Parabosco, Girolamo

Parabosco [~b´osko] Girolamo, Hieronimo, *ok. 1524 Piacenza, †21 IV 1557 Wenecja, włoski organista, kompozytor i literat. Był synem organisty, Vincenza. Ok. 1540 uczył się w Wenecji u A. Willaerta. W 1546 lub nieco wcześniej gościł u F. Cortecci we Florencji, a między 1548 a 1551 przedsiębrał krótkie wyprawy do Urbino, Ferrary, Piacenzy, Brescii, Padwy i Werony. Od VI 1551 do końca życia był pierwszym organistą bazyliki S. Marco w Wenecji; uczestniczył w działalności tamtejszych akademii muzycznych i literackich, m.in. kierowanej przez D. Veniera, w której rozważano założenia poetyckie P. Bemba. W latach 1546–52 napisał 8 komedii (w tym jedną wierszem) i opowiadania, a w 1547 opublikował zbiór swoich poezji pt. Il primo libro di madrigali.

W madrygałach Parabosca pisanych często do tekstów F. Petrarki, zdecydowanie przeważają konstrukcje imitacyjne; charakteryzuje je też częsty podział zespołu na kontrastujące grupy głosów i bardzo dobra deklamacja tekstu. Jego ricercary wzbudzają szczególne zainteresowanie, gdyż Musica nova, zbiór zredagowany przez A. Willaerta, jest pierwszym znanym drukiem przeznaczonym dla zespołów instrumentalnych. Jeden z ricercarów jest utworem przeimitowanym, a tematy pojawiają się też w dyminucji, inwersji i raku; w drugim Parabosco wprowadził jako cantus firmus melodię antyfony Da pacem, a pozostałe głosy powiązał z cantus firmus lub tylko ze sobą licznymi imitacjami.

Literatura: F. Caffi Storia della musica sacra nella già Cappella ducale di San Marco in Venezia dal 1318 al 1797, Venezia 1884–1885; G. Bianchini Girolamo Parabosco, scrittore e organista del secolo XVI, Wenecja 1899; A. Einstein The Italian Madrigal, Princeton 1949; R. Giazotto Harmonici concenti in aere veneto, Rzym 1954; F. Bussi Umanità e arte di Girolamo Parabosco, madrigalista, organista e poligrafo, 2 t., Piacenza 1961; H.C. Slim The Keyboard Ricercar and Fantasia in Italy, ca. 1500–1550, with Reference to Parallel Forms in European Lute Music of the Same Period, dysertacja, Harvard University, 1961; M. Feldman The Academy of Domenico Venier, Music’s Literary Muse in Mid-Cinquecento Venice, „Renaissance Quarterly” XLIV, 1991; G. Tallini Ludovico Dolce, Giovanni Tarcagnota, Girolamo Parabosco. Stanze nella Favola d’Adone, Rzym 2012; S. Richter Ein Dichtermusiker, seine Madrigalsammlung und der Liebesdiskurs in Venedig. Girolamo Parabosco (ca. 1524–1557), Würzburg 2022.