Rääts, Jaan

Rääts [re:ts] Jaan, *15 X 1932 Tartu, †25 XII 2020 estoński kompozytor. Ukończył szkołę muzyczną w rodzinnym mieście, w latach 1952–57 studiował kompozycję u U. Saara i H. Ellera w konserwatorium w Tallinie. W latach 1955–66 był kierownikiem nagrań w radiu, w latach 1966–74 dyrektorem działu muzycznego telewizji estońskiej, od 1974 uczy w akademii muzycznej w Tallinie, w 1984 mianowany profesorem, w latach 1966–74 wiceprzewodniczący, w latach 1974–93 przewodniczący związku kompozytorów estońskich. W 1965 otrzymał tytuł Zasłużonego Artysty, w 1972 nagrodę państwową, na przełomie lat 80. i 90. brał czynny udział w życiu politycznym i ruchu społecznym dążącym do odzyskania niepodległości.

Rääts przyczynił się znacząco do unowocześnienia muzyki estońskiej. Skostniałemu, postromantycznemu epigonizmowi przeciwstawił tętniący witalizmem neoklasycyzm. Utrzymany w tym stylu I Koncert na orkiestrę kameralną przyniósł kompozytorowi wielki sukces, również za granicą. Utwory Räätsa noszą tradycyjne nazwy gatunkowe (symfonia, kwartet itd.), ale główną funkcję formotwórczą pełni w nich nie praca motywiczno-tematyczna, lecz rytm. W całej jego twórczości – prawie wyłącznie instrumentalnej – odgrywa on ważną rolę. Uporczywe ostinata rytmiczne prowadziły niekiedy do mechaniczności przebiegu, np. w IV Symfonii, niepozbawionej zresztą swoistego waloru wyrazowego. W V Symfonii kompozytor wykorzystał rytmikę jazzową, która wniosła znaczne urozmaicenie. Na odmiennych zasadach zbudowana została VI Symfonia; dominują w niej silne kontrasty i stałe zmiany faktury, a powtórzenia zostały ograniczone do minimum. Elementy folklorystyczne pojawiają się w utworach Räätsa bardzo rzadko i zawsze w postaci przetworzonej. W swych wypowiedziach odżegnywał się on od wszelkich koncepcji teoretyczno-intelektualnych i akcentował prymat spontaniczności w procesie twórczym, stawiając na pierwszym miejscu Mozarta jako swój niedościgły ideał kompozytora.