Reger, Max

Reger Johann Baptist Joseph Max, właśc. Johann Baptist Joseph Maximilian Reger, *19 III 1873 Brand (k. Kemnath, Górny Palatynat), † 11 V 1916 Lipsk, niemiecki kompozytor, pianista, organista i dyrygent. Był najstarszym synem Josepha Regera, nauczyciela szkoły ludowej, oraz Kathariny Philomeny z domu Reichenberger. W 1874 rodzina Regerów przeniosła się do Weiden, gdzie ojciec objął posadę nauczyciela muzyki i matematyki w szkole przygotowawczej dla nauczycieli. Oboje rodzice muzykowali amatorsko; mając 5 lat Reger rozpoczął naukę gry na fortepianie u matki oraz na skrzypcach i wiolonczeli u ojca. W latach 1886–89 uczęszczał do Präparandenschule w Weiden. Systematyczną edukację muzyczną podjął u swego późniejszego biografa, organisty A. Lindnera (1884–89), który uczył go gry na fortepianie i organach oraz historii i teorii muzyki. Podczas festiwalu w Bayreuth w 1888 Reger obejrzał Parsifala i Śpiewaków norymberskich Wagnera; tam po raz pierwszy usłyszał orkiestrę symfoniczną i postanowił mimo sprzeciwu ojca poświęcić się muzyce. Już jesienią tego roku powstała Uwertura h-moll, którą Lindner w sekrecie przed ojcem Regera przesłał do Hugo Riemanna z prośbą o opinię. W 1889 Reger został przyjęty do seminarium nauczycielskiego w Ambergu, ale w 1890 podjął u Riemanna studia kontrapunktu i gry na organach, początkowo w konserwatorium w Sondershausen, od IX w Wiesbaden. Od 1891 jako student fortepianu i teorii muzyki uczył w konserwatorium gry na fortepianie i organach, a od 1895, po przeniesieniu się Riemanna do Lipska, zaczął wykładać teorię muzyki. Dzięki pośrednictwu Riemanna podpisał umowę z londyńskim wydawcą G. Augenerem, dla którego w latach 1892–98 opracował szereg transkrypcji i wyciągów fortepianowych utworów różnych kompozytorów. W II 1894 miał miejsce w Berlinie pierwszy występ Regera jako pianisty akompaniatora i kompozytora. Od XI 1896 Reger pełnił w Wiesbaden służbę wojskową, która spowodowała u niego głęboką depresję, alkoholizm i kłopoty finansowe. W VI 1898 wrócił do domu rodziców w Weiden, gdzie odzyskał zdrowie i zaczął znów komponować, głównie na organy. Od tego czasu datuje się znajomość i przyjaźń Regera z K. Straubem, który dokonał prawykonań wielu jego utworów organowych, począwszy od Suity e-moll op. 16. W IX 1901 Reger wraz z rodzicami oraz siostrą Emmą przeniósł się do Monachium i rozpoczął działalność jako pianista, występując m.in. ze skrzypkiem H. Marteau, śpiewakiem J. Loritzem, a także jako organista improwizator. W X 1902 Reger poślubił Elsę von Bercken, z domu von Bagenski. Pod koniec 1903 ukazała się jego praca Beiträge zur Modulationslehre zawierająca 100 przykładów dość schematycznych modulacji, często z użyciem akordu neapolitańskiego, z pominięciem modulacji enharmonicznych. We wstępie Reger zastrzegł, iż praca powstała na gruncie jego 12-letniej praktyki nauczyciela teorii oraz nie stanowi prezentacji prób kompozytorskich, ograniczając się do suchego zademonstrowania zasad. Na krytyczne recenzje odpowiedział na łamach „Neue Zeitschrift für Musik” w artykułach polemicznych: Ich bitte ums Wort i Mehr Licht!. Od 1905 Reger był docentem w Akademie der Tonkunst w Monachium, gdzie prowadził klasę kontrapunktu, organów i kompozycji. Równocześnie w latach 1905–06 kierował Porgesscher Chorverein, co dało mu możliwość zadebiutowania w charakterze dyrygenta i obudziło w nim zainteresowanie muzyką chóralną. Pochodzące