Jarzynówna-Sobczak, Janina

Jarzynówna-Sobczak Janina, właściwie Jarzyna, *28 I 1915 Wiedeń, †14 IX 2004 Gdańsk, polska tancerka, choreograf i pedagog. Uczyła się w Krakowie m.in. u przedwojennych reprezentantek tańca wyzwolonego Rity Sacchetto, Very Zahradnik, Wandy Haburzanki, Ruth Sorell, a po wojnie także u L. Wójcikowskiego. W latach 1938–39 prowadziła tam grupę taneczną Teatru Miejskiego im. J. Słowackiego i prywatną Szkołę Tańca Artystycznego, której działalność kontynuowała również krótko po wojnie. W latach okupacji związała się w Krakowie z Kaszubem z pochodzenia Brunonem Sobczakiem (1913–51) i pod jego wpływem w 1946 przeniosła się do Gdańska, gdzie on wspierał kulturę kaszubską, a ona tworzyła podwaliny baletu w tym mieście. Założył nową Szkołę Tańca Artystycznego, a następnie zainicjowała i prowadziła działalność baletową na szerszą skalę jako organizatorka i kierownik zespołu baletowego Studia Operowego (1949–53), kierownik artystyczny i główny wykładowca Państwowej Szkoły Baletowej (1950–74) oraz kierownik baletu i choreograf Opery Bałtyckiej (1953–76). Z racji swych wielkich zasług dla zakorzenienia lokalnej tradycji baletowej nazywana jest „matką gdańskiego baletu”. W latach 1952–74 stworzyła ponad 40 prac choreograficznych dla tamtejszej sceny operowej. Współpracowała też jako choreograf i reżyser z innymi teatrami (Państwowa Opera w Warszawie, 1962; Opera w Bydgoszczy, 1969; Teatr Wielki w Łodzi, 1970) oraz z TVP, dla której zrealizowała kilka filmów baletowych oraz dwa cykle popularyzatorskie: Balet i Balet polski (nagroda Komitetu do Spraw Radia i TV, 1973). Po odejściu z Opery Bałtyckiej wycofała się z pracy choreograficznej i poświęciła się pedagogice; m.in. prowadziła w Gdyni warsztaty choreograficzne dla młodzieży baletowej. W 1973 była przewodniczącą jury I Ogólnopolskiego Konkursu Choreograficznego w Łodzi, a w latach 1979–93 wiceprzewodniczącą jury Ogólnopolskiego Konkursu Tańca i Choreografii w Gdańsku. Laureatka nagrody MKiS II i I stopnia (1962, 1975) i Nagrody Ministra Oświaty I stopnia (1973); odznaczona m.in. Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi (1952, 1954), Krzyżem Kawalerskim (1955), Oficerskim (1959) i Komandorskim (1985) Orderu Odrodzenia Polski. Była matką scenografa Bunana Sobczaka. W 2015, w stulecie urodzin artystki, jej imię nadano Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej w Gdańsku.

Twórczość choreograficzna artystki miała prekursorski na gruncie polskim i niekonwencjonalny charakter. Uprawiała na wskroś współczesny teatr tańca, preferując przy tym muzykę polską. Tworzyła zazwyczaj małe formy choreograficzne, dlatego większość jej prac to balety jednoaktowe. Z jej inspiracji powstawały dla baletu nowe utwory muzyczne (Niobe i Pancernik Potiomkin Łuciuka, Tytania i osioł Turskiego), ale tworzyła również choreografie do muzyki innych polskich kompozytorów współczesnych. Posługiwała się środkami tańca klasycznego, wzbogacając jego formy i możliwości wyrazowe; eksponowała w swoich baletach osobowości artystyczne solistów, a zwłaszcza swojej muzy, wybitnej tancerki A. Boniuszko, dla której stworzyła wiele swoich choreografii. Jak wspominała, „Zaczęło się od neoklasyki, gdzie klasyczne formy uległy swobodnej modyfikacji, wynikającej z charakteru muzyki i tematu. Potem szukałam coraz bardziej radykalnych środków formalnych. Nastąpiło odkształcenie klasyki. Trudność polegała na tym, że nie było tu żadnych wzorców. Powstawał własny alfabet jako wynik głębokiego przekonania o konieczności pełnej humanizacji baletu, wyrażanej w każdym geście, każdym znaku tancerza”. Pod jej okiem wyrosła cała grupa jej gdańskich tancerzy-choreografów: A. Boniuszko, Z. Kamiński, G. Klauzner, P. Schulz, J. Sidorowicz i J. Wojciechowski. Jej wychowankiem był także świetny organizator B. Prądzyński, który jako wieloletni dyrektor Ogólnokształcącej Szkoły Baletowej w Gdańsku doprowadził do unowocześnienia i rozbudowy bazy lokalowej tej uczelni, kontynuując dzieło pedagogiczne jej założycielki i utrwalając pamięć o niej jako patronki szkoły.

Literatura: J. Pudełek Janina Jarzynówna-Sobczak, „Teatr” 1976 nr 1; W. Obniska i M. Komorowska Janina Jarzynówna-Sobczak, „Taniec”, Poznań 1976; J. Jarzynówna-Sobczak i B. Kanold, Rozmowy o tańcu, Gdańsk 2003; B. Kanold, W stulecie urodzin Janiny Jarzynówny-Sobczak, Gdańsk 2015; M. Abramowicz, Saga rodu Sobczaków, Gdańsk 2016.