logotypes-ue_ENG

Nyman, Michael

Biogram i literatura

Nyman [n'ajmen] Michael, *23 III 1944 Londyn, angielski kompozytor. W latach 1961–64 studiował w Royal Academy of Music w Londynie kompozycję u A. Busha, od 1964 do 1967 w King’s College w Londynie muzykologię u Th. Darta. Do 2. połowy lat 70. prawie nie komponował, zajmując się krytyką muzyczną (m.in. dla „The Spectator”, „Studio International”, „The Listener”), edytorstwem i wykonawstwem, wykładał w szkołach Londynu. W 1964 odbył podróż do Rumunii, badając pieśni ludowe.

W 1974 wydał książkę Experimental Music. Cage and Beyond, badającą wpływ amerykańskiego twórcy na muzykę w latach 1950–70. Nymanowi przypisywane jest użycie zapożyczonego z plastyki terminu „minimalizm” po raz pierwszy w odniesieniu do muzyki („The Spectatorz 11 X 1968). W 1976 na potrzeby wystawienia sztuki C. Goldoniego Il campiello w National Theatre kompozytor zorganizował Il Campiello Band, w 1977 przemianowany na Michael Nyman Band; od tego czasu działa jako lider i pianista zespołu, tworzy w dużej mierze na jego użytek, odbywa liczne podróże koncertowe. W 2018 roku Michael Nyman Band występował na tournée z okazji 40. rocznicy swego powstania. W latach 2002–05 Nyman piastował funkcję kompozytora rezydenta w Badisches Staatstheater w Karlruhe. W 2005 założył własną wytwórnię płytową – MN Records. W 2008 otrzymał tytuł Komandora Orderu Imperium Brytyjskiego.

Nyman ma w dorobku utwory orkiestrowe (w 2012 roku powziął zamiar napisania 19 symfonii), kameralne, solowe, opery, cykle pieśni (do słów Szekspira, Nerudy, Octavio Paza, Paula Celana, Miltona, Juany Inés de la Cruz, tekstów ludowych i innych), instalacje audiowizualne, muzykę do filmów dokumentalnych, wystaw, pokazów mody, gry komputerowej, zasłynął jednak głównie jako twórca oprawy muzycznej ok. 80 filmów, przede wszystkim w reżyserii Petera Greenawaya i The Piano Jane Campion. Otrzymał 3 nominacje do Złotego Globu: za The Piano, Gattaca i The End of the Affair. W późniejszych latach podjął się komponowania muzyki do filmów niemych, m.in. Man with a Movie Camera, The Eleventh Year i A Sixth Part of the World Dz. Vertova, Pancernik Potiomkin S. Eisensteina. Wraz z Maxem Pugh stworzyli szereg filmów artystycznych, dokumentalnych, instalacji audio-wideo.

Nyman współpracował z muzykami reprezentującymi pozaeuropejskie tradycje muzyczne (Orquesta Andalusi de Tetuán, Rajan i Sajan Misra, Uppalapu Shrinivas, Estrella Morente, Seijin Noborakawa), przedstawicielami sceny jazzowej, rockowej, popularnej, alternatywnej (Evan Parker, Peter Brötzmann, Paolo Fresu, Mike Giles, the Flying Lizards, Dagmar Krause, Sting, Damon Albarn, David McAlmont, Alva Noto), a w dziedzinie teatru tańca ze znakomitymi choreografami, m.in. Siobhan Davies, Ashleyem Page’em i Shobaną Jeyasingh.

Twórczość Nymana wyrasta z estetyki Cage’a, muzyki eksperymentalnej, należy w dużym stopniu do nurtu minimalistycznego, cechuje ją intertekstualność. Nyman z upodobaniem czerpie z muzyki dawnej, głównie barokowej i klasycznej, traktuje ją jako materiał, cytuje, aranżuje i przekształca. Szczególne znaczenie jako materiał prekompozycyjny ma dla kompozytora muzyka W.A. Mozarta, wykorzystywał również m.in. utwory H. Purcella, F. Schuberta, R. Schumanna, F. Chopina (Milton Songs), J. Dowlanda, XVI- i XVII-wieczne angielskie kanony i ronda. Często sięga do własnej twórczości, np. materiału z III Kwartetu smyczkowego użył w Carrington, z The Convertibility of Lute Strings w koncercie klawesynowym. Liczne fragmenty z muzyki do filmów, szczególnie Greenawaya i z The Piano, opracował jako samodzielne utwory.

