Kerle, Jacobus de

Kerle Jacobus, Jacob, de, *1531 lub 1532 Ypres (flam. Ipper), †7 I 1591 Praga, kompozytor i organista flamandzki. Muzyki uczył się prawdopodobnie w Ypres w klasztorze św. Marcina u G. Bracqueta. W latach 1555–62 pracował w Orvieto jako śpiewak i nauczyciel w chórze, organista w katedrze i muzyk miejski. W 1561 otrzymał święcenia kapłańskie, następnie przebywał krótko w Wenecji. Od 1562 kierował kapelą biskupa Augsburga, kardynała Ottona Truchsessa von Waldburg i podróżował w jego orszaku po Europie (dwukrotnie przejeżdżając przez Trydent w czasie soboru). W latach 1564–65 przebywał w Dillingen, a po rozwiązaniu kapeli kardynała – w Ypres, gdzie kierował zespołem muzycznym w katedrze. Wskutek sporu z kapitułą został w 1567 ekskomunikowany i pozbawiony stanowiska; wyjechał do Rzymu, udając się pod opiekę kardynała Truchsessa. W latach 1568–75 był chórzystą, organistą i członkiem kapituły w katedrze w Augsburgu. W latach 1575–79 prawdopodobnie przebywał w Kempten i Weingarten, w latach 1579–81 był członkiem kapituły w Cambrai, przebywał też w Mons, zaś w 1582 działał w Kolonii jako kapelmistrz na dworze arcybiskupa Gebharda Truchsessa von Waldburg. W tymże roku został przyjęty na dwór cesarski i działał w Augsburgu, Wiedniu, a od 1583 do końca życia w Pradze. W latach 1587–88 korzystał z beneficjum (kanonikat) w kolegiacie św. Krzyża we Wrocławiu.

Twórczość Kerlego obejmuje prawie wyłącznie muzykę wokalną do łacińskich tekstów religijnych. Styl tych utworów nie jest jednolity. Wcześniejsze związane są silnie z polifonią flamandzką. W mszach o budowie odcinkowej i zmiennej obsadzie głosowej (3–6) chorałowy cantus firmus wykorzystywany jest fragmentarycznie lub w całości (msza chorałowa); pojawia się też przeimitowanie, josquinowska technika imitacji parami i – rzadziej – struktury sylabiczne, deklamacyjne i kontrapunkt nota contra notam. Podobnie dzieje się w hymnach, psalmach i magnifikatach, przy czym w hymnach występuje ponadto technika alternatim (chorał i polifonia), a traktowanie cantus firmus jest bardziej zróżnicowane (imitowany we wszystkich głosach, wędrujący, w jednym głosie z towarzyszeniem kontrapunktu swobodnego), zaś w magnifikatach pojawia się fauxbourdon i kanon. Opracowania magnifikatów, kunsztowne technicznie i rozwinięte formalnie, nawiązują do twórczości Palestriny. Odrębną grupę stanowią responsoria z Preces Speciales i msza Regina coeli, w których naczelną zasadą staje się zależność od tekstu, jego zrozumiałość i wyrazistość deklamacji. Stąd duże znaczenie czterogłosu, sylabiczności, kontrapunktu nota contra notam, homorytmii, fauxbourdonu i unikanie komplikacji polifonicznych, co jest wyraźnym nawiązaniem do szkoły rzymskiej. Utwory te stały się wzorcem reform trydenckich w zakresie muzyki kościelnej. Najwartościowsza jest późniejsza twórczość motetowa Kerlego. Zwykle są to kompozycje 2-częściowe (niekiedy z rozwiniętą repryzą) i 3-częściowe, bywają 7-, 8- i 9-częściowe, a jedno z Te Deum jest nawet 30-częściowe. Począwszy od trzech części, Kerle różnicuje ich obsadę, redukując lub zwiększając liczbę głosów. Późne motety charakteryzuje współdziałanie niektórych cech technicznych i wyrazowych motetu i madrygału (na wzór motetów O. di Lasso), tonalność modalna, prosta i jednoznaczna struktura rytmiczna (motet Descendi in hortum meum) oraz kunsztowna polifonia typu flamandzkiego z silnie uwydatnioną techniką ścisłych przeprowadzeń (stretta). W niektórych wykorzystuje też kompozytor starsze techniki: cantus firmus rytmizowany lub nie, ostinato i inne. Inne motety, głównie uroczyste, wykazują szersze zastosowanie polichóralności (Si consurrexistis). Kerle nie osiągnął wprawdzie mistrzostwa O. di Lasso i Palestriny, do których często nawiązywał, zyskał jednak w historii muzyki trwałe miejsce jako jeden z ostatnich utalentowanych i wykształconych przedstawicieli szkoły flamandzkiej.

Literatura: O. Ursprung Jacobus de Kerle (1531/32–1591). Sein Leben und Werke, Monachium 1913; P. Graff Jacobus de Kerle und das Kirchenjahr, „Musik und Kirche” XX, 1950; F. Haberl Die Kirchenmusik beim Konzil von Trient und Jacobus de Kerle, „Musica sacra” LXXXV, 1965 oraz Jacobus de Kerle e le sue Preci speciali per il concilio di Trento, «Quadrivium» VII, Bolonia 1966; G. Haydon The Hymns of Jacobus de Kerle, w: Aspects of Medieval and Renaissance Music, ks. pam. G. Reese’a, Nowy Jork 1966, przedr. 1978; G. Haydon The First Edition of Kerle’s Hymns. 1558 or 1560, „Acta Musicologica” XXXVIII, 1966.