Nola, Giovanni Domenico da

Nola, Nolla, Giovanni Domenico del Giovane da, *przed 1520 Nola, †V 1592 Neapol, włoski kompozytor, śpiewak i poeta. Był jednym z założycieli Accademia dei Sereni (1546–47). Niewykluczone, że studiował pod kierunkiem G.T. di Maio, po którym 1 II 1563 przejął funkcję maestro di cappella w kościele S. Annunziata w Neapolu i pełnił ją do końca życia (w ostatnim okresie w większości obowiązków wyręczał go uczeń C. Lambardi). W przykościelnym ospedale oraz w seminarium duchownym nauczał także śpiewu (G.C. Maffei wymienia go jako biegłego w kunszcie ornamentowania śpiewanej melodii).

Zbiór Noli z 1541 zawierający 31 villanesk i 11 mascherat jest jedną z pierwszych publikacji canzone villanesche. Kompozycje zbliżone są pod względem formy (3-częściowa strofa, trzecią część stanowi ripresa) i wersyfikacji do utworów z pierwszej antologii tego gatunku (Canzoni villanesche alla napolitana..., Neapol 1537) i dzieł G.T. di Maio, ale przewyższają je dojrzałością artystyczną. Świadczy o tym m.in. zainteresowanie, jakim obdarzali je Orlando di Lasso, A. Willaert, a także P. Cambio, B. Donato, A. Scandello czy H. Walreant, przerabiając niektóre z nich na utwory 4-głosowe. Charakterystyczną dla villaneski akordową fakturę Nola urozmaica przez wprowadzenie fragmentów imitacyjnych, a zapis a note nere nadaje utworom rytmiczną elastyczność. Lekki charakter poezji, pełnej cytatów z ludowych przysłów, podkreślony jest wprowadzaniem szeregów równoległych kwint (zwłaszcza w mascheratach). Teksty ze zbioru Il primo libro delle villanelle (1567), których autorem jest być może sam Nola (na przełomie XVI i XVII w. V. Benacci wydał w Bolonii jego poezje w podobnym stylu), zdradzają większe ambicje literackie. W niektórych utworach pojawiają się zgrabnie wplecione fragmenty sonetów i canzon F. Petrarki, a w muzyce obecne są dowcipne aluzje do stylu madrygałowego.

W dwóch zbiorach madrygałów Noli przeważają opracowania poematów Petrarki (w księdze 1 aż 22 z 29 utworów). Na charakter kompozycji z księgi 1 wpłynął zapis a note nere. Dbałość o wyrazistą deklamację tekstu przejawia się w równowadze między stylem kontrapunktycznym i akordowym. W celach ekspresyjnych kompozytor wprowadza czasem dysonansowe współbrzmienia i wirtuozowskie melizmaty. W księdze 2 madrygałów widoczne są wpływy twórczości Willaerta (metrum alla breve, podział sonetów na 2 części). Wzbogaceniu ulega również język harmoniczny utworów.

Literatura B. Croce L’Accademia dei sereni, w: Aneddoti di varia letteratura, t. 1, Neapol 1942; A. Einstein The Italian Madrigal, t. 1 i 3 (zawiera 4 utwory Noli), Princeton 1949, przedr. 1971; L. Cammarota Giovanni Domenico da Nola. I documenti biografici e l’attività presso la SS Annunziata con l’opera completa, Rzym 1973 (zawiera wszystkie utwory zachowane kompletnie); D.G. Cardamone The Debut of the Canzone villanesca alla napolitana, „Studi Musicali” IV, 1975; D.G. Cardamone The Canzone Villanesca alla Napolitana and Related Forms, 1537 to 1570, Ann Arbor 1981; J. Haar The ”Madrigale Arioso”: A Mid-Century Develpment in the Cinquecento Madrigal, „Studi Musicali” XII, 1983; M. Columbro Formazione e produzione musicale a Napoli fra ‘500 e ‘600: La Santa Casa dell’Annunziata, w: Enrico Radesca di Foggia e il suo tempo, red. F. Seller, Lucca 2001; D.G. Cardamone, C. Corsi The Canzone Villanesca and Comic Culture: The Genesis and Evolution of a Mixed Genre (1537-1557), „Early Music History” XXV, 2006; D.G. Cardamone The Canzone villanesca alla napolitana: Social, Cultural and Historical Contexts, «Variorum Collected Studies Series», Aldershot, Burlington 2008.