Richter [r’yśter] Hans, Jdnos, Johann Baptist Isidor, *4 IV 1843 Raab (obec. Györ, Węgry), †5 XII 1916 Bayreuth, niemiecki dyrygent węgierskiego pochodzenia. Pochodził z rodziny muzycznej: ojciec, Anton Richter (1802–1854) był organistą i kapelmistrzem w katedrze w Raab, matka, Josefine Czasensky (1822–1892) — śpiewaczką operową (śpiewała partię Wenus w wiedeńskiej premierze Tannhäusera R. Wagnera) i nauczycielką śpiewu. Po śmierci ojca Richter został wysłany do Wiednia, gdzie pobierał naukę w Löwenburg-Konvikt, śpiewał w chórze chłopięcym Hofkapelle, a w latach 1860–65 odbył studia w konserwatorium pod kierunkiem S. Sechtera (teoria muzyki), Heisslera (skrzypce) i Kleineckego (róg). Od 1862 do 1866 był waltornistą orkiestry Kärtnertortheater. Spotkanie z R. Wagnerem w Triebschen k. Lucerny (1866) zapoczątkowało długoletnią współpracę Richtera z kompozytorem i ukierunkowało jego przyszłą karierę; z polecenia Wagnera objął on stanowisko chórmistrza (1867) i dyrygenta orkiestry (1868) Hof- und Nationaltheater w Monachium, prowadzonej przez H. von Bülowa. W 1870 dyrygował w Brukseli premierą Lohengrina. W latach 1871–75 (polecony przez Wagnera i Liszta) był kapelmistrzem Teatru Narodowego w Peszcie, od 1875 do 1898 dyrygentem Philharmonische Conzerte w Wiedniu, a następnie, wywodzącej się z tej instytucji, orkiestry Wiener Philharmoniker, w latach 1880–90 dyrygentem koncertów Gesellschaft der Musikfreunde, w 1878–93 orkiestry Hofoper oraz w 1893–97 jej dyrektorem muzycznym, stając się dominującą postacią wiedeńskiego życia muzycznego. Odegrał dużą rolę w stworzeniu festiwalu Wagnerowskiego w Bayreuth, w 1875 podróżował po Niemczech, angażując śpiewaków instrumentalistów, prowadził próby, a w czasie inauguracji festiwalu w 1876 prowadził prapremierę tetralogii Pierścień Nibelunga; pozostał przez wiele lat stałym dyrygentem festiwalu. W 1877 Richter rozpoczął podróże koncertowe do Anglii: z Wagnerem dyrygował Wagner Festival w Royal Albert Hall w Londynie, w latach 1879–97 był dyrygentem Orchestral Festival Concerts (później zwanych Richter-Concerts) w Londynie, prowadził festiwale w Birmingham (1885–1911) i kierował Hallé Orchestra w Manchesterze (1899–1911), gdzie osiedlił się w 1897. W latach 1903–10 przygotował serię przedstawień Wagnerowskich w Covent Garden, od 1904 do 1911 dyrygował koncertami nowo powstałej London Symphony Orchestra. W 1912 zakończył karierę wykonaniem Śpiewaków norymberskich w Bayreuth, gdzie spędził ostatnie lata życia.
Richter, jeden z najwybitniejszych dyrygentów XIX w., był niezwykle wszechstronnym muzykiem, obdarzonym znakomitą pamięcią muzyczną (w 1868 w czasie jednego z przedstawień Śpiewaków norymberskich zastąpił chorego śpiewaka, w 1870 podczas prawykonania Idylli Zygfryda w Triebschen wykonał partie trąbki i altówki). Umiejętność gry na wielu instrumentach pozwalała mu na stawianie muzykom orkiestrowym bardzo wysokich wymagań. Uznany za wybitnego interpretatora dzieł Wagnera, słynął z wierności intencjom kompozytora. Dyrygował także operami W.A. Mozarta, L. Cherubiniego, V. Belliniego, G. Donizettiego, G. Verdiego, F. Aubera, G. Bizeta i Ch. Gounoda. Propagował twórczość J. Brahmsa (prawykonania II i III Symfonii, 1877 i 1883), A. Brucknera (prawykonania IV i VIII Symfonii, 1881 i 1892), A. Dvořáka, który dedykował mu VI Symfonię, oraz E. Elgara, który poświęcił mu I Symfonię; Richter prowadził prawykonania jego Enigma Variations w 1899, The Dream of Gerontius w 1900, a w 1904 zorganizował w Londynie festiwal muzyki Elgara. Dyrygował także utworami C. Debussy’ego, R. Straussa, J. Sibeliusa i B. Bartóka.
Literatura: F.G. Edwards Hans Richter, „The Musical Times” XL, 1899; Richard Wagners Briefe an Hans Richter, wyd. L. Karpath, Wiedeń 1924; R. Newmarch The Letters of Dvořák to Hans Richter, „The Musical Times” LXXIII, 1932; O. Sourek Antonín Dvořák a Hans Richter. Obraz umeleckého přátelstvi, Praga 1942; E. Schenk Hans Richter. Ein Dirigent zwischen Wagner und Brahms, „Musikblätter der Wiener Philharmoniker” XXXVIII, 1983; C. Fifield True Artist and True Friend. A
Biography of Hans Richter, Oksford 1993; M. Eger Hans Richter. Der Urdirigent der Bayreuther Festspiele, Bayreuth 1995; E. Schacht-Richter Hans Richter. Leben und Schaffen des grossen Dirigenten dargestellt von seiner Enkelin, Bayreuth 1995.
