Rosenberg [r'u:senbærj] Hilding Constantin, *21 VI 1892 Bosjôkloster (Skåne), †15 V 1985 Sztokholm, szwedzki kompozytor i dyrygent. W latach 1914–18 pobierał lekcje fortepianu u R. Anderssona w Sztokholmie; od 1915 studiował też kompozycję u E. Ellberga i dyrygenturę w Kungliga Musikaliska Akademien. Podróżując po Europie w latach 1920–21 (Berlin, Drezno, Wiedeń, Paryż) zetknął się z muzyką Schönberga, Hindemitha, Strawińskiego i grupy Les Six. W Dreźnie kontynuował naukę dyrygentury u H. Scherchena. Po powrocie do Szwecji studiował kontrapunkt u W. Stenhammara (połowa lat 20.); równocześnie występował jako pianista solista i kameralista. W 1926 rozpoczął wieloletnią współpracę z reżyserem teatralnym P. Lindbergiem, która zaowocowała powstaniem muzyki do ponad 40 spektakli. W latach 1932–34 Rosenberg był dyrygentem Opery Królewskiej (Kungliga Teatern) w Sztokholmie; dyrygował też gościnnie w kraju i za granicą. W latach 40. jako nauczyciel kompozycji wywarł duży wpływ na grupę młodych kompozytorów (m.in. I. Lidholma, K.-B. Blomdahla). Od 1951 do 1954 był wicedyrektorem Kungliga Musikaliska Akademien. W 1957 otrzymał doktorat honoris causa uniwersytetu w Uppsali.
Rosenberg uważany jest za czołową postać szwedzkiej muzyki XX w. Jego wczesne utwory zdradzają wpływy J. Sibeliusa, jednak kontakt ze współczesną muzyką europejską w latach 20. spowodował rozszerzenie spektrum środków technicznych i stylistycznych, które postrzegano jako bardzo radykalne. Technika kontrapunktyczna Rosenberga ukształtowała się pod wpływem P. Hindemitha oraz tradycji muzyki kościelnej i J.S. Bacha (np. IV Sonata fortepianowa), natomiast liryczno-ekspresyjny typ melodyki wykazuje pokrewieństwo z wczesnym stylem A. Schönberga (np. I Kwartet smyczkowy). Rosenberg komponował też utwory oparte na motywach ludowych (suita na temat szwedzkich tańców ludowych). W II Symfonii (1928–35) zaznaczyły się cechy indywidualnego stylu Rosenberga: kantylenowa melodyka na tle statycznych nut pedałowych, odcinki kontrapunktyczne (głównie 2-głosowe), wyraziste cezury oraz predylekcja do form barokowych (chorał, passacaglia).
W latach 40. powstały monumentalne, wielkoobsadowe dzieła Rosenberga, m.in. 8-częściowa IV Symfonia „Johannes uppenbarelse” na baryton, chór i orkiestrę. Występujące w symfonii chorały a cappella nawiązują do tradycji Palestriny i H. Schütza. W latach 50. Rosenberg skomponował 7 kwartetów smyczkowych opartych na technice 12-tonowej. W jego dojrzałej twórczości, niezależnie od stałych śladów tradycji barokowej (m.in. Riflessioni nr 1–3), dominuje liryczny ekspresjonizm (np. pieśni Åt jordgudinnan, Dagdrivaren).
