logotypes-ue_ENG

Hiller, Ferdinand

Biogram

Hiller [h’yler] Ferdinand, *24 X 1811 Frankfurt n. Menem, †11 V 1885 Kolonia, niemiecki kompozytor, pianista i pedagog. Początkowo uczył się gry na fortepianie u A. Schmitta. W wieku 10 lat dał koncert, którym wzbudził zainteresowanie L. Spohra, I. Moschelesa i F. Mendelssohna, za którego poleceniem studiował u J.N. Hummla w Weimarze (1825–27). Grał na dworze i w domu Goethego, pisał okazjonalne utwory dla weimarskiego teatru, towarzyszył też Hummlowi w podróży do Wiednia, gdzie koncertował i poznał m.in. Beethovena, F. Schuberta i F. Grillparzera. Lata 1828–35 spędził w Paryżu, gdzie dał się poznać jako pianista oraz kompozytor i gdzie zaprzyjaźnił się z wybitnymi kompozytorami zarówno starszej generacji (Cherubini, Halévy, Meyerbeer, Rossini), jak i z młodszymi — Berliozem, Lisztem, Kalkbrennerem, a zwłaszcza Chopinem. 26 II 1832 grał wspólnie z Chopinem, C. Stammatim, G. Osborne’em, A. Sowińskim i F. Kalkbrennerem utwór na 6 fortepianów, a 15 XII tego roku wykonał z Chopinem i Lisztem Koncert na 3 fortepiany J.S. Bacha. Jedyny zachowany list Chopina do Hillera, z 2 VIII 1832, uważany za zaginiony, znajduje się w zbiorze dokumentów po Hillerze w Stadtarchiv w Kolonii. Wielu sławnych literatów i artystów, jak Heine, Balzac, Hugo, de Vigny, Delacroix, poznał Hiller w Paryżu w salonie swojej matki. Był też profesorem organów w Institution Royale de Musique Classique et Religieuse. W 1836 został dyrygentem stowarzyszenia cecyliańskiego we Frankfurcie n. Menem, a w 1837 wyjechał do Włoch, ale jego opera Romilda, wystawiona w Mediolanie, nie odniosła sukcesu. W 1840 był w Lipsku na premierze swego oratorium Zburzenie Jerozolimy (Die Zerstörung Jerusalems), która doszła do skutku przy poparciu Mendelssohna, najwierniejszego przyjaciela Hillera. Po powrocie do Rzymu założył towarzystwo chóralne (m.in. z pomocą G. Bainiego) i studiował wczesną polifonię włoską. W 1842 wrócił do Niemiec, w latach 1843–44 był dyrygentem Gewandhausu w Lipsku. Od 1844 przebywał w Dreźnie, gdzie wprowadził koncerty abonamentowe. W tym czasie skomponował dwie opery. W jego salonie spotykała się elita intelektualna i artystyczna (bywał tam m.in. Wagner); Hiller przyjaźnił się z Schumannami. Od 1847 działał w Dusseldorfie; zorganizował tam po śmierci Chopina uroczystość żałobną, w czasie której recytowano jego własne wiersze przy akompaniamencie muzyki Chopina. W latach 1850–85 Hiller działał w Kolonii, był tam dyrektorem konserwatorium, które zreorganizował, dyrygował orkiestrą towarzystwa koncertowego Gürzenich, prezentując głównie muzykę klasyczną i wczesnoromantyczną. Uczestniczył także w organizowaniu w Kolonii (1853, 1855, 1860, 1862, 1865, 1868, 1871, 1874, 1877, 1880, 1883) muzycznych festiwali Dolnej Nadrenii, w ramach których prowadził koncerty; wyjeżdżał również na tournées po Europie, budząc zachwyt wykonaniami dzieł Mozarta (jako pianista i dyrygent). W 1851/52 dyrygował orkiestrą opery paryskiej. Jako organizator i dyrygent wywarł wpływ na życie koncertowe i na muzykę w Niemczech, a także w Belgii i Holandii. Do uczniów Hillera należeli m.in. M. Bruch i F. Gernsheim. Hiller rozwijał też ożywioną działalność publicystyczną. Od 1849 był członkiem Musikakademie w Berlinie, 1868 otrzymał tytuł doktora honoris causa w Bonn, a 1875 – szlachectwo.

Muzykę Hillera cechuje dobre opanowanie rzemiosła kompozytorskiego, brak jej jednak indywidualnej siły wyrazowej, wykazuje ona zbyt wiele wpływów. Tylko jedna opera Hillera Die Katakomben, utrzymana w stylu Meyerbeera, przeszła przez sceny operowe; inne dzieła nie miały powodzenia, były krytykowane (np. opera Konradin), co wzbudzało rozgoryczenie kompozytora. W oratorium Zburzenie Jerozolimy, zbieżnym stylistycznie z Paulusem Mendelssohna i dziełami Händla, zostały rozbudowane sceny chóralne. W podobny sposób kompozytor osiągnął efekt dramatycznej monumentalności w Saulu i w utworach wokalnych z orkiestrą, przeznaczonych głównie na festiwale w Kolonii. Bardziej cenione były liryczne pieśni Hillera do słów poetów romantycznych oraz charakteryzujące się intymnym nastrojem i prostotą śpiewy na kilka głosów solowych, na chór mieszany i męski. Z muzyki instrumentalnej popularność zyskały utwory fortepianowe (także Koncert fis-moll, grywany często za życia Hillera), w których nie stroniąc od wirtuozerii kompozytor zatroszczył się o wewnętrzną spoistość i pełnię brzmienia. Cechy wirtuozowskie ma także