Patti Adelina, właśc. Adela Juana Maria, *10 II 1843 Madryt, †27 IX 1919 zamek Craig-y-Nos (k. Brecon, Walia), włoska śpiewaczka (sopran), córka Salvatore i Cateriny. Jej nauczycielem śpiewu i gry na fortepianie był początkowo przyrodni brat E. Barilli, następnie siostra Carlotta oraz w latach 1855–59 szwagier M. Strakosch (1825–87), czeski pianista i znany impresario, mąż siostry Adeliny Patti — Amalii Patti, także śpiewaczki (1831–1915). W latach 1851–55 Adelina Patti występowała w organizowanych przez Strakoscha w Nowym Jorku koncertach jako „cudowne dziecko” (pod pseudonimem Little Florinda). W 1859 debiutowała z sukcesem w Academy of Music w Nowym Jorku w tytułowej roli w Łucji z Lammermooru G. Donizettiego, następstwem czego było tournée amerykańskie (1860–61) i występy w Europie. W 1861 debiutowała w Covent Garden w partii Aminy w Lunatyczce V. Belliniego, która stała się jedną z jej popisowych ról, w których wystąpiła później m.in. w Théâtre Italien w Paryżu (1862) i Carltheater w Wiedniu (1863). Od 1866 śpiewała na scenach włoskich: w Turynie (Teatro Regio), Rzymie, Neapolu oraz w La Scali w Mediolanie, gdzie zadebiutowała w 1877 jako Violetta w Traviacie Verdiego. Partnerem Adeliny Patti na scenach europejskich i w tournées po Ameryce Północnej i Południowej był w tym czasie francuski śpiewak (tenor) E. Nicolini, właśc. E. Nicolas (1834–1898), którego w 1886 poślubiła (pierwszym jej mężem, do 1885, był koniuszy cesarza Napoleona III, markiz H. de Caux, trzecim – od 1899 – szwedzki baron R. Cederström). Mimo licznych podróży artystycznych i występów na czołowych scenach operowych, m.in. w Paryżu, Brukseli, Berlinie, Madrycie, Moskwie i Petersburgu (1869–77), Nowym Jorku (Metropolitan Opera House, 1887) Adelina Patti najdłużej związana była z Covent Garden (1863–1885), gdzie w 1895 wystąpiła w 6 przedstawieniach pożegnalnych jako Zerlina (Don Giovanni Mozarta), Violetta (Traviata Verdiego) i Rozyna (Cyrulik sewilski Rossiniego). W jej koncercie pożegnalnym w Wiedniu (22 I 1895) wziął udział, budząc sensację, 13-letni B. Huberman. Partnerami Adeliny Patti na estradzie i scenie operowej byli też śpiewacy polscy: W. Mierzwiński, M. Sembrich-Kochańska i E. Reszke (Floral Hall w Londynie, 4 VI 1881) oraz J. i E. Reszke we wznowionym przedstawieniu Romea i Julii C. Gounoda pod dyrekcją kompozytora (Grand Opéra w Paryżu, 28 XI 1888). W 1914 wystąpiła po raz ostatni w serii koncertów na cele charytatywne, kończąc ponadpięćdziesięcioletnią niezwykłą karierę śpiewaczą.
Adelina Patti miała w repertuarze ok. 40 ról operowych, w większości lirycznych i koloraturowych, z których szczególne uznanie zyskały partie Rozyny, tytułowej Semiramidy w operze Rossiniego, Aminy, Łucji, Violetty i Noriny w Don Pasquale Donizettiego. Uważano ją za największą obok A. Catalani sopranistkę koloraturową. Jej głos (o skali do f3), nieskazitelna intonacja i brawurowa technika wokalna wzbudziły podziw Berlioza i Verdiego. P. Czajkowski, oczarowany śpiewem Adeliny Patti jeszcze w 1861 w Londynie (Mesjasz Händla w Crystal Palace), z nie mniejszym zachwytem recenzował jej występy w Moskwie w 1871 i 1872 (Rozyna w Cyruliku sewilskim, Violetta w Traviacie). „Jest coś nieludzkiego w uwodzicielskiej słodyczy jej głosu, słowiczej czystości jej tryli i bajecznej lekkości jej koloratury. (...) Trudno sobie wyobrazić coś bardziej doskonałego niż śpiew tej wspaniałej śpiewaczki”. Kult Adeliny Patti – widoczny zwłaszcza w Rosji – znalazł odbicie w utworze satyrycznym M. Musorgskiego Rajok (1880), w którym Adelina Patti znalazła się wśród kilku portretowanych osobistości świata muzycznego.
Literatura: T. de Grave Biographic d’Adelina Patti, Paryż 1865; G. de Charnacé Adelina Patti, Paryż 1868; P. Czajkowski Italjanskaja opiera, „Russkije wiedomosti” z 24 X 1872; P. Czajkowski Bieniefis Patti, „Russkije wiedomosti” z 18 XI 1872; J.M. Dalmazzo Adelina Patti’s Life, Londyn 1877; A. Weissmann Die Primadonna, Berlin 1919; H. Klein The Reign of Patti, Londyn 1920, przedr. 1978; J.F. Cone Adelina Patti. Queen of Hearts, Portland (Oregon) 1993.
