Odojewski, Władimir

Odojewski Władimir Fiodorowicz, *13 (1) VIII 1804 Moskwa, †11 III (27 II) 1869 Moskwa, rosyjski teoretyk i krytyk muzyczny, filozof, pianista i kompozytor, organizator życia naukowego i kulturalnego, książę. W latach 1816–22 kształcił się w zakresie humanistyki i nauk ścisłych w uniwersyteckiej szkole dla szlachty w Moskwie; muzyki uczył się u D. Szprewicza w Moskwie oraz u J. Fielda i I. Müllera w Petersburgu (1826–27). W latach 1822–25 działał w pierwszym rosyjskim towarzystwie filozoficznym (tzw. „lubomudrów”) stanowiącym ważne centrum rozwoju myśli romantycznej; w latach 1824–25 wydawał razem z W.K. Küchelbeckerem almanach Mnemozine. W latach 1826–62 mieszkał w Petersburgu, gdzie piastował różne stanowiska państwowe, m.in. w ministerstwie spraw wewnętrznych, senacie, cenzurze, od 1846 był dyrektorem biblioteki publicznej i muzeum M. Rumiancewa; w 1862 wraz z tym muzeum przeniósł się do Moskwy. W latach 20. i 30. współpracował z czasopismami: „Wiestnik Jewropy”, „Moskowskij tielegraf’, „Syn otieczestwa”, „Moskowskij wiestnik”, „Otieczestwiennyje zapiski”, „Sowriemiennik”, „Iskra”. W latach 60. aktywnie uczestniczył w organizowaniu konserwatorium w Petersburgu i w Moskwie, był członkiem honorowym i doradcą Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego (1865) i innych instytucji naukowych i kulturalnych; podejmował starania o organizację rosyjskiej opery. Prowadził szeroko zakrojoną akcję popularyzacji wielu dziedzin wiedzy i sztuki (oprócz filozofii, literatury i muzyki, także prawa, matematyki, fizyki, geografii, pedagogiki, medycyny i innych), wykładając, przygotowując materiały pomocnicze, wydając czasopismo dla wsi „Sielskoje cztienije” (z A. Zabłockim). Odojewski brał żywy udział w życiu kulturalnym i artystycznym Rosji, a jego dom był przez wiele lat centrum kulturalnym stolicy. Utrzymywał kontakty z kręgiem dekabrystów, do których należał jego stryjeczny brat, poeta Aleksandr Odojewski, oraz z poetami, pisarzami, kompozytorami, m.in. z A. Puszkinem, M. Lermontowem, A. Gribojedowem, M. Gogolem, M. Glinką, A. Wierstowskim, A. Alabjewem, A. Dargomyżskim, N. Rubinsteinem. Odojewski komponował wodewile (np. Żizń chołostogo 1825), w 1836 wystawił spektakl dramatyczny oparty na własnej aranżacji Otella G. Rossiniego, pisał fantazje, fugi i kanony na organy i inne utwory instrumentalne i wokalne (np. Berceuse – jedyna opublikowana kompozycja Odojewskiego) dziś już zupełnie zapomniane. Ceniony jest natomiast jako teoretyk i krytyk muzyczny.

Na szczególną uwagę w wielostronnej działalności Odojewskiego zasługują jego dokonania w zakresie literatury jako autora romantycznych powieści oraz w kresie filozofii jako przedstawiciela poglądów, które ewoluują od filozofii przyrody do ujmowanej mistycznie historiozofii romantycznej i oscylują pomiędzy okcydentalizmem a słowianofilstwem; nawiązując do F.W. Schillinga Odojewski próbował stworzyć typowy dla romantyzmu system filozofii w sztuce (np. Opyt tieorii izjaszcznych isskustw s osobiennym primienienijem onoj k muzkie). Przede wszystkim jednak Odojewski jest uważany za jednego z twórców klasycznego rosyjskiego piśmiennictwa o muzyce. Poza twórczością muzyczno-krytyczną, stanowiącą wzór dla późniejszej krytyki muzycznej w Rosji, zapoczątkował badania nad muzyką zachodnioeuropejską (Haydn, Mozart, Beethoven, Weber, Berlioz, Liszt i Wagner), wiele prac poświęcił teorii i historii muzyki rosyjskiej, zwłaszcza twórczości cerkiewnej (źródła, notacja, tonalność), twórczości ludowej (tonalność i rytmika), tworzył teoretycznej podstawy rosyjskiej szkoły narodowej w muzyce, uzasadniając jej wkład i znaczenie dla muzyki światowej.

Literatura: D.W. Razumowski Muzykalnaja diejatielnost' kniazia W.F. Odojewskiego, w: W pamiat' o kniazie W.F. Odojewskim, Moskwa 1869; N.A. Janczuk Kniaź W.F. Odojewski, «Trudy muzykalno-etnograficzeskoj komisii» I, Moskwa 1902; P.N. Sakulin Iz istorii russkogo idiealizma, t. 1, cz. 1: Kniaź W.F Odojewski. Myslitiel-pisatiel, Moskwa 1913; G.S. Głuszczenko W.F. Odojewski i russkaja narodnaja piesnia, Mińsk 1966; W.S. Wirgiński W.F. Odojewski 1804– 1869, Moskwa 1975; W.I. Sobolszczikow, O.D. Gołubiewa W.F. Odojewki, Moskwa 1983; D. Love V. Odojewski as Opera Critic, „Slavia Review” XLI, 1982; „Sowietskaja Muzyka”1985 nr 2 (częściowo poświęcony Odojewskiemu); A. Stupiel W.F. Odojewki, Moskwa 1985; Russians on Russian Music 1830–1880, red. S. Campbell, Nowy Jork 1994.