Rubinstein Ida Lwowna, *18 (5) X 1885 Charków, †20 IX 1960 Vence, rosyjska tancerka i aktorka. Gry aktorskiej uczyła się prywatnie m.in. u J. Ozarowskiego, ówczesnego dyrektora Teatru Aleksandryjskiego w Petersburgu, a tańca u M. Fokina i później u I. Duncan. Jako aktorka zadebiutowała w 1904 w Petersburgu, grając rolę tytułową w Antygonie Sofoklesa. W 1908 po wykonaniu Tańca Salomé w choreografii M. Fokina otrzymała zaproszenie od S. Diagilewa do udziału w spektaklach organizowanych w ramach tzw. Sezonów Rosyjskich: w 1909 główna rola Kleopatry w Nocz w Jegiptie (muzyka A. Areński), w 1910 rola Zobeidy w Szeherezadzie (muzyka N. Rimski-Korsakow). 22 V 1911 odbyła się z udziałem Rubinstein w roli tytułowej premiera misterium Le martyre de Saint Sébastien (muzyka C. Debussy, choreografia M. Fokin) napisanego specjalnie dla niej przez G. d’Annunzia. W latach 20. występowała w Paryżu jako tancerka i aktorka. W 1928 założyła własny zespół baletowy p.n. Ballets d’Ida Rubinstein, w którym funkcję choreografa pełniła B. Niżyńska, a dyrektorem artystycznym był A. Benois. Zespół ten zrealizował 3 programy (1928, 1929, 1934) zaprezentowane w Operze w Paryżu (także w 1931 w Londynie), na które złożyły się utwory baletowe do muzyki z różnych epok, poczynając od J.S. Bacha (Les noces de Psyché et de l’Amour, orkiestra A. Honegger) poprzez Schuberta i Liszta (La Bien-aimée, orkiestra D. Milhaud), Borodina (Nocturne, orkiestra N. Czeriepnin), do N. Rimskiego-Korsakowa (La princesse Cygne), M. Ravela (Boléro i La Valse), H. Saugeta (David et Goliathe, choreografia L. Massine), G. Aurica (Les enchantements d’Alcine, choreografia L. Massine), J. Iberta (Diane de Poitiers, choreogr. M. Fokin), A. Honeggera (Semiramis, choreogr. M. Fokin) i I. Strawińskiego (Le baiser de la fée i Perséphone). Ostatnim przedsięwzięciem artystycznym Rubinstein było wystawienie w 1938 w Bazylei Jeanne au Bûcher według P. Claudela (muzyka D. Milhaud), powtórzone w 1939 w wersji koncertowej w Palais Chaillot w Paryżu. Ostatnie lata życia Rubinstein pędziła w osamotnieniu.
Literatura: F. Nozière Ida Rubinstein, Paryż 1926; Ch.S. Mayer Ida Rubinstein. A Twentieth-Century Cleopatra, „Dance Research Journal” nr 20–22, 1989.
