelę i fortepian, 1948

Sonata na klarnet i klarnet basowy, 1949

Sonata na obój i fortepian, 1951

Twelve by Eleven na nonet jazzowy, 1955

I Kwartet smyczkowy 1957, wyk. polskie Warszawska Jesień 1962

Conversations na kwartet jazzowy i smyczkowy, 1959

Variants on a Theme of Thelonious Monk na 13 instrumentów, 1960

Variants on a Theme of John Lewis na 11 instrumentów, 1960

Double Quintet na kwintet dęty drewniany i blaszany, 1961

Music for Brass Quintet 1961

II Kwartet smyczkowy 1966

Oktet na klarnet, fagot, róg i kwintet smyczkowy, 1979

Duologue na skrzypce i fortepian, 1983

Trio fortepianowe 1984

III Kwartet smyczkowy 1986

Sonata na róg i fortepian, 1988

A Trio Setting na klarnet, skrzypce i fortepian, 1990

Brass Quintet no. 2 1993

Sekstet na fortepian i kwintet dęty, 1994

Sonata na saksofon altowy i fortepian, 1999

Quodlibet na obój, róg, skrzypce, wiolonczelę i harfę, 2001

IV Kwartet smyczkowy 2002

Kwintet na róg i instrumenty smyczkowe, 2009

Four Soliloquies na klarnet, wiolonczelę i fortepian, 2010

Sonata for Two Pianos, Four Hands 2010

III Trio fortepianowe 2012

Magical Trumpets na 12 trąbek, 2014

V Kwartet smyczkowy 2013

***

utwory na instrumenty solowe

Wokalno-instrumentalne:

pieśni na głos i fortepian, m.in. Meditations, sł. G. Stein, 1960

6 Renaissance Lyrics na tenor i 7 instrumentów, 1962

Journey into Jazz dla narratora, kwintet jazzowy i orkiestrę, sł. kompozytor i N. Hentoff, 1962

5 Shakespearean Songs na baryton i orkiestrę, 1964

Sacred Cantata (Psalm 98) na chór i orkiestrę kameralną, 1966

The Power Within Us, oratorium na głos recytujący, baryton, chór i orkiestrę, sł. H. Long, 1971

Poems of Time and Eternity na chór i 9 instrumentów, sł. E. Dickinson, 1972

Mondrian’s Vision na chór i orkiestrę, 1994

Singing Poems na sopran i 6 instrumentów, 2015

sceniczne:

The Visitation, opera, libretto kompozytor wg F. Kafki, wyst. Hamburg 1966

The Fisherman and His Wife, opera dziecięca, libretto J. Updike wg braci Grimm, wyst. Boston 1970

balety, m.in. Variants 1960, wyst. Nowy Jork 1961

***

muzyka filmowa i telewizyjna

liczne transkrypcje i aranżacje na orkiestrę, zespoły jazzowe i in., m.in. utworów J.S. Bacha, F. Converse’a, D. Ellingtona, C. Fariny, L.M. Gottschalka, Ch. Ivesa, S. Joplina, C. Monteverdiego, J. Ockeghema, Th. Tallisa i K. Weilla

 

Prace:

Horn Technique, Londyn 1962, 2. wyd. 1992

Early Jazz. Its Roots and Musical Development, Londyn 1968, 2. wyd. 1986

Musings. The Musical Worlds of Gunther Schuller, zbiór artykułów, Nowy Jork 1986, 2. wyd. 1999

The Swing Era. The Development of Jazz 1930–1945, Nowy Jork 1989, 2. wyd. 1991

The Compleat Conductor, Nowy Jork 1997