z tego okresu pierwsze w pełni ukończone dzieło symfoniczne, Sinfonietta A-dur op. 90, zostało skrytykowane za instrumentację i zbytnio przeładowaną formę dźwiękową. Niechęć krytyki, związane z tym napięcie nerwowe, nadmiar pracy, wyjazdów i koncertów spowodowały w 1906 kolejny kryzys zdrowotny Regera. Sam oficjalnie pisał o „paraliżu prawej ręki”, jednak w recenzjach wzmiankowano o powrocie alkoholizmu. Odbyta w XII 1906 podróż koncertowa Regera do Petersburga, gdzie prezentował m.in. swoje utwory: Sonatę fis-moll na skrzypce i fortepian op. 84, Wariacje i fugę na temat Beethovena op. 86, Suitę w dawnym stylu op. 93 oraz Introdukcję, passacaglię i fugę h-moll op. 96, zakończyła się sukcesem. Rok 1907 rozpoczęła seria 30 koncertów w kilku miastach europejskich, m.in. Wiedniu, Amsterdamie, Antwerpii i Bazylei. W II tegoż roku Reger został mianowany dyrektorem muzycznym uniwersytetu w Lipsku, objął także klasę kompozycji w tamtejszym konserwatorium. Mimo bardziej sprzyjającej niż w Monachium atmosfery i obecności wielu zaprzyjaźnionych artystów, po roku zrezygnował ze stanowiska na uniwersytecie, zachował jednak do końca życia posadę w konserwatorium. W VII 1908 wydział filozoficzny uniwersytetu w Jenie nadał mu tytuł doktora honoris causa; z tej okazji Reger skomponował 100. Psalm op. 106, którego I część została wykonana podczas uroczystości. Kolejny doktorat honoris causa otrzymał w 1912 na wydziale medycznym uniwersytetu w Berlinie; powstał wówczas Römischer Triumphgesang, przykład muzyki wedle słów samego Regera – „zdrowej”. O znaczącej pozycji Regera świadczy również fakt zorganizowania w V 1910 – po raz pierwszy dla żyjącego twórcy – trzydniowego Reger-Fest w Dortmundzie. W 1911 Reger objął stanowisko kapelmistrza orkiestry dworskiej w Meiningen. Ciesząc się poparciem księcia Jerzego II Sachsen-Meiningen zaczął realizować ambitne plany repertuarowe, dyrygując m.in. utworami Debussyego, Berlioza, Griega, Wolfa, R. Straussa. Pod jego kierownictwem podniósł się poziom orkiestry, która dzięki licznym tournées odzyskała swoją sławę. Kolejne lata, wypełnione bogatym życiem koncertowym (m.in. 106 koncertów w sezonie 1912/13), stanowiły również apogeum w dziedzinie twórczości, zwłaszcza symfonicznej, jednak nadmiar pracy i napięć, nawroty alkoholizmu oraz konflikty z dworską kamarylą w Meiningen przyniosły kolejne załamanie. W II 1914 podczas trwania tournée orkiestry część występów została odwołana, a Reger udał się na kurację do sanatorium; wkrótce złożył podanie o dymisję. Zbiegło się to w czasie ze śmierć Jerzego II w czerwcu 1914 oraz z rozwiązaniem orkiestry. Wśród kompozycji pochodzących z tego okresu znalazły się Wariacje i fuga na temat W.A. Mozarta op. 132, dedykowane Meiningen Hofkapelle „na pamiątkę”. Wybuch wojny wywołał u Regera – jak u wielu jego współczesnych – przypływ uczuć patriotycznych, czego świadectwem jest Vatterländische Ouvertüre z końcowym chorałem Nun danket alle Gott. W X 1914 kompozytor wznowił nauczanie w Lipsku, w III 1915 nastąpiła przeprowadzka do Jeny. Podczas kolejnej podróży koncertowej Reger 11 V 1916 zmarł na atak serca w Lipsku. 1930 jego prochy zostały przeniesione do Monachium. Reger publikował swoje kompozycje w różnych niemieckich firmach wydawniczych: J. Aibl (Monachium i Lipsk), Lauterbach & Kuhn (Lipsk), Bote & Bock (Berlin), C.F. Peters (Lipsk), N. Simrock (Berlin i Lipsk), a także G. Augener (Londyn).

