logotypes-ue_ENG

Kerle, Jacobus de

Biogram i literatura

Kerle Jacobus, Jacob, de, *1531 lub 1532 Ypres (flam. Ipper), †7 I 1591 Praga, kompozytor i organista flamandzki. Muzyki uczył się prawdopodobnie w Ypres w klasztorze św. Marcina u G. Bracqueta. W latach 1555–62 pracował w Orvieto jako śpiewak i nauczyciel w chórze, organista w katedrze i muzyk miejski. W 1561 otrzymał święcenia kapłańskie, następnie przebywał krótko w Wenecji. Od 1562 kierował kapelą biskupa Augsburga, kardynała Ottona Truchsessa von Waldburg i podróżował w jego orszaku po Europie (dwukrotnie przejeżdżając przez Trydent w czasie soboru). W latach 1564–65 przebywał w Dillingen, a po rozwiązaniu kapeli kardynała – w Ypres, gdzie kierował zespołem muzycznym w katedrze. Wskutek sporu z kapitułą został w 1567 ekskomunikowany i pozbawiony stanowiska; wyjechał do Rzymu, udając się pod opiekę kardynała Truchsessa. W latach 1568–75 był chórzystą, organistą i członkiem kapituły w katedrze w Augsburgu. W latach 1575–79 prawdopodobnie przebywał w Kempten i Weingarten, w latach 1579–81 był członkiem kapituły w Cambrai, przebywał też w Mons, zaś w 1582 działał w Kolonii jako kapelmistrz na dworze arcybiskupa Gebharda Truchsessa von Waldburg. W tymże roku został przyjęty na dwór cesarski i działał w Augsburgu, Wiedniu, a od 1583 do końca życia w Pradze. W latach 1587–88 korzystał z beneficjum (kanonikat) w kolegiacie św. Krzyża we Wrocławiu.

Twórczość Kerlego obejmuje prawie wyłącznie muzykę wokalną do łacińskich tekstów religijnych. Styl tych utworów nie jest jednolity. Wcześniejsze związane są silnie z polifonią flamandzką. W mszach o budowie odcinkowej i zmiennej obsadzie głosowej (3–6) chorałowy cantus firmus wykorzystywany jest fragmentarycznie lub w całości (msza chorałowa); pojawia się też przeimitowanie, josquinowska technika imitacji parami i – rzadziej – struktury sylabiczne, deklamacyjne i kontrapunkt nota contra notam. Podobnie dzieje się w hymnach, psalmach i magnifikatach, przy czym w hymnach występuje ponadto technika alternatim (chorał i polifonia), a traktowanie cantus firmus jest bardziej zróżnicowane (imitowany we wszystkich głosach, wędrujący, w jednym głosie z towarzyszeniem kontrapunktu swobodnego), zaś w magnifikatach pojawia się fauxbourdon i kanon. Opracowania magnifikatów, kunsztowne technicznie i rozwinięte formalnie, nawiązują do twórczości Palestriny. Odrębną grupę stanowią responsoria z Preces Speciales i msza Regina coeli, w których naczelną zasadą staje się zależność od tekstu, jego zrozumiałość i wyrazistość deklamacji. Stąd duże znaczenie czterogłosu, sylabiczności, kontrapunktu nota contra notam, homorytmii, fauxbourdonu i unikanie komplikacji polifonicznych, co jest wyraźnym nawiązaniem do szkoły rzymskiej. Utwory te stały się wzorcem reform trydenckich w zakresie muzyki kościelnej. Najwartościowsza jest późniejsza twórczość motetowa Kerlego. Zwykle są to kompozycje 2-częściowe (niekiedy z rozwiniętą repryzą) i 3-częściowe, bywają 7-, 8- i 9-częściowe, a jedno z Te Deum jest nawet 30-częściowe. Począwszy od trzech części, Kerle różnicuje ich obsadę, redukując lub zwiększając liczbę głosów. Późne motety charakteryzuje współdziałanie niektórych cech technicznych i wyrazowych motetu i madrygału (na wzór motetów O. di Lasso), tonalność modalna, prosta i jednoznaczna struktura rytmiczna (motet Descendi in hortum meum) oraz kunsztowna polifonia typu flamandzkiego z silnie uwydatnioną techniką ścisłych przeprowadzeń (stretta). W niektórych wykorzystuje też kompozytor starsze techniki: cantus firmus rytmizowany lub nie, ostinato i inne. Inne motety, głównie uroczyste, wykazują szersze zastosowanie polichóralności (Si consurrexistis). Kerle nie osiągnął wprawdzie mistrzostwa O. di Lasso i Palestriny, do których często nawiązywał, zyskał jednak w historii muzyki trwałe miejsce jako jeden z ostatnich utalentowanych i wykształconych przedstawicieli szkoły flamandzkiej.