Literatura: P.H. Lyne Hilding Rosenberg. Catalogue of Works, Sztokholm 1970; M. Pergament Hilding Rosenberg. A Journey in Modern Swedish Music, „Music and Letters” XXVIII, 1947; M. Pergament Hilding Rosenberg. A Giant of Modern Swedish Music, Sztokholm 1948; N.L. Wallin Hilding Rosenberg’s „The Revelation of St. John”, „Musikrevy” VI, 1951; B. Wallner Melodiken i Hilding Rosenbergs senaste instrumentalverk (‘melodyka w najnowszych utworach Hildinga Rosenberga’), „Ord och Bild” LXI, 1952; A. Thoor Gösta Nystroem and Hilding Rosenberg, „Musikrevy International”, 1960; H. Connor Hilding Rosenberg, w: Samtal med tonsättare (‘rozmowy z kompozytorami’), Borås 1971; En bok till Hilding Rosenberg 21/6 1977, red. B. Wallner, Sztokholm 1977.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
I Symfonia 1917, zrewid. 1919
Sinfonia da chiesa nr 1, 1923, zrewid. 1950, nr 2, 1924
suita na temat szwedzkich tańców ludowych na orkiestrę smyczkową, 1927
II „Sinfonia grave” 1935
Symphonie concertante na skrzypce, altówkę, obój, fagot i orkiestrę, 1935
III Symfonia „De fyra livsål drarna” (‘cztery etapy życia’) 1939
IV „Johannes uppenbarelse” (‘Objawienie św. Jana’) na baryton, chór i orkiestrę, 1940
V „Hortulanus (Örtagårdsmästaren)” (‘ogrodnik’) na alt, chór i orkiestrę, 1944
Concerto nr 1 na smyczki, 1946, nr 2, 1949, nr 3 Louisville 1954, nr 4 na smyczki, 1966
VI „Sinfonia semplice”, 1951
Ingresso solenne del premio Nobel 1952
Riflessioni na smyczki — nr 1, 1959, nr 2, 1960, nr 3, 1960
Metamorfosi sinfoniche nr 1–3, 1963–64
Symfonia na instrumenty dęte i perkusję, 1966
VII Symfonia, 1968
VIII Symfonia „In candidum” na chór i orkiestrę, 1974
koncerty z orkiestrą:
na skrzypce: I 1924, II 1951
na trąbkę, 1928
na wiolonczelę: I 1939, II 1953
na altówkę, 1942
na fortepian, 1950
kameralne:
I Kwartet smyczkowy 1920
II Kwartet smyczkowy 1924
III Kwartet smyczkowy „Quartettopastorale” 1926
IV Kwartet smyczkowy 1939
V Kwartet smyczkowy 1949
VI Kwartet smyczkowy 1954
Kwartety smyczkowe VII-XI 1956
XII Kwartet smyczkowy „Quartetto riepilogo” 1956
tria i sonaty na 2 instrumenty
solowe:
utwory na fortepian, m.in. 4 sonaty — I 1923, II 1925, III 1926, IV 1927
utwory na inne instrumenty solo
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
pieśni na głos z fortepianem, na głos i różne zestawy instrumentów, m.in.:
Grekiska strövtåg (‘greckie wędrówki’) na głos, recytatora, flet i fortepian, 1940
Åt jordgudinnan (‘do bogini ziemi’) na mezzosopran lub baryton, flet, klarnet, lutnię i trio smyczkowe, sł. J. Edfelt, 1960
Dagrivaren (‘leń’) na baryton i orkiestrę, sł. S. Alfons, 1962
utwory chóralne
oratoria i kantaty, m.in. oratorium Den heliga natten (‘święta noc’), sł. H. Gullberg, 1936
Sceniczne:
Yttersta domen (‘Sąd Ostateczny’), pantomima, libretto wg EA. Karlfeldta, 1929
Orfeus i sta’n (‘Orfeusz w mieście’), balet, 1938, wyst. Sztokholm 1938
Josef och hans bröder (‘Józef i jego bracia), opera-oratorium, libretto wg Th. Manna, 1948, wyk. szwedzkie radio 30 V 1946 (cz. 1), 19 XII 1946 (cz. 2), 9 IX 1947 (cz. 3), 23 I 1948 (cz. 4)
Kaspers fettisdag (‘ostatki Kacpra), opera, libretto A. Strindberg, 1953, wyk. szwedzkie radio 1954
Porträttet (‘portret’), opera, libretto wg N. Gogola, 1955, wyk. szwedzkie radio 1956, zrewid. 1963
Eden, balet wg Concerto nr 1, 1946, wyst. Nowy Jork 1961
Salome, balet wg Metamorfosi sinfoniche nr 1–2, 1963, wyst. Sztokholm 1964
Sönerna (synowie), wg Metamorfosi sinfoniche nr 3, 1964, wyst. telewizja szwedzka 1964
Babels torn (‘wieża Babel’), wg Symfonii na instrumenty dęte i perkusję, 1966, wyst. szwedzka telewizja 1968
Hus med dubbel ingång (‘dom o dwóch wejściach’), opera, libretto wg P. Calderóna de la Barca, 1969, wyst. Sztokholm 1970
muzyka teatralna do ponad 40 sztuk, m.in. Sofoklesa, Ajschylosa, Arystofanesa, Eurypidesa, P. Calderóna de la Barca, W. Szekspira, A. Strindberga
muzyka filmowa