Kolejne etapy życia i zawodowej aktywności Regera wyznaczają główne cezury w jego twórczości, które nie zawsze wiążą się z radykalną zmianą stylu. Pierwszy etap charakteryzuje świeżo nabyta biegłość warsztatowa o cechach akademickich, sam kompozytor odmawiał później swym wczesnym utworom (op. 1-20) większej wartości. „Okres Weiden” (1898–1901) przyniósł stopniowe uwolnienie się spod wpływu Riemanna i jego teorii systemu funkcyjnego oraz spod dominacji Brahmsa. W tym czasie powstały dzieła organowe o monumentalnych rozmiarach, potężnej fakturze i wirtuozowskim rozmachu, będące jednocześnie wyrazem zainteresowania chorałem protestanckim (fantazje chorałowe). Stopniowo gęstniejąca faktura, masywność aparatu wykonawczego, wzmożenie chromatyki oraz nagromadzenie środków dynamicznych cechuje następną fazę – „okres Monachium”, 1901–07. Obserwujemy tu ewolucję od „przesadnie rozbudowanego” Gesang der Verklärten op. 71 do monumentalnego Psalmu 100. Mimo niepowodzenia Sinfonietty op. 90 Reger nie zrezygnował z pisania na orkiestrę i Wariacje i fuga na temat J.A. Hillera staną się wyznacznikiem kolejnego przełomu w jego technice kompozytorskiej. Zarazem osiągnięta w Monachium dojrzałość twórcza pozwoliła kompozytorowi również na redukcję środków, kierując go w stronę „mozartowskiej czystości”, której pierwszym zwiastunem jest Sonata C-dur na skrzypce i fortepian op. 72. Zbudowane na dźwiękach a f f e (małpa) i (e)s c h a f e (barany) tematy I części tej sonaty są wyrazem zawoalowanej reakcji Regera na postawę środowiska monachijskiego, przyzwyczajonego do estetyki neoromantycznej szkoły nowoniemiekiej, kontynuującej linię Wagnera i Liszta. Główni przeciwnicy Regera: R. Louis, L. Thuille i M. von Schillings krytykowali jego skomplikowaną kontrapunktykę i szorstkość harmoniki oraz brak odniesień poetycko-programowych, zarzucając mu „kult brzydoty” i brak „niezbędnej treści” (z recenzji Louisa w „Münchner Neueste Nachrichten” z 23 VI 1903). Dążenie do mozartowskiej przejrzystości wykazują również późniejsze dzieła Regera, np. Serenada D-dur op. 77a i G-dur op. 141a oraz Eine Lustspielouvertüre op. 120. Zauważalna równoległość tendencji do monumentalizmu z jednej, a prostoty z drugiej strony, oraz czasowy paralelizm wielkich dzieł i opusów „mało ważnych”, okolicznościowych, jest wg R. Cadenbacha przejawem ambiwalencji, która utrudnia jednoznaczne wytyczenie cezur stylistyczno-technicznych w twórczości Regera. (Max Reger und seine Zeit). Lata pobytu w Lipsku (1907–11) są uznawane przez wielu biografów Regera za punkt szczytowy w rozwoju jego twórczości. Wówczas powstały największe dzieła (op. 100-118), dokonał się rozwój muzyki orkiestrowej, wyrastającej z doświadczeń kompozytora w zakresie kameralistyki; Reger osiągnął apogeum mistrzostwa formalnego, zwłaszcza w zakresie fugi (podwójne fugi w Wariacjach i fudze na temat J.A. Hillera op. 100 i Wariacjach i fudze na temat W.A. Mozarta op. 132) oraz formy sonatowej. W „okresie Meiningen” (1911–14) nastąpiło doskonalenie techniki komponowania na orkiestrę; trzy najważniejsze utwory ujawniają szerokie możliwości twórcze Regera: Konzert im alten Stil op. 123 nawiązuje do stylu concerti grossi Händla, Romantische Suite op. 125 – do idei wielkiej symfonii, w Vier Tondichtungen nach A. Böcklin op. 128 elementy malarstwa dźwiękowego charakterystyczne dla romantyków zostały wzbogacone o akcenty kolorystyki impresjonistycznej