logotypes-ue_ENG

Ireland, John

Biogram i literatura

Ireland [‘ajerlend] John Nicholson, *13 VIII 1879 Bowdon (Cheshire), †12 VI 1962 Rock Mill, Washington (Sussex), angielski kompozytor, pianista i pedagog. Wywodził się ze środowiska artystycznego; jego rodzice – Aleksander i Anne Elizabeth z d. Nicholson – byli literatami. Ireland, osierocony wkrótce po wstąpieniu w 1893 do Royal College of Music w Londynie, wzrastał w poczuciu dotkliwego osamotnienia, które nie opuszczało go przez całe życie. Do 1897 uczył się u F. Cliffe’a (fortepian), w latach 1897–1901 u Ch. Stanforda (kompozycja). W 1905 uzyskał bakalaureat w dziedzinie muzyki na uniwersytecie w Durham. W latach 1904–26 był organistą kościoła św. Łukasza, grał na organach i prowadził chóry także w innych kościołach londyńskich. W tym czasie nawiązał różne kontakty artystyczne, zwłaszcza w środowisku literackim, m.in. z Th. Hardym, zaprzyjaźnił się z A. Machenem. W latach 1923–39 Ireland był profesorem kompozycji w Royal College of Music (do jego uczniów należą m.in. R. Arnell, B. Britten i H. Searle); w 1924 został wyróżniony członkostwem honorowym Royal Academy of Music i Royal College of Music; w 1932 otrzymał doktorat h.c. na uniwersytecie w Durham. Ireland niemal całe życie spędził w Londynie, wyruszając stąd jedynie na wędrówki po Wyspach Normandzkich (Jersey, Guernsey), a po wybuchu II wojny światowej wyjeżdżając do małych miejscowości zach. Sussex (Chanctonbury Ring, Rock Mili). Po 1947 praktycznie zaniechał pracy twórczej. Powstałe wówczas John Ireland Society zainicjowało wydawanie i nagrywanie dzieł wszystkich Irelanda; wiele z nich odnaleziono dopiero po śmierci kompozytora.

Ireland miał naturę introwertyczną, skłonną do refleksji i autokrytycyzmu, odnajdującą się raczej w sondowaniu i pogłębianiu doznań niż w poszukiwaniu nowych horyzontów. Komponował powoli, wiele skreślając i niszcząc, często wracał do powstałych już dzieł, aby poddać je nowym redakcjom, aranżacjom i przeróbkom (np. III Trio fortepianowe stanowi kompilację wersji II Tria fortepianowego z fragmentu Tria na skrzypce, klarnet i fortepian, szkicowanego 1913). Dlatego jego dorobek twórczy nie jest ilościowo imponujący. Przeważają w nim dzieła o małych lub średnich rozmiarach, często łączone w krótkie cykle, nieraz zaledwie 2-częściowe, ujawniające liryczną dyspozycję kompozytora i jego skłonność do ulegania inspiracjom, wśród których znać niezmienne wątki – fascynację przyrodą, literaturą i odległymi dziejami.

Główne dziedziny twórczości Irelanda – symfonika, kameralistyka, liryka wokalna i utwory fortepianowe – traktowane były przez kompozytora równorzędnie; utwory organowe i chóralne o użytkowym charakterze stanowią natomiast dość wąski margines jego działalności, wyrastają one, podobnie jak utwory na orkiestrę dętą, z kręgu rodzimej tradycji angielskiej.

