Łuciuk Juliusz Mieczysław, *1 I 1927 Brzeźnica (k. Radomska), †17 X 2020 Kraków, polski kompozytor. Gry na fortepianie i organach uczył go początkowo ojciec, Andrzej Łuciuk (1894–1970), który w latach 1914–21 był głównym organistą sanktuarium na Jasnej Górze w Częstochowie. Tamże w 1937 Łuciuk zamieszkał z rodziną i podjął naukę gry na fortepianie u S. Chętkowskiego, a w latach 1945–47 u M. Borkowskiej. W latach 1947–52 studiował muzykologię na UJ, zarazem w 1947–56 w PWSM w Krakowie grę na fortepianie (S. Nadgryzowski i J. Hoffman), organach (J. Chwedczuk), teorię (A. Frączkiewicz) i kompozycję (S. Wiechowicz). W latach 1958–59 studiował kompozycję w Paryżu u N. Boulanger i M. Deutscha oraz uczestniczył w seminariach O. Messiaena. W 1959 brał udział w Międzynarodowych Kursach Kompozytorskich w Darmstadt. Był laureatem ponad 20 nagród i wyróżnień krajowych i zagranicznych, m.in. I nagrody za IV Szkic symfoniczny i II nagrody za Allegro symfoniczne na Konkursie Dyplomantów Kompozycji (1958) oraz Grand Prix za Portrety liryczne na konkursie w Monaco (1974). W 1995 otrzymał nagrodę MKiS. Był wieloletnim członkiem zarządu oddziału krakowskiego ZKP.
W pierwszym okresie twórczości (do ok. 1960), w którym zaznacza się przewaga gatunków instrumentalnych, język muzyczny Łuciuka sugeruje istnienie pewnych cech neoklasycznych, uzewnętrznionych głównie w doborze form (np. sonaty na instrumenty dęte); owe cechy są zbieżne z ogólną postawą kompozytora, wyrażającą się upodobaniem do zwartych, logicznych, nieprzeładowanych konstrukcji i przejrzystych faktur. Potrzeba koncentracji na problematyce barwy brzmienia skłoniła Łuciuka do podjęcia w ok. 1960 poszukiwań: 1. w obrębie wielkich mas dźwiękowych (pierwotna wersja baletu Niobe z charakterystycznymi cyklicznymi klasterami w partii chóralnych, daleka jednak od modnego „sonoryzmu” wskutek silnego zrytmizowania przebiegu uwarunkowanego przeznaczeniem dzieła), 2. w dziedzinie wyzyskania subtelnych zestawień instrumentalnych w zderzeniu ze współczesnym tekstem poetyckim (kameralna wersja Snu kwietnego) oraz 3. w zakresie wykrywania nowych możliwości brzmieniowych instrumentów (fortepian preparowany solo i w zestawieniu z innymi środkami instrumentalnymi i wokalnymi). Czas poszukiwań i gwałtownych początkowo przemian języka dźwiękowego wieńczą Portrety liryczne (1974). Potem nastąpił trwający do chwili obecnej okres, w którym kompozytor zmierzał zrazu w kierunku syntezy indywidualnych osiągnięć (Medea, Święty Franciszek z Asyżu, Demiurgos), z czasem jednak skupił się Łuciuk niemal wyłącznie na muzyce religijnej. Niezbyt ostre granice pomiędzy tymi okresami zaciera ponadto fakt, że wiele dzieł Łuciuka ukazywało się drukiem i wchodziło do repertuaru z kilkuletnim opóźnieniem, co stwarzało wrażenie większej niż rzeczywista jednoczesności biegunowo odmiennych nurtów w jego twórczości, zniekształcając tym samym jej obraz.
Łuciuk należał do najwybitniejszych przedstawicieli polskiej współczesnej liryki wokalnej. W cyklach pieśni, przeznaczonych na różnorodne obsady, sięgał początkowo do tekstów poetów związanych z awangardą literacką (J. Przyboś); w późniejszych wyzyskiwał głównie teksty refleksyjne, zgodne z właściwym mu introwertycznym, dyskretnym typem wyrazu muzycznego, uzyskując w nich – dzięki bezbłędnej prozodii i głębokiej znajomości problematyki wokalnej – wysoki stopień spójności pomiędzy warstwą poetycką a muzyczną. Cechą tą odznaczają się również chóralne utwory Łuciuka, zarówno takie jak Suita maryjna (nawiązująca do tradycji radosnych a zarazem lirycznych polskich pieśni maryjnych), jak i utwory konstruowane w oparciu o przejrzystą fakturę i wyraźnie zarysowaną motywikę, w której podstawową rolę pełni wciągnięta w obszar barwy artykulacja tekstu (początek Apocalypsis). Podobną lekkością faktury, pomimo użycia pełnego składu orkiestry, odznacza się oratorium Święty Franciszek, złożone z szeregu zwartych scen o bardzo wyrazistej melodyce.