Debussyego. W ostatnich dwóch latach życia („der freie Jenaische Stil”) Reger osiąga pełnię wewnętrznego wyrazu. Świadczy o tym z jednej strony religijne wyznanie wiary w opusach 137, 138 i 144b, a z drugiej krystaliczna linearność suit na wiolonczelę i altówkę solo (op. 131c i d) i Serenady G-dur op. 141a, nastrój intymności bliski Brahmsowi w ostatniej sonacie skrzypcowej op. 139 i Trio smyczkowym d-moll op. 141b. Początkowo Reger pozostawał głównie w orbicie wpływów muzyki J.S. Bacha (był uznawany za największego po Bachu niemieckiego kompozytora muzyki organowej), Beethovena (sonaty skrzypcowe, kwartety smyczkowe), Mendelssohna i Schumanna (pieśni, muzyka fortepianowa) oraz Liszta (fantazje organowe), jednak najsilniejsze było oddziaływanie Brahmsa. Najpierw objawiło się to w przyjęciu jego klasycyzującej postawy, rozwiązań fakturalnych i języka harmonicznego. We wczesnym Kwintecie fortepianowym c-moll (1898) symboliczny układ dźwięków b a h es pojawia się we wszystkich 4 częściach. Po okresie zdystansowania się od wpływów Brahmsowskich (Monachium, Lipsk) w późnej twórczości dochodzą do głosu cechy wspólne dla sztuki Regera i Brahmsa: silne przywiązanie do kanonów gatunkowych, sposób budowania tematów, rodzaj figuracji fortepianowych, a przede wszystkich typ ekspresji wolnych części w utworach kameralnych. Wśród wyznaczników stylu indywidualnego Regera na plan pierwszy wysuwa się niewątpliwie harmonika oparta generalnie na systemie funkcyjnym, ale zarazem silnie schromatyzowana. Stosowane przez kompozytora pojęcie „harmonicznej melodyki” odnosi się do wzbogacenia późnoromantycznej harmoniki o chromatykę w głosach wewnętrznych, szybkie zestawienia odległych od siebie tonalnie akordów, ciągłe narastanie i opadanie dynamiki i stałą fluktuację napięć (unikanie kadencji). Jej istotą jest częste zmienianie tonacji na drodze modulacji przy użyciu różnych form alteracji, zamiany enharmoniczne dźwięków itp. Zwroty pochodzące ze skal modalnych oraz następstwa akordów konsonansowych występują na ogół w określonych kontekstach: jako archaizm lub efekt humorystyczny. Nasilenie tendencji do chromatyzacji cechuje zwłaszcza okresy „Weiden i Monachium” (np. nagromadzenie dysonansów i 11-dźwiękowe tematy fugi podwójnej w Symfonicznej fantazji i fudze d-moll op. 57). Drugim oryginalnym rysem stylu kompozytorskiego Regera jest oparta na myśleniu harmonicznym kontrapunktyka. Linearyzm faktury najdoskonalej objawił się w jego utworach kameralnych i organowych, w częstym stosowaniu formy fugi oraz passacaglii, jednak w jego silnie zdeterminowanym historycznie myśleniu formalnym dominuje sonata. Liczne realizacje cyklu sonatowego, zwłaszcza w muzyce kameralnej, ujawniają obecność stałego wzorca konstrukcyjnego z silnie zarysowaną I częścią (forma sonatowa) oraz motywiczno-tematyczną korespondencją między częściami skrajnymi; II część to z reguły scherzo, część III, wolna, emocjonalne centrum, często ma quasi-religijny charakter, zaś część ostatnia (rondo lub fuga, rzadziej wariacje) niekiedy zabarwienie groteskowe. Największe znaczenie przypisuje się na ogół muzyce kameralnej Regera, ukazującej stały rozwój stylu, natomiast niedoceniane są utwory symfoniczne i fortepianowe. W stałym obiegu koncertowym pozostaje muzyka organowa. Cechuje ją bogactwo układów fakturalnych, symfoniczny rozmach brzmienia – np. mylnie uważa się, że jest to wpływ myślenia orkiestralnego, gdyż większość