Ewolucja języka muzycznego Irelanda wykazuje wiele zbieżności z przemianami zachodzącymi w twórczości kompozytorów jego pokolenia – od Ravela po Strawińskiego, jednak z całkowitym pominięciem doświadczeń szkoły wiedeńskiej; owa ewolucja najsilniej zaznaczyła się w dziełach symfonicznych, a także w pieśniach i utworach fortepianowych, najsłabiej zaś w kameralistyce, w której zachowane zostały klasyczne formy. Wykształcony przez Stanforda w technicznych i estetycznych zasadach obiegowego stylu lat 1870–80, uprawiał Ireland do ok. 1910 typowy dla tej konwencji repertuar form i gatunków; wiele z tych utworów nosi cechy szkolne, np. preludium symfoniczne Tritons (studium formy sonatowej i orkiestracji) czy obydwa kwartety smyczkowe. W najdojrzalszych utworach tego okresu (Phantasie-Trio, I Sonata skrzypcowa – nagroda Cobbetta 1909) zaznaczają się refleksy twórczości Brahmsa (koncepcja formalna, typ tematyki, elementy faktury) oraz późnego Dvořáka (kolorystyczne pojmowanie harmoniki, pentatonika, barwy syntetyczne). W niektórych pieśniach (The Songs of Wayfarer) i utworach fortepianowych (In Those Days, Sea Idyll) z tego okresu uwidacznia się tendencja do modalności i wynikająca z niej niezbyt ostra, ale omijająca niekiedy struktury trójdźwiękowe i wyraziste kadencje harmonika, krótkie motywy-motta miast tradycyjnie rozwijanych tematów. Tendencje te rozwinęły się w utworach z lat 1910–35; Ireland porzucił wówczas formę sonatową z konsekwentną pracą tematyczną, zastępując ją prostymi strukturami repryzowymi, konstruowanymi na zasadzie luźnych skojarzeń z inicjalnym mottem o prostym, diatonicznym, często niesymetrycznie wahadłowym rysunku. Widoczne jest to zwłaszcza w dziełach, w których Ireland snuł wizje prehistorycznej przeszłości Wysp Normandzkich (Decorations na fortepian, preludium symfoniczne The Forgotten Rite) i zach. Sussex (rapsodia symfoniczna Mai-Dun, Legenda na fortepian i orkiestrę), podsycane lekturą książek A. Machena i poezji Th. Hardy’ego. Dzieła orkiestrowe – sugestywne obrazy liryczne – charakteryzują się stonowaną barwą, preferowaniem rejestrów środkowych i niższych oraz brzmieniem uniwersalnie wykorzystywanej blachy, przewagą faktury homofonicznej z tendencją do ujęć polimelodycznych, umiarkowanym tempem, pokaźną skalą dynamiczną, melodyką formowaną okresowo, wyraźnie modalizującą, harmoniką zasadniczo tonalną z przewagą brzmień durowych, ale nie zawsze dającą się zinterpretować funkcyjnie. Wiele tych cech występuje również w dziełach fortepianowych, zarówno cyklicznych (Four Preludes), jak i pojedynczych (The Almond Trees, Rapsodia oraz Ballade of London Nights), o lekkiej, przejrzystej fakturze, a także w pieśniach, począwszy od cyklu Marigold (1913). Do najwybitniejszych pieśni w dorobku Irelanda należą cykle do poezji Housmana (The Land of Lost Content, We’ll to the Woods no More) oraz do tekstów Hardy’ego (Five Poems), w których nastąpiło znaczne rozluźnienie związków funkcyjnych. Natomiast w mniejszym stopniu nowe elementy języka dźwiękowego uwidaczniały się w utworach kameralnych oraz fortepianowej Sonacie i Sonatinie, które reprezentują nurt klasycyzujący, ujawniając się nieco silniej w Sonacie wiolonczelowej i jednoczęściowym II Trio fortepianowym. Niemniej zarówno te, jak i bardziej tradycyjnie ujęte utwory weszły na stałe do repertuaru angielskiego.

W ostatnim okresie twórczości Irelanda (ok. 1935–47) obok dzieł kontynuujących obydwie konwencje stylistyczne (liryczny cykl fortepianowy Sarnia, nazwany tak od rzymskiego określenia Guernsey, jednej z Wysp Normandzkich, a z drugiej strony klasycyzujące III Trio fortepianowe i Fantasy-Sonata na klarnet i fortepian) pojawiły się utwory wyzyskujące elementy swobodnej polifonii, wyrosłej z konsekwentnego snucia figur, w jakie przekształciły się dotychczasowe motta; przemiany objęły też harmonikę, wyostrzoną skutkiem zderzeń między głosami, oraz kolorystykę zmierzającą w kierunku barw wyrazistych, miejscami jaskrawych. W rezultacie zmian w harmonice i kolorystyce oraz wzmożenia tempa i ruchu A London Overture, a zwłaszcza uwertura Satyricon zbliżają się do stylistyki neobaroku. Obydwie uwertury zdradzają pewne rysy sztuki popularnej i grawitują ku tradycji angielskiej muzyki promenadowej. W ciągu ostatnich kilkunastu lat życia Ireland skomponował jedynie kilka pojedynczych pieśni i małych utworów fortepianowych.

Muzyka Irelanda znaczeniem swoim nie wykroczyła poza granice Anglii, choć prezentuje wysoki poziom artystyczny. W dziejach muzyki angielskiej Ireland otworzył rozdział współczesnej liryki. Intuicja i zdolność koncentracji, ogromna wrażliwość prowadząca niekiedy do depresji pozwoliły Irelandowi objąć w swej twórczości szeroką skalę doznań, płynących zarówno z doświadczeń własnych, jak i lektury dzieł literackich. Głębia zabarwionego mistyką odczucia przyrody (Decorations, Legenda), ale także umiejętność wpatrzenia się w wielkomiejskie otoczenie (London Pieces, A London Overture), zdolność do podchwytywania ulotnych stanów nostalgii (Soliloquy) i nieśmiałego humoru (Three Pastels), ale również eksploracja silnych i trwałych uczuć (Five Poems) odnalazły w twórczości Irelanda indywidualne i przekonujące realizacje nie pozbawione jednak pewnego dystansu, często zaprawionego ironią i dwuznacznością (Songs Sacred and Profane). Mimo to twórczość Irelanda trudno uznać za programową czy ilustracyjną; o jej wartości przesądzają autonomiczne walory języka muzycznego, który choć umiarkowanie współczesny, odznacza się konsekwencją i wyjątkową spójnością, nie zmąconą eklektyzmem.

