logotypes-ue_ENG

Rääts, Jaan

Biogram

Rääts [re:ts] Jaan, *15 X 1932 Tartu, †25 XII 2020 estoński kompozytor. Ukończył szkołę muzyczną w rodzinnym mieście, w latach 1952–57 studiował kompozycję u U. Saara i H. Ellera w konserwatorium w Tallinie. W latach 1955–66 był kierownikiem nagrań w radiu, w latach 1966–74 dyrektorem działu muzycznego telewizji estońskiej, od 1974 uczy w akademii muzycznej w Tallinie, w 1984 mianowany profesorem, w latach 1966–74 wiceprzewodniczący, w latach 1974–93 przewodniczący związku kompozytorów estońskich. W 1965 otrzymał tytuł Zasłużonego Artysty, w 1972 nagrodę państwową, na przełomie lat 80. i 90. brał czynny udział w życiu politycznym i ruchu społecznym dążącym do odzyskania niepodległości.

Rääts przyczynił się znacząco do unowocześnienia muzyki estońskiej. Skostniałemu, postromantycznemu epigonizmowi przeciwstawił tętniący witalizmem neoklasycyzm. Utrzymany w tym stylu I Koncert na orkiestrę kameralną przyniósł kompozytorowi wielki sukces, również za granicą. Utwory Räätsa noszą tradycyjne nazwy gatunkowe (symfonia, kwartet itd.), ale główną funkcję formotwórczą pełni w nich nie praca motywiczno-tematyczna, lecz rytm. W całej jego twórczości – prawie wyłącznie instrumentalnej – odgrywa on ważną rolę. Uporczywe ostinata rytmiczne prowadziły niekiedy do mechaniczności przebiegu, np. w IV Symfonii, niepozbawionej zresztą swoistego waloru wyrazowego. W V Symfonii kompozytor wykorzystał rytmikę jazzową, która wniosła znaczne urozmaicenie. Na odmiennych zasadach zbudowana została VI Symfonia; dominują w niej silne kontrasty i stałe zmiany faktury, a powtórzenia zostały ograniczone do minimum. Elementy folklorystyczne pojawiają się w utworach Räätsa bardzo rzadko i zawsze w postaci przetworzonej. W swych wypowiedziach odżegnywał się on od wszelkich koncepcji teoretyczno-intelektualnych i akcentował prymat spontaniczności w procesie twórczym, stawiając na pierwszym miejscu Mozarta jako swój niedościgły ideał kompozytora.

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

I Symfonia 1957

II Symfonia 1958, 2. wersja 1987

III Symfonia 1959

IV Symfonia „Kosmiczna” 1959

V Symfonia 1966

VI Symfonia 1967

VII Symfonia 1973

VIII Symfonia 1985

I Koncert na orkiestrę kameralną, 1961, wyk. polskie Warszawska Jesień 1964, 1971 i 1981

II Koncert na orkiestrę kameralną, 1987

Divertimento na orkiestrę kameralną, 1975

I Koncert fortepianowy 1968

II Koncert fortepianowy 1986

I Koncert skrzypcowy 1974

II Koncert skrzypcowy 1977

Concertino na fortepian i orkiestrę kameralną 1958

I Koncert na fortepian i orkiestrę kameralną, 1971

II Koncert na fortepian i orkiestrę kameralną, 1983

III Koncert na fortepian i orkiestrę kameralną, 1989

24 preludia na fortepian i zespół instrumentów ludowych, 1977

I Koncert na skrzypce i orkiestrę kameralną, 1963

II Koncert na skrzypce i orkiestrę kameralną, 1979

III Koncert na skrzypce i orkiestrę kameralną, 1996

Koncert na gitarę i orkiestrę kameralną, 1992

Koncert na trąbkę i orkiestrę kameralną, 1993

kameralne:

I Kwartet smyczkowy 1956

II Kwartet smyczkowy 1958

III Kwartet smyczkowy 1964

IV Kwartet smyczkowy 1970

V Kwartet smyczkowy 1974

VI Kwartet smyczkowy 1983

I Kwintet fortepianowy 1957

II Kwintet fortepianowy 1965

III Kwintet fortepianowy 1970

I Trio fortepianowe 1957

II Trio fortepianowe 1962

III Trio fortepianowe 1973

IV Trio fortepianowe 1975

V Trio fortepianowe 1983

VI Trio fortepianowe 1989

Nonet 1967

Sekstet na fortepian i instrumenty dęte, 1972

fortepianowe:

9 sonat: I–VIII 1959–80

24 preludia, 1968

24 bagatele, 1973

24 marginalia, 1979

Wokalno-instrumentalne:

Kantata szkolna na chór dziecięcy, fortepian i orkiestrę, 1968

Małe oratorium na chór męski, organy i orkiestrę, sł. E. Yetemaa, 1973