wielkich utworów organowych Regera powstała na długo przed Sinfoniettą op. 90, ekstremalne kontrasty agogiczne i dynamiczne (op. 57, 135b), żelazna logika rozwoju napięcia w passacagliach i fugach (jak np. w monumentalnym op. 127, skomponowanym w 1913 na inaugurację wielkich organów Sauera w Jahrhunderthalle we Wrocławiu), które nie mają sobie równych. Gwałtowna „dzikość” ekspresji w spiętrzeniach akordów (introdukcje) i nacechowane mistycyzmem fazy wolne czynią z Regera czołowego przedstawiciela ekspresjonizmu na gruncie muzyki organowej. Wywarł on znaczący wpływ na twórczość swych uczniów, do których należą m.in.: J. Haas, J. Weinberger, O. Schoeck, H. Unger, H. Grabner, F. Lubrich i in. Dowodów przemyślenia jego techniki i estetyki dostarczają także utwory Berga, Hindemitha, F. Schmidta, Schönberga oraz młodego Szymanowskiego.

Literatura:

Dokumentacja – W. Altmann Reger-Katalog. Vollständiges Verzeichnis sämtlicher im Druck erschienenen Werke, Bearbeitungen und Ausgaben Max Regers, Berlin 1917, 1926, przedr. Niederwalluf k. Wiesbaden 1971; F. Stein Thematisches Verzeichnis der im Druck erschienenen Werke von Max Reger, Lipsk 1953; S. Popp Reger Werkverzeichnis, Monachium 2011; P. Krause Das Max Reger-Schrifttum 1945–1965. Bibliographie, w: Max Reger Beiträge zur Reger-Forschung, Meiningen 1966; H. Rösner Max-Reger.-Bibliographie (1893–1966), Bonn 1968; Max Reger in seinen Konzerten, Bonn 1981, cz. 1: O. Schreiber Reger konzertiert, cz. 2: Programme der Konzerte Regers, oprac. I. Schreiber, cz. 3: Rezensionen, oprac. O. Schreiber i I. Schreiber; S. Shigihara Max-Reger-Bibliographie (...) von 1967 bis 1981, Bonn 1983; WE. Grim Max Reger. A Bio-Bibliography, N. Jork 1988; R. Cadenbach Max Reger Skizzen und Entwürfe, Wiesbaden 1988; Max Reger CDisko- graphie und Verzeichnis lieferbarer Noten, red. S. Twiehaus i N. Kämpken, Wiesbaden 1999. F. Stein Max Reger 1873–1916. Sein Leben in Bildern, Lipsk 1941; E. Mueller von Asow Max Reger und seine Welt, Berlin 1944; H. Wirth Max Reger in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten dargestellt, Reinbek k. Hamburga 1973; Max Reger Am Wendepunkt zur Moderne, album zawierający dokumenty z Max-Reger-Institut, wyd. S. Popp i S. Shigihara, Bonn 1987; Immer Reger. Geschichte und Aufgaben des Max-Reger-Instituts, Karlsruhe 2007; Max Reger Brevier, wyd. A. Spemann, Stuttgart 1923; Max Reger Briefe eines deutschen Meisters, wyd. E. von Hase-Koehler, Lipsk 1928, 1938; Neues Max-Reger-Brevier, wyd. H. Unger, Bazylea 1948; Max Reger Briefe zwischen der Arbeit oraz Max Reger Briefe zwischen der Arbeit. Neue Folge, wyd. O. Schreiber, Bonn 1956 oraz 1973; Max Reger Briefe an Fritz Stein oraz Max Reger Briefe an Karl Straube, wyd. S. Popp, Bonn 1982 oraz 1986; Max Reger Briefe an die Verleger Lauterbach & Kuhn, cz. 1, wyd. S. Popp, cz. 2, wyd. H. Müller, Wiesbaden 1993, 1998; Max Reger Briefwechsel mit dem Verlag C.F. Peters, wyd. S. Popp i S. Shigihara, Wiesbaden 1995; Der junge Reger Briefe und Dokumente vor 1900, wyd. S. Popp, Wiesbaden 2000; Selected Writings of Max Reger, red. i tłum. Ch. Anderson, Oxfordshire 2006; R Eucken Persönliche Erinnerungen an Max Reger Bielefeld 1916; E. Reger Mein Leben mit und für Max Reger, Lipsk 1930; R. Braungart Freund Reger Erinnerungen, Ratyzbona 1949; Festschrift für Elsa Reger..., Bonn 1950 (zawiera wspomnienia H. Grabnera, H. Ungera, listy do H. Schelle i W. Obermeyera).