Idiom stylistyczny muzyki Nymana jest wyraźnie uchwytny, często sprawia ona wrażenie tworzonej z dystansem, niekiedy ironią, intelektualnej gry. Cechuje ją przejrzysta konstrukcja, szeregowanie ostinatowych struktur, płaszczyzn o pulsujących, motorycznych rytmach i wyrazistych figurach melodycznych. Utwory Nymana wyróżnia interesująca instrumentacja (saksofony, instrumenty dęte, elektryczne gitary basowe, niekiedy intrumenty dawne i inne), różnorodność fakturalna i wyrazowa. Oryginalna wyobraźnia dźwiękowa kompozytora szczególnie wyraźnie doszła do głosu w muzyce do filmów Greenawaya. W latach 90. styl Nymana zaczął ewoluować w kierunku większego liryzmu, nastrojowości, w utworach zaznaczyła się dominacja brzmienia smyczkowego i szeroko zarysowanych linii melodycznych, a także wpływ folkloru (muzyka rumuńska w III Kwartecie smyczkowym), muzyki pop i rocka. Dążenie kompozytora do zatarcia granic pomiędzy muzyką klasyczną, filmową, ludową i rozrywkową, do stworzenia fuzji różnych stylów, nurtów i tradycji, jak też liczne odniesienia, obfite korzystanie z repertuaru historycznego, cytaty i autocytaty powodują często krytykę.

Literatura: G. Heldt „... Breaking the Sequence Down Beat by Beat”. Michael Nyman’s Music for the Films of Peter Greenaway, w: Film und Fernsehwissenschaftliches Kolloquium: Berlin 1989, Monastyr 1990; R. Schwarz Minimalists, Londyn 1996; C. Cenciarelli The Case against Nyman Revisited. “Affirmative” and “critical” evidence in Michael Nyman’s Appropriation of Mozart, „Radical Musicology” 1, 2006; M. Beirens Quotation as a Structural Element in Music by Michael Nyman, „Tempo” 2007 nr 61; P. ap Siôn The Music of Michael Nyman. Texts, contexts, and intertexts, Farnham 2007.

Kompozycje i prace

Kompozycje

Instrumentalne:

orkiestrowe:

II Symfonia 2013

V Symfonia 2013

VI Symfonia 2013

VIII Symfonia Water Dances 2013

III Symphony of Sexual Songs 2014

XI Symfonia Hillsborough Memorial na sopran, chór żeński, chór dziecięcy i orkiestrę, 2014

XII Symfonia Habla de la ciudad 2014

IV Symfonia Faena 2015

VII Something Connected with Energy 2019

A Handsome, Smooth, Sweet, Smart, Clear Stroke 1983

A Broken Set of Rules 1984

The Upside-Down Violin, dla Michael Nyman Band i Orquesta

Andaluzi de Tetuoan, 1992

MGV(Musique à grande vitesse), dla Michael Nyman Band i orkiestry, 1993

Strong on Oaks, Strong on the Causes of Oaks 1997

a dance he little thinks of  2001

Melody Waves na orkiestrę chińską, 2005

I was a Total Virgin na orkiestrę kameralną, 2006

Devoción 2012

As You Watch The Athletes Score na orkiestrę kameralną, 2016

na instrument solo i orkiestrę:

Where the Bee Dances na saksofon i orkiestrę, 1991

Koncert fortepianowy, 1993 (koncertowa wersja muzyki do filmu The Piano)

Koncert skrzypcowy 2003, zrewid. 2014

II Koncert fortepianowy 2007

II Koncert skrzypcowy 2007

Koncert na klawesyn i orkiestrę smyczkową, 1995

Koncert puzonowy, 1995

Koncert podwójny na saksofon i wiolonczelę i orkiestrę, 1997

Koncert na kwartet saksofonowy i orkiestrę, 2001

gdm na marimbę i orkiestrę, 2006

A New Pavan For These Sad, Distracted Times (koncert wiolonczelowy) 2007

Koncert na flet i orkiestrę smyczkową, 2010

II Koncert na flet i orkiestrę smyczkową, 2019

dla Michael Nyman Band:

In Re Don Giovanni 1977, wersja na kwartet smyczkowy, 1991, wersja na kwintet smyczkowy, 2004

Bird Work 1984

AET (After Extra Time) 1996

De Granada a la luna 1998

The Commissar Vanishes 1999

Orfeu 1998

Zeit und Ziel 1814–2002 2002

Sangsam: The Meeting Point na mandolinę i zespół, z U. Shrivinasem (mandolina), Rajanem i Sajanem Misrą (śpiew), 2002