Literatura: O. Ursprung Jacobus de Kerle (1531/32–1591). Sein Leben und Werke, Monachium 1913; P. Graff Jacobus de Kerle und das Kirchenjahr, „Musik und Kirche” XX, 1950; F. Haberl Die Kirchenmusik beim Konzil von Trient und Jacobus de Kerle, „Musica sacra” LXXXV, 1965 oraz Jacobus de Kerle e le sue Preci speciali per il concilio di Trento, «Quadrivium» VII, Bolonia 1966; G. Haydon The Hymns of Jacobus de Kerle, w: Aspects of Medieval and Renaissance Music, ks. pam. G. Reese’a, Nowy Jork 1966, przedr. 1978; G. Haydon The First Edition of Kerle’s Hymns. 1558 or 1560, „Acta Musicologica” XXXVIII, 1966.

Kompozycje i edycje

Kompozycje:

Motetti... na 4 i 5 głosów, wyd. Rzym 1557 (zach. tylko A)

Hymni totius anni..., 23 utwory na 4–6 głosów, wyd. Rzym 1558, 2. wyd. 1560

Liber psalmorum ad vesperas..., 20 utworów na 4 głosy, wyd. Wenecja 1561 (zach. ks. A i T)

Magnificat octo tonorum (...) liber primus, 16 utworów na 4 głosy, wyd. Wenecja 1561

Preces Speciales pro salubri generalis concilii successu, ac conclusiones (...) collectae..., 10 utworów na 4 głosy, wyd. Wenecja 1562

Sex missae (...) liber primus na 4–5 głosów, wyd. Wenecja 1562

Selectae quaedam cantiones sacrae..., 16 utworów na 5–6 głosów, wyd. Norymberga 1571

Liber modulorum... na 4–6 głosów, wyd. Paryż 1572 (brak ks. A)

Liber modulorum sacrorum..., 11 utworów na 5, 6 i 8 głosów, wyd. Monachium 1572

Liber modulorum sacrorum..., 16 utworów na 4–6 głosów, wyd. Monachium 1573

Liber mottetorum (...) in fine Te Deum..., 17 utworów na 4–6 głosów, wyd. Monachium 1573

Egregia cantio, in gratiam et honorem (...) Melchioris Lincken (...) composita na 6 głosów, wyd. Norymberga 1574

Sacrae cantiones (...) quibus adjuncti sunt ecclesiastici hymni de resurrectione et ascensione Domini et Beata Maria..., 9 utworów na 5–6 głosów, wyd. Monachium 1575

Quatuor missae (...) in fine Te Deum... na 4–5 głosów, wyd. Antwerpia 1582 (2 identyczne wyd. z różnymi dedykacjami, z których jedna datowana 1583)

Selectiorum aliquot modulorum..., 9 utworów na 4, 5 i 8 głosów, wyd. Praga 1585

ponad 80 utworów religijnych i 1 świecki w rkp. (niektóre pokrywają się z druk.)

1 madrygał w zbiorze druk. 1561

2 zbiory madrygałów (jeden do tekstów Petrarki), wyd. Wenecja 1570 (zag.)

 

Edycje:

hymn, psalm, 5 motetów i 7 mszy wyd. R.J. van Maldeghem w «Trésor musical. Musique religieuse» I, XVII, XXII–XXVIII, Bruksela, 1885–92

1 mszę wyd. Ch. Bordes w Anthologie des maîtres religieux primitifs du XVe au XVIIe siècle, t. 2, Paryż 1894

1 mszę wyd. R. Casimiri w Anthologia polyphonica auctorum saeculi XVI, t. 2, Rzym 1932

Preces Speciales... wyd. O. Ursprung, «Denkmäler der Tonkunst in Bayern» XXVI/32, Augsburg 1926, 2. wyd. zrewidowane, R. Machold, Wiesbaden 1974