Literatura: E. Chapman J. Ireland. A Catalogue of Published Works and Recordings, Londyn 1968; V. Lyle Songs of J. Ireland, „The Sackbut” II, 1921/22; E. Blom Ireland’s Piano Concerto, „The Monthly Musical Record” LXI, 1931; E.J. Morean J. Ireland as Teacher, „The Monthly Musical Record” LXI, 1931; A.E.F. Dickinson The Progress of J. Ireland, „The Music Review” I, 1940; N. Townshend The Achievement of J. Ireland, „Music and Letters” XXIV, 1943; S. Goddard J. Ireland’s Fantasy-Sonata for Clarinet and Pianoforte, „Tempo” 1944 nr 8; H. Ottaway The Piano Music of J. Ireland, „The Monthly Musical Record” LXXXIV, 1954; H. Ottaway Ireland’s Shorter Piano Pieces, „Tempo” 1959 nr 52; J. Longmire J. Ireland Portrait of a Friend, Londyn 1969; M.V. Searle J. Ireland. The Man and His Music, Tunbridge Wells 1979; R. Gower J. Ireland’s Organ Music, „The Musical Times” CXX, 1979.

Kompozycje

orkiestrowe:

Tritons, preludium symfoniczne, ok. 1905 (wersja na orkiestrę dętą A Maritime Overture 1944)

The Forgotten Rite, preludium symfoniczne, 1913

Mai-Dun, rapsodia symfoniczna, 1921

A Downland Suite na orkiestrę dętą, 1932

A London Overture 1936 (pierwotna wersja pt. A Comedy Overture na orkiestrę dętą, 1934)

Concertino pastorale na orkiestrę smyczkową, 1939

The Holy Boy na orkiestrę smyczkową, 1941 (na podstawie Preludium nr 3 na fortepian, 1915)

Two Pieces na orkiestrę smyczkową, 1941 (na podstawie 2. i 3. części A Downland Suite)

Epic March 1942

Satyricon, uwertura, 1946

Koncert fortepianowy 1930

Legend na fortepian i orkiestrę, 1933

kameralne:

Intermezzo na klarnet, róg i kwartet smyczkowy, 1898

Kwartet smyczkowy 1895

Kwartet smyczkowy 1897

Phantasie-Trio, trio fortepianowe, 1906

II Trio fortepianowe 1917

III Trio fortepianowe 1938

I Sonata na skrzypce i fortepian, 1909, 2. wersja 1917, 3. wersja 1944

II Sonata na skrzypce i fortepian, 1917

Sonata na wiolonczelę i fortepian, 1923

Fantasy-Sonata na klarnet i fortepian, 1943

fortepianowe:

Rapsodia 1915

Sonata 1920

Sonatina 1927

Ballade of London Nights 1929

13 cyklów miniatur, m.in.:

In Those Days 1895, 2. wersja 1941

Sea Idyll 1900

Decorations 1913

Four Preludes 1915

Leaves from a Child’s Sketchbook 1918

London Pieces 1920

Green Ways 1937

Sarnia. An Island Sequence 1941

Three Pastels 1941

pojedyncze miniatury, m.in.:

The Almond Trees 1913

Merry-Andrew 1918

Summer Evening 1919

Soliloquy 1922

Columbine 1949

organowe:

Villanella 1904

Cappriccio 1911

Miniature Suite 1944

wokalne i wokalno-instrumentalne:

12 pieśni na chór 4-głosowy a cappella

11 pieśni na chór 2-głosowy z fortepianem

12 pieśni na 1-głosowy chór z fortepianem

  1. 100 pieśni solowych, w tym 15 cyklów, m.in.:

Song of a Wayfarer, sł. J.V. Blake, W. Blake, E. Dowson, D.G. Rossetti, W. Szekspir, ok. 1905

Marigold, sł. D.G. Rossetti, E. Dowson, 1913

The Cost. Song of a Great War, sł. E. Th. Cooper, 1917

Mother and Child Nursery Rhymes from „Sing Song”, sł. Ch. Rossetti, 1918

Three Song, sł. A. Symons, 1919

The Land of Lost Content, sł. wg A Shropshire Lad A.E. Housmana, 1921

Three Song, sł. Th. Hardy, 1925

Five Poems, sł. Th. Hardy, 1926

We’ll to the Woods no More, sł. A.E. Housman, 1927

Song Sacred and Profane, sł. A. Meynell, S.T. Warner, W.B. Yeats, 1931

Five XVI-th-Century Poems, sł. m.in. N. Breton, Th. Howell, R. Edwardes, 1938

***

Greater Love Hath no Man, motet na głosy solowe, chór i organy, 1912, wersja z orkiestrą ok. 1924

These Thing Shall Be, kantata na baryton lub tenor solo, chór i orkiestrę, sł. J.A. Symonds, 1937

***

muzyka do radiowego wyst. Juliusza Cezara Szekspira, 1942

muzyka do filmu The Overlanders, reż. H. Watt, 1947