Compiling the Colours (Samhitha) na mandolinę i zespół (dla U. Shrivinasa i Michael Nyman Band), 2003

50,000 pairs of feet can’t be wrong 2007

The Musicologist Score 2009

Kino na 3 akordeony i zespół, 2009

kameralne:

Bell Set No. 1 na instrumenty perkusyjne, 1974

1–100 na 4–6 fortepianów, 1976

2 Violins na 2 skrzypiec, 1981

4 Saxes (Real Slow Drag) na 4 saksofony, 1982

Time's Up na gamelan, 1983

I Kwartet smyczkowy 1985

II Kwartet smyczkowy 1988, wersja na kwartet saksofonowy 2008

III Kwartet smyczkowy 1990, wersja na kwartet saksofonowy 2008

Shaping the Curve na saksofon i fortepian, 1990, oprac. na saksofon i kwartet smyczkowy 1991

Masque Arias na kwintet dęty blaszany, 1991

Flugelhorn and Piano 1991

For John Cage na instrumenty dęte blaszane, 1992

Goodbye Frankie, Goodbye Benny na trio fortepianowe 1992

Time Will Pronounce na trio fortepianowe 1992

On the Fiddle na skrzypce lub wiolonczelę i fortepian, 1993, oprac. na skrzypce lub wiolonczelę i smyczki, 1993

Songs for Tony na kwartet saksofonów, 1993

Three Quartets (saksofonowy, na instrumenty dęte blaszane, smyczkowe) 1994

IV Kwartet smyczkowy 1995

The Photography of Chance na trio fortepianowe, 2004

Revisiting the Don na flet chiński i zespół, 2005, także wersja na kwintet smyczkowy

In C Interlude na 5 instrumentów, 2005

Taking it as Read na skrzypce i fortepian, 2007

Viola and Piano 2009

V Kwartet smyczkowy „Let’s not make a song and dance out of it” 2011, zrewid. 2012

Through the Only Window na kwintet fortepianowy, 2012

Trumpet & String Quartet 2013

Chromattic na saksofon, akordeon, marimbę i kontrabas, 2015

When Ingrid Met Capa na kwartet smyczkowy, 2019

na instrument solo:

The Convertibility of Lute Strings na klawesyn 1992

Tango for Tim na klawesyn 1994

Yamamoto Perpetuo na skrzypce, 1993

Solo Viola 1995

Elisabeth Gets Her Way na klawesyn, 1996

Fourths, Mostly na organy, 2001

Goldberg Shuffle na fortepian, 2013

Neat Slice of Tango na fortepian, 2019

Wokalne i wokalno-instrumentalne:

Out of the Ruins na chór, 1989

Balancing the Book na chór, 1999

z towarzyszeniem Michael Nyman Band:

Bird List Song na sopran, 1979, zrewid. 1985

Bird Anthem na 4 głosy, 1981

L’orgie parisienne na głos, sł. A. Rimbaud, 1989

Cycle of Disquietude na sopran i kontralt, sł. K. Power, F. Pessoa, 1998

Ariel Songs na sopran, z muzyki do filmu Prospero’s Books, 1990–91

Three Ways of Describing Ring (Sawan; Rang; Dhyan) na głos Rajana i Sajana Misrów, 2003

Milton Songs na głos, 2010

War Works: 8 Songs with Film, cykl pieśni na kontralt, do słów poetów walczących na I Wojnie Światowej, do archiwalnych nagrań filmowych z wojny, 2014

na głos i instrument/instrumenty:

Six Celan Songs na głos i fortepian 1990, także oprac. na głos i zespół instrumentalny, 1992

Anne de Lucy Songs na głos i fortepian 1992

Mozart on Mortality na sopran i 6 instrumentów, 1992

Self-Laudatory Hymn of Innana and Her Omnipotence na kontratenor i wiole, 1992, oprac. na kontralt i orkiestrę smyczkową, 1995, także na alt i smyczki oraz na kontratenor i zespół instrumentów dętych drewnianych

The Ballad of Kastriot Rexhepi na sopran i kwartet smyczkowy, 2001

Acts of Beauty, cykl pieśni na sopran i zespół instrumentalny, 2004

I Sonetti Lussuriosi na sopran i orkiestrę, sł. P. Aretino, 2007, także wersja z kwintetem fortepianowym i z Michael Nyman Band

Ombra mai fu na kontratenor i orkiestrę, 2009

Body Parts Songs, cykl pieśni na sopran/tenor i fortepian lub sopran i zespół instrumentalny, 2010