Odrębny rozdział twórczości Łuciuka stanowią dzieła sceniczne; w szeregu utworów przeznaczonych dla Pantomimy Wrocławskiej, jak i w muzyce do sztuk teatralnych wykorzystał Łuciuk swoje doświadczenia w zakresie preparacji fortepianu, którego brzmienie stanowi tu podstawowy element warstwy muzycznej; spośród dzieł scenicznych przeznaczonych na pełną obsadę wokalno-instrumentalną dużym powodzeniem cieszy się balet Medea; w operze Demiurgos Łuciuk ujawnił umiejętności łączenia scen w wielkie łuki odznaczające się potężną gradacją napięcia o symfonicznym charakterze.
Do głównych nurtów kompozytorskiej działalności Łuciuka należała także jego twórczość fortepianowa, zarówno na fortepian preparowany, której był w Polsce pionierem, również jako wykonawca własnych utworów, jak i przeznaczona dla dzieci i młodzieży, w tym słynne Improwizacje dziecięce i bardzo instruktywne, stopniowo wprowadzające adepta w problematykę współczesnego języka dźwiękowego 4 sonatiny.
Instrumentalne:
Sonata na klarnet i fortepian, 1956
Sonata na fagot i fortepian, 1956, wyd. Kraków 1979, 2. wyd. 1993
Capriccio na skrzypce i fortepian, 1956, wyd. Kraków 1959
4 szkice symfoniczne, 1957
4 miniatury na fortepian, 1957, wyd. Warszawa 1978
Allegro symfoniczne, 1958
Kompozycja na 4 zespoły orkiestralne, 1960
Improwizacje dziecięce na fortepian, 1962, wyd. Kraków 1965, 5. wyd. 1982
Maraton na fortepian preparowany, 1963 (wersja koncertowa I cz. pantomimy)
Lirica di timbri na fortepian preparowany, 1963, wyd. Kraków 1967
Passacaglia na fortepian preparowany, 1968, wyd. Kraków 1974
Speranza sinfonica, 1969
4 sonatiny na fortepian, 1969, wyd. Kraków 1970
Lamentazioni in memoriam Grażyna Bacewicz na orkiestrę, 1970
Mini-Opus na fortepian na 4 ręce, 1971, wyd. Kraków 1972
Concertino na fortepian i małą orkiestrę, 1973, wyd. Kraków 1977
Legenda warszawska – quasi Kołysanka na orkiestrę, 1974
Monologi i dialogi na flety sopranowe proste, 1977, wyd. Kraków 1979
W jaworowym lesie na fortepian, 1977, wyd. Kraków 1979
Image na organy, 1977, wyd. Kraków 1979
Wiklina na orkiestrę smyczkową, 1979, wyd. Warszawa 1984
Wariacje na wiolonczelę i fortepian, 1980, wyd. Warszawa 1985
Preludia Maryjne na organy, 1982, wyd. Kraków 1987
3 miniatury na skrzypce i fortepian, 1984, wyd. Warszawa 1992
Koncert na kontrabas i orkiestrę, 1986, wyd. Kraków 1995
Arabeska nr 2 na 2 fortepiany, 1987, wyd. Warszawa 1990
Ballata na gitarę, 1990, wyd. Warszawa 1991
M-Allegretto na 4 fortepiany, 1991
Tripticum Paschale na organy, 1993
Wokalne:
religijne a cappella:
Msza dziękczynna na chór mieszany, 1974, wyd. Kraków 1985
Hymnus de Caritate na chór mieszany, sł. św. Paweł Apostoł, 1976, wyd. Kraków 1979
Hymnus de Sancto Norberto na chór żeński lub dziecięcy, 1982
Suita Maryjna na chór mieszany, sł. J. Twardowski, 1983
4 antyfony (Alma Redemptoris Mater, Ave Regina coelorum, Regina coeli, Salve Regina) na chór męski, 1984, wyd. Kraków 1988
Apocalypsis na 4 głosy solowe i chór mieszany, sł. wg św. Jana, 1985
Partes Variabiles na chór żeński, sł. wg Księgi Psalmów, 1985, Lyon 1986; także wersje na chór żeński i organy oraz z orkiestrę smyczkową, 1986
Vespera in Assumptione Beatae Mariae Virginis na chór męski, 1989
Magnificat na chór mieszany, 1990, wyd. Kraków 1991