Czasopisma, publikacje specjalne – „Mit- teilungen der Max-Reger-Gesellschaft”, Stuttgart i Lipsk 1921-41, 17 numerów: nr 1-3, red. W. Na- gel, nr 4-7, red. H. Holle, nr 8-17, red. K. Hasse; „Mitteilungen des Max-Reger-Instituts”, red. O. Schreiber, Wiesbaden 1954-74, 20 numerów, 1973 nr specjalny. Beiträge zur Regeiforschung, księga pamiątkowa na 80. rocznicę urodzin Regera, Lipsk 1953 (autorzy: H. Grabner, O. Güntzel, J. Haas, K. Hasse, A. Kalkoff, HJ. Moser, H.M. Poppen, A. Schmid-Lindner, E Stein, H. Unger); Max Reger Zum 50. Todestag am 11. Mai 1966. Eine Gedenkschrift, red. O. Schreiber i G. Sievers, Bonn 1966 (autorzy: G. Bagier, H. Niemann, O. Söhngen, A. Becker, H. Rösner, K. Dorfmüller, G. Sievers Reger-Gesamtausgabe-Entstehungsgeschichte); Max Reger Beiträge zur Reger-Forschung, wyd. na 50. rocznicę śmierci Regera, red. H. Oesterheld i I. Graefe, Meiningen 1966, zawiera m.in.: E. Klemm Über Reger und Szymanowski; Max Reger in seiner Zeit. Ausstellung vom 13. bis 18. März 1973. Max Reger - Tage Bonn, red. S. Kross, Bonn 1973 (autorzy: H. Bister, S. Kross, R. Jöväri- Tholen, M. Möller, H.P Reiners, W. Syre, G. Wehmeyer, H.H. Zienicke); Max-Reger-Festschrift 1973, red. H. Oesterheld, Meiningen 1974 (autorzy: Z. Lissa Max Regers Metamorphosen der „Berceuse” op. 57 von F. Chopin, pierwodruk w FAM XIII, 1966, G. Rienäcker, H. Oesterheld, W. Siegmund-Schultze); Max Reger 1873—1973. Ein Symposion..., red. K. Röhring, Wiesbaden 1974 (autorzy: H. Wirth, W. Stockmeier, G. Sievers, R. Brinkmann, W. Blankenburg, R. Walter i in.). Reger-Studien 1. Festschrift für Ottmar Schreiber..., red. G. Massenkeil i S. Popp, Wiesbaden 1978; Reger-Studien 2. Neue Aspekte der Regeiforschung, red. S. Shigihara, Wiesbaden 1986; Reger-Studien 3. Analysen und Quellenstudien, red. S. Popp i S. Shigihara, Wiesbaden 1988; Reger-Studien 4. Colloque franco-allemand/Deutsch-französisches Kolloquium. Pans 1987, red. S. Shigihara, Wiesbaden 1989; Reger-Studien 5. Beiträge zur Regerforschung, red. S. Shigihara, wyd. Wiesbaden 1993; Reger-Studien 6. Moderne und Tradition. Kongressbericht Karlsruhe 1998, red. A. Becker, G. Gefäeller i S. Popp, Wiesbaden 2000.

