Moscheles, Ignaz

Moscheles [mˊosz^eles] Ignaz, Isack, *23 V 1794 Praga, †10 III 1870 Lipsk, niemiecki pianista, dyrygent i kompozytor czeskiego pochodzenia. W latach 1804–08 był uczniem F.D. Webera, dyrektora konserwatorium w Pradze. W 1808 przeniósł się do Wiednia, gdzie poznał Beethovena; studiował jego dzieła, pobierając jednocześnie lekcje kontrapunktu u J.G. Albrechtsbergera i kompozycji u A. Salieriego. W 1815 rozpoczął karierę wirtuoza; odnosił sukcesy jako wykonawca własnych utworów (m.in. La marche d’Alexandre op. 32). Do 1825 występował w Niemczech, Wiedniu, Paryżu, Londynie i Pradze. Po ślubie z Charlotte Embden w 1825 osiedlił się w Londynie, gdzie uczył w Royal Academy of Music (m.in. H. Litolffa i S. Thalberga). W latach 1821–46 dyrygował koncertami Royal Philharmonic Society, w 1832–41 był członkiem zarządu tegoż towarzystwa. W 1824 poznał Mendelssohna; w 1829 wykonali wspólnie Koncert E-dur Mendelssohna na 2 fortepiany, w 1832 – Koncert Es-dur na 2 fortepiany Mozarta (KV 365), w 1835 wystąpili razem w Gewandhausie w Lipsku. W 1832 prowadził w Londynie pierwsze wykonanie Missa solemnis, w 1837 i w 1838 dyrygował IX Symfonią d-moll Beethovena. W 1837 zainicjował cykl koncertów historycznych, wykonując na klawesyn z 1771 r. utwory m.in. D. Scarlattiego i J.S. Bacha, a następnie dzieła Händla, Haydna, Mozarta, Clementiego, Webera i Beethovena. W 1839 wykonał z Chopinem w Paryżu przed królem Ludwikiem Filipem I swoją Grande sonate op. 47 (Chopin grał 2. partię), którą obaj wielokrotnie powtarzali w paryskich salonach. W 1840 koncertował razem z H. Herzem, S. Thalbergiem i Lisztem w Londynie. W 1846 wrócił do Lipska, gdzie został profesorem gry na fortepianie w konserwatorium.

Moscheles pozostał wierny podstawom klasycznego warsztatu kompozytorskiego, wzbogacając go o elementy stylu brillant; w jego twórczości widoczne są także cechy typowe dla muzyki romantyzmu – podjęcie gatunku miniatury instrumentalnej, nawiązanie do współczesnej liryki w pieśniach i do idei programowości. Wykazywał wielkie zainteresowanie i respekt dla muzyki przeszłości, zarówno jako kompozytor, jak i pianista. Największą wartość zachowały jego utwory fortepianowe, zwłaszcza sonaty, cenione m.in. przez Schumanna (Sonate mélancolique fis-moll op. 49, sonaty fortepianowe na 4 ręce). W utworach salonowych – fantazjach, rondach i wariacjach posługiwał się rozwiniętą techniką brillant. Z twórczości koncertowej najbardziej znany jest III Koncert fortepianowy g-moll op. 60 inspirowany koncertami fortepianowymi Beethovena, natomiast z utworów kameralnych – Septet D-dur op. 88, który stanowi rodzaj instrumentalnego koncertu. W Méthode des méthodes de piano (1837) stworzył syntezę sposobów gry na fortepianie, począwszy od pozycji ręki, a skończywszy na improwizacjach, którymi zachwycał słuchaczy; z tychże improwizacji wywodzi się m.in. 50 Präludien op. 73. Popierał stosowanie urządzenia konstrukcji F. Kalkbrennera (tzw. guide-mains), preferował klasyczny sposób gry palcowo-nadgarstkowej, choć uznawał ekonomię ruchów całej ręki. Podziwiał sposób gry Chopina, zamówił u niego 3 nouvelles études, które wykorzystał w Méthode des méthodes; doceniał wrażliwość i uczuciowość w utworach Chopina, widział w nich jednak „ckliwą kobiecość”, „dziwaczne modulacje” (A. Czartkowski, Z. Jeżewska Chopin żywy, Warszawa 1959) i brak zmysłu tworzenia całości z pojedynczych myśli muzycznych. Interesował się ponadto udoskonaleniami konstrukcji fortepianowych; już w 1821 przepowiadał wielką przyszłość wynalazkowi podwójnego wymyku w instrumentach Erarda, przydatnemu zwłaszcza przy repetycji dźwięków, grał także na wiedeńskich i angielskich fortepianach, m.in. w Wiedniu na wypożyczonym od Beethovena instrumencie firmy Broadwood, preferował jednak mechanizm fortepianów M. Clementiego.

Literatura: Thematisches Verzeichnis im Druck erschienener Compositionen von Ignaz Moscheles, Lipsk 1885, przedr. Londyn 1966; Aus Moscheless Leben..., red. Ch. Moscheles, 2 t., Lipsk 1873, wyd. ang. pt. Life of Moscheles i Recent Music and Musicians as Described in the Diaries and Correspondence of Ignaz Moscheles, tłum. A.D. Coleridge, Londyn 1873, przedr. Nowy Jork 1970 (zawiera wykaz kompozycji); Briefe von Felix Mendelssohn-Bartholdy an Ignaz und Charlotte Moscheles, red. F. Moscheles, Lipsk 1888, wyd. ang. Londyn 1888, przedr. Nowy Jork 1971; F. Moscheles Fragments of an Autobiography, Londyn 1899; J. Roche Ignaz Moscheles 1794–1870, „The Musical Times” CXI, 1970; E. Smidak Ignaz Isack Moscheles. Das Leben des Komponisten und seine Begenungen mit Beethoven, Liszt, Chopin, Mendelssohn, Wiedeń 1988, wyd. ang. Aldershot 1989.