3 antyfony (Assumpta est Maria, In odorem unguentorum, Pulchra es, Benedicta filia), 1992
Oremus pro pontifice Joanne Paulo Secundo na chór mieszany a cappella, 1992, prawyk. Rouen (Francja) 6 IV 1993, wyk. Chór Akademii Teologii Katolickiej, dyryg. K. Szymonik; wyd. Kraków 2003 PWM
IX Sonet słowiański na chór mieszany, sł. K. Wojtyła, 1995
pieśni świeckie a cappella:
Dzikie wino na sopran i chór mieszany, sł. K.I. Gałczyński, 1958, wyd. Kraków 1960, 2. wyd. 1974
3 pieśni zbójnickie na tenor i chór mieszany, sł. ludowe, 1975, wyd. Kraków 1979
Trzy baby na chór mieszany, sł. ludowe, 1977, wyd. Kraków 1981
Wokalno-instrumentalne:
3 pieśni na głos z fortepianem, sł. L. Staff, 1954, wyd. Kraków 1956
Msza łacińska na chór męski i organy, 1958
Sen kwietny na głos z fortepianem, sł. J. Przyboś, 1960; wersja z 12 instrumentami, wyd. Kraków 1962
Pour un ensemble na głos recytujący i 24 instrumenty smyczkowe, sł. J. Przyboś, 1961
Pacem in terris na sopran i fortepian preparowany, 1964, wyd. Kraków 1967
Narzędzie ze światła na głos z fortepianem, sł. J. Przyboś, 1966, wyd. Warszawa 1973; wersja z orkiestrą, wyd. Kraków 1970
Poème de Loire, cykl na sopran i orkiestrę, sł. A. Kosko, 1968, wyd. Kraków 1970
Kaszëbë na sopran, chór mieszany i orkiestrę, kantata, sł. A. Nagel, 1969
Wiatrowiersze na baryton i orkiestrę kameralną, sł. W. Broniewski, 1971, wyd. Kraków 1975
Skrzydła i ręce na baryton i orkiestrę, sł. T. Różewicz, 1972, wyd. Kraków 1980
Portraits lyriques na sopran, 2 skrzypiec, wiolonczelę i fortepian, sł. A. Świrszczyńska, K.I. Gałczyński, J. Górec-Rosiński, J. Iwaszkiewicz, H. Poświatowska, 1974, wyd. Warszawa 1978
Święty Franciszek z Asyżu, oratorium na sopran, tenor, baryton, chór mieszany i orkiestrę, sł. M. Skwarnicki, 1976, wyd. Kraków 1987
3 pieśni pasyjne na sopran i organy, 1982, wyd. Warszawa 1986
Litania polska na sopran, mezzosopran, alt, tenor, bas, chór mieszany i orkiestrę smyczkową, sł. J. Twardowski, 1984
Pory życia na głos z fortepianem, sł. A. Kamieńska, 1982, wyd. Warszawa 1988
Msza polska na mezzosopran, chór mieszany i orkiestrę dętą, 1993
XV Sonet słowiański na baryton, chór mieszany i orkiestrę dętą, sł. K. Wojtyła, 1995
Gesang am Brunnen, oratorium, sł. K. Dantzer wg Locumer Brevier, 1996
Sceniczne:
Niobe, balet-pantomima, libretto A. Tatara-Skocka, 1962; 2. wersja wyst. Gdańsk 1967, wyd. Kraków 1972
Maraton, pantomima, libretto H. Tomaszewski, wyst. Wrocław 1964
Suknia, mimodram, libretto H. Tomaszewski, wyst. Wrocław 1965
Brand-Peer Gynt, choreodram, libretto wg H. Ibsena, wyst. Oslo 1967
Pancernik Potiomkin. Balet-pantomima w 4 scenach, libretto A. Afanasjew, 1967
Legenda czasu, balet-pantomima, libretto wg F. Garcii-Lorki, wyst. Amsterdam 1972
Śmierć Eurydyki, libretto H. Świrszczyńskiej, wyst. telewizyjne Warszawa 1974
Medea, balet, libretto A. Lis, wyst. Poznań 1975
Miłość Orfeusza, opera-balet, libretto H. Świrszczyńskiej, wyst. Wrocław 1980
Demiurgos, opera, libretto A. Lis i kompozytor wg B. Schulza, 1976, wyk. koncertowe Kraków 1990
Muzyka do sztuk teatralnych:
m.in. w reż. H. Tomaszewskiego: Męczeństwo i śmierć Marata P. Weissa oraz Warszawianka S. Wyspiańskiego, wyst. Poznań 1967, 1976
muzyka filmowa
utwory tzw. trzeciego nurtu