Monografie życia i twórczości – R. Braungart Max Reger, Lipsk 1907; G. Robert-Tornow Max Reger und Karl Straube, Getynga 1907, przedr. Lipsk 1929;  M. Hehemann Max Reger. Ein Leben in Musik, Monachium 1911, 1917; H. Poppen Max Reger, Lipsk 1918, 1921, Wiesbaden 1947; Max Reger. Eine Sammlung von Studien aus dem Kreise seiner persönlichen Schüler, red. R. Würz, Monachium, z. 1: H. Grabner Regers Harmonik, 1920, z. 2: Regers Persönlichkeit (R. Würz Der Lebensgang, J. Haas Reger als Lehrer, H. Unger R. als Mensch), 1921, z. 3: H. Holle Regers Chorwerke, 1922, z. 4: H. Keller Reger und die Orgel, 1923; H. Unger Max Reger. Darstellung seines Lebens, Wesens und Schaffens, Monachium 1921; K. Hasse Max Reger, Lipsk 1921; A. Lindner Max Reger. Ein Bild seines Jugendlebens und künstlerischen Werdens, Stuttgart 1922, 1923, Ratyzbona 1938; H. Unger Max Reger, Bielefeld 1924; E. Gatscher Die Fugentechnik Max Regers in ihrer Entwicklung, Stuttgart 1925; G.R. Dejmek Der Variationszyklus bei Max Reger, Essen 1930; R. Huesgen Der junge Max Reger und seine Orgelwerke, Schramberg 1935; H.E. Rahner Max Regers Choralfantasien für die Orgel, Kassel 1936; E. Brand Max Reger im Elterhaus, Monachium 1938; F. Stein Max Reger, Poczdam 1939, przedr. Laaber 1980; K. Hasse Max Reger Entwicklungsgang eines deutschen Meisters, Lipsk 1946; H. Jonas Die Variationsformen bei Max Reger, Kolonia 1949; A. Kalkoff Das Orgelschaffen. Max Regers im Lichte der deutschen Orgelerneuerungsbewegung, Kassel 1950; W Abendroth Vier Meister der Musik. Brahms, Mahler, Reger, Pfitzner, Monachium 1952; G. Wehmeyer Max Reger als Liederkomponist, Ratyzbona 1955; E. Otto Max Reger. Sinnbild einer Epoche, Wiesbaden 1957; G. Sievers Die Grundlagen H. Riemanns bei Max Reger, Wiesbaden 1967; M.M. Stein Der heitere Reger Heiteres von und um Max Reger, Wiesbaden 1969, 1971; J. Lorenzen Max Reger als Bearbeiter Bachs, Wiesbaden 1982; R. Häfner Max Reger Klarinettenquintett op. 146, Monachium 1982; A. Kraus, H. Fröhlich Max Reger. Die Weidener Jahre 1874–1901, Weiden 1982; M. Möller Untersuchungen zur Satztechnik Max Regers. Studien an den Kopfsätzen der Kammermusikwerke, Wiesbaden 1984; E. Otto Max Reger Sein Weg von Weiden in die Welt 1873–1916, Weiden 1986; R. Brotbeck Zum Spätwerk von Max Reger Fünf Diskurse, Wiesbaden 1988; H. Busch Zur Interpretation der Orgelmusik Max Regers, Kassel 1988; M. Weyer Die Orgelwerke Max Regers, Wilhelmshaven 1989, 1992; G. Weiss-Aigner Max Reger „Mozart-Variationen” op. 132, Monachium 1989; R. Cadenbach Max Reger und seine Zeit, Laaber 1991; H. Brauss Max Regers Music for Solo Piano, Edmonton 1994; H. Wilske Max Reger. Zur Rezeption in sejner Zeit, Wiesbaden 1995; P. Zimmermann Musik und Text in Max Regers Chorwerken „grossen Stils”, Wiesbaden 1997; L. Haselböck Analytische Untersuchungen zur motivischen Logik bei Max Reger, Wiesbaden 2000; Ch. Wünsch Technik und Form in den Variationsreihen von Max Reger, Wiesbaden 2002; S. Popp Max Reger. Werk statt Leben – Biographie, Lipsk 2015; M. Schwalb Max Reger. Der konservative Modernist, Regensburg 2018.

Studia i rozprawy analityczne – H. Leichtentritt Max Reger als Kammermusikkomponist, „Neue Zeitschrift für Musik” LXXII, 1905; H. Mersmann Regers Harmonik, ,Allge- meine Musik-Zeitung” XLVIII, 1921; W. Harburger Die moderne Melodik. Die Atonalen und die Regersche Dynamik, w: Form und Ausdrucksmittel in der Musik, Stuttgart 1926; H. Joachim Reger und die deutsche Tradition, „Melos” XII, 1933; R. Walter Die Melodiequellen von Regers Choralbearbeitungen, „Musik und Gottesdienst” XV, 1961; H. Kaufmann Aushöhlung der Tonalität bei R, „Neue Zeitschrift für Musik” CXXVIII, 1967; Z. Lissa Inspiracje chopinowskie w twórczości Maxa Regera, Studia HF, Kraków 1967; P. Prince Reger and the Organ, „Diapason” LXIV, 1972–73; H. Wunderlich Zur Bedeutung und Interpretation von Regers Orgelwerken i H.J. Busch Max Reger und die Orgel seiner Zeit, „Musik und Kirche” XLIII, 1973 nr 1 i 2; C. Dahlhaus Warum ist Regers Musik so schwer verständlich?, H. Kühn Sang und Gegensang. Zu Regers Klarinettenquintett op. 146 oraz L.E. Weinitschke Max Regers Chorwerke, „Neue Zeitschrift für Musik” CXXXIV, 1973 nr 3; R. Stephan Max Reger und die Anfänge der Neuen Musik, „Neue Zeitschrift für Musik” CXXXIV, 1973 nr 6; E. Ciesielska, B. Długońska, A. Kowalska Fuga w twórczości Maxa Regera, «Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Gdańsku» nr 12, 1973; H. Wirth J. Brahms und Max Reger, w: Brahms-Studien I, 1974; G. Wuensch Max Regers Symphonische Phantasie und Fuge Opus 57, w: De ratione in musica, księga pamiątkowa E. Schenka, red. T. Antonicek, R. Flotzinger i O. Wessely, Kassel 1975; A. Dürr Zur geistlichen Musik Max Regers, w: Religiöse Musik in nicht-liturgischen Werken von Beethoven bis Reger, red. W. Wióra, G. Massenkeil i K.W. Niemöller, Ratyzbona 1978; G. Schubert Max Reger und die Programmusik, w księdze pamiątkowej H. Conradina, red. V. Kalisch, Berno-Stuttgart 1983; S. Popp Die ungeschriebenen Oratorien Max Regers, w: Beiträge zur Geschichte des Oratoriums seit Händel, księga pamiątkowa G. Massenkeila, red. R. Cadenbach i H. Loos, Bonn 1986; S. Shigihara Reger und München, w: Jugendstil-Musik? Münchner Musikleben 1890–1918, red. R. Münster i H. Hell, Wiesbaden 1987; Th. Schipperges Max Reger, w: Serenaden zwischen Beethoven und Reger, Frankfurt n. Menem 1989; S. Shigihara Plädoyer für ein Monstrum. Zur Rezeption von Regers Violinkonzert A-Dur op. 101, M. Möller Max Reger – ein Brahms-Epigone? Zum Klavierkonzert op. 114 oraz S. Popp Destabilisierung als Kompositionsidee. Zum langsamen Satz von Regers Klavierkonzert, w: Beiträge zur Geschichte des Konzerts, księga pamiątkowa S. Krossa, red. R. Emans i M. Wendt, Bonn 1990; Th. Seedorf Mozart oder das Problem der Einfachheit – Max Reger, w: Studien zur kompositorischen Mozart-Rezeption im frühen 20. Jahrhundert, Laaber 1990; R. Cadenbach Konzept und Prozess. Zur Spannung zwischen Werkbegriff und Werkerstellung in Max Regers Schaffen, w: Vom Einfall zum Kunstwerk, red. G. Katzenberger i H. Danuser, Laaber 1993; Ch. S. Anderson Max Reger (1873–1916), w: Twentieth-Century Organ Music, red. Ch. S. Anderson, New York/London 2012; M. Rot Dzieła kameralne Maxa Regera. Inspiracja twórczością wielkich kompozytorów, Łódź 2017.