No Time In Eternity na kontratenor i zespół wiol, 2016

***

A Neat Slice of Time na chór i fortepian amplifikowany, 1980

Mosè na chór i kwartet smyczkowy, 2001

A Child’s View of Colour na głosy dziecięce i kwintet smyczkowy, 2003

A Handshake in the Dark na chór i orkiestrę, sł. J. Jumá, 2007

Doing the Rounds na chór i orkiestrę, 2011

Two Sonnets for Sor Juana Inés de la Cruz na chór i fortepian, 2014, także na głos i fortepian

Sceniczne:

Il campiello, muzyka do sztuki C. Goldoniego, wyst. Londyn 1976

opery:

The Man Who Mistook His Wife for a Hat, opera kameralna, libr. Ch. Rawlence wg O. Sacksa, wyst. Londyn 1986

La Princesse de Milan, opera baletowa, libr. K. Saporta wg W. Szekspira, wyst. Awinion 1991

Letters, Riddles and Writs, opera telewizyjna, libr. J. Newson wg L. i W.A. Mozartów, BBC 1991, wyst. Londyn 1992

Noises, Sounds and Sweet Airs, libr. wg W. Szekspira, wyst. Tokio 1994

Facing Goya, libr. V. Hardie, wyst. Santiago de Compostela 2000, wersja zrewid. wyst. Karlsruhe 2002

Man and Boy: Dada, opera kameralna, libr. M. Hastings, 2003, wyst. Karlsruhe 2004

Love Counts, opera kameralna, libr. M. Hastings, 2005, wyst. Karlsruhe 2005

Prologue to Dido and Aeneas by Henry Purcell, libr. V. Pavlova, 2011

balety, muzyka do teatru tańca, m.in.:

And Do They Do, wyst. Londyn 1986

The Fall of Icarus, wyst. Bruksela 1989

Strange Attractors na fortepian i kwartet smyczkowy, 1999, wyst. San Francisco 1999

Flicker na gitarę i elektronikę, 2004, wyst. Manchester 2005

Muzyka filmowa:

do kilkunastu filmów w reż. P. Greenawaya, m.in.:

The Draughstman’s Contract 1982

A Zed and Two Noughts 1985

Drowning by Numbers 1988

The Cook, the Thief, His Wife and Her Lover 1989

Prospero's Books 1991

w reż. P. Leconte’a:

Monsieur Hire 1989

Le mari de la coiffeuse 1990

Maigret et la Jeune Morte 2020

w reż. M. Winterbottoma:

Wonderland, reż. M. Winterbottom, 1999

The Claim, reż. M. Winterbottom, 2000

***

Frozen Music, reż. M. Eaton, 1983

Les enfants volants, reż. G. Nicloux, 1991

The Piano, reż. J. Campion, 1993

A la Folie (Six Days, Six Nights), reż. D. Kurys, 1994

Carrington, reż. Ch. Hampton, 1994

The Diary of Anne Frank, reż. S. Araki, 1995

Gattaca, reż. A. Niccol, 1997

The End of the Affair, reż. N. Jordan, 1999

Act Without Words, reż. K. Reisz, 2000

24 heures de la vie d’une femme, reż. L. Bouhnik, 2002

The Libertine, reż. L. Dunmore, 2004

Jestem, reż. D. Kędzierzawska, 2005

On Languard Point, reż. R. Pacitti, 2011

Muzyka do filmów niemych, m.in.:

Man with a Movie Camera z 1929, reż. Dz. Wiertow, 2001, wersja orkiestrowa 2007

The Eleventh Year z 1928, reż. Dz. Wiertow, 2009

A Sixth Part of the World z 1926, reż. Dz. Wiertow, 2009

Manhattan z 1921, reż. Ch. Sheeler i P. Strand, 2003, także wersje orkiestrowa, na klarnet basowy, na sopran i klarnet basowy

Pancernik Potionkin z 1925, reż. S. Einstein, 2011

***

muzyka telewizyjna

muzyka do gry komputerowej Enemy Zero 1996

Z elektroniką:

Dance of the Engines na orkiestrę i taśmę, 2002

Beckham Crosses, Nyman Scores na kwartet smyczkowy i taśmę, 2002

 

Praca:

Experimental Music. Cage and Beyond, Londyn 1974, 2. wyd. 1999 (wstęp B. Eno), wyd. polskie Muzyka eksperymentalna. Cage i po Cage’u, tłum. M. Mendyk, Gdańsk 2011

Michael Nyman. Collected Writings, wyd. P. ap Siôn, Farnham 2013 (artykuły, wywiady, recenzje)