Manchicourt, Pierre de

Manchicourt [maⁿszikˊu:r], Mancicourt, Manchicurti, Pierre de, *ok. 1510 Béthune, †przed II 1562 (?) Madryt (data śmierci 5 X 1564, powtarzana w najnowszej literaturze za The New Grove Dictionary od Music and Musicians, jest mniej prawdopodobna), franko-flamandzki kompozytor. W 1525 śpiewał jako chłopiec w zespole przy katedrze w Arras. Jeśli nie jest błędem określenie „Ecclesiae Turonensis praefectus” na karcie tytułowej druku z 1539, to Manchicourt kierował w tym czasie katedralnym chórem w Tours. W 1545 był maître de chapelle katedry w Tournai; podobnie jego stanowisko jest określone w drukach z 1553 („Ecclesiae Tornacensis Phonascus”) i 1556. W tym roku był równocześnie kanonikiem katedry w Arras, co prawdopodobnie nie wiązało się z jego pobytem w tym mieście. Po IV 1559 został kierownikiem kapeli na dworze Filipa II, przebywającym wówczas w Niderlandach. W 1560 wyjechał z dworem do Toledo i Segowii, i w Hiszpanii prawdopodobnie do śmierci kierował zespołem.

Manchicourt należy do najwybitniejszych przedstawicieli pokolenia N. Gomberta i Clemensa non Papa. Nawiązywał do twórczości Josquina des Prés, wprowadzając niekiedy, we wcześniejszych motetach, kanony (O virgo virginum, wyd. 1534, czy bardziej skomplikowany w Regina caeli laetare, wyd. 1539, w którym comes musi pomijać wszystkie pauzy i punkty o wartości minimy, realizując enigmatyczny przepis bazujący na dwuznaczności słowa: „souspirer” – brać oddech, suspirium – pauza dla minimy), opierając utwór na ostinato (świecki motet Nil pace est melius, prawdopodobnie z 1546), czy operując dość często, zarówno w motetach jak w mszach i chansons, parami głosów prezentującymi albo tę samą frazę albo różne, przez co przeprowadzenie staje się dwutematyczne. Do tradycji josquinowskiej nawiązywał też, nadając często 2-częściowym motetom formę repryzową, przy czym powtórzenie bywa dokładne lub poddane wariacyjnym przekształceniom (m.in. zamiana dwumiaru na trójmiar); repryza muzyczna nie zawsze związana jest z powtarzaniem tekstu. W motetach i mszach Manchicourta najczęstsze są konstrukcje przeimitowane lub bliskie przeimitowaniu, rzadko natomiast, zwłaszcza w motetach, pojawia się homorytmia, zwykle w większych wartościach, w charakterze figury noema (przy słowach „O Maria”, „Iesum Christum”); w niektórych Gloria i Credo odcinki homorytmiczne bywają częstsze, zapewne w związku z budową modeli (np. Missa „De retourner”, w której imitacja odgrywa mniejszą rolę). Do wyjątków należą nieco dłuższe konstrukcje homosylabiczne w Requiem i w pokutnym motecie Peccantem me; w tym ostatnim utworze zastosował też Manchicourt wyraźne zwolnienie ruchu przy słowie „miserere”. Podobnie wyróżnia się błagalny motet O Bone Iesu, przez brak imitacji na początku utworu oraz podkreślenie homorytmią słów „in dolore suspirat”, jednak na ogół badacze jego twórczości nie zaobserwowali w niej wielu przykładów wyrażania czy ilustrowania tekstu.

Msze Manchicourta, utrzymane w 5-częściowym schemacie ordinarium, należą najczęściej do typu parodia, a oparte są na motetach (10 cyklów) i chansons (6 cyklów) własnych (3), C. de Sermisy’ego (3), J. Moutona (2), wydanych anonimowo 1529 (2), Gomberta, J. Richaforta i J. Lhéritiera lub Crecquillona (3 modele-motety nie zostały zidentyfikowane). Dwie pozostałe msze: Veni Sancte Spiritus i De Domina, a także Requiem i Magnificat secundi toni oparł Manchicourt na odpowiednich melodiach chorałowych. W niektórych odcinkach mszalnych kompozytor schematycznie operuje liczbą głosów, zmniejszając ją w Credo przy słowach „Crucifixus” do 2, 3 lub (w mszach 6-głosowych) do 4, w Sanctus przy „Pleni sunt” do 2 i przy „Benedictus” do 3, niekiedy też w Gloria przy „Domine Deus” do 2, natomiast często zwiększając do 5 lub 6 w trzecim Agnus Dei. Podobnie w Magnificat, w którym opracował tylko wersety parzyste, pierwsze dwa z nich są 4-głosowe, kolejne – 3- i 2-głosowe, a dwa ostatnie 5-głosowe.

Wiele chansons Manchicourta należy do typu josquinowskiego, w którym imitacyjna faktura nie różni się od faktury motetów; w Si mon traveil pojawia się nawet na przestrzeni całego utworu kanon w inwersji. Inne bliskie są typowi chanson paryskiej. W nich częstsze są odcinki homorytmiczne, także w trójmiarze, częstsza jest polifonia swobodna, w imitacji nie zawsze uczestniczą wszystkie głosy, a same frazy imitacyjne bywają krótsze i wyraziściej zróżnicowane rytmicznie. Forma chansons podąża za poetycką formą tekstów, stąd pojawiają się różnego rodzaju repetycje. W zbiorze Susato (1545) zamieszczone są 2 chansons spirituelles i 27 świeckich, których teksty są liryczne lub frywolne, a zróżnicowanie to znajduje swój odpowiednik w warstwie muzycznej.

Literatura: R. Vannes Dictionnaire des musiciens (compositeurs), Bruksela 1947; J.D. Wicks The Motets of Pierre de Manchicourt (ca. 1510–1564), dysertacja, Harvard University, 1959; N. Bridgman The Franco-Flemings in the North, w: The New Oxford History of Music, t. 4, Oxford 1968; H. Hüschen Lob- und Preismotetten auf die Musik aus früheren Jahrhunderten, w: Musicae scientiae collectanea. Festschrift Karl Gustav Fellerer zum 70. Geburtstag, red. H. Hüschen, Kolonia 1973; L.J. Wagner Music of Composers from the Low Countries at the Spanish Court of Philip II, w: Musique des Pays-Bas ancienne – Musique espagnole ancienne, Leuven 1988; R. Tomiczek-Gernez Pierre de Manchicourt und die Missa ad imitationem modulorum, Bruksela 1993; H. Vanhulst Le Bassus novi prorsus et elegantis libri musici (1561): un recueil allemand de motets et de chansons françaises, tant spirituelles que profanes, de compositeurs des anciens Pays-Bas, „Revue Belge de Musicologie” LIII, 1999; H. Meconi Early Musical Borrowing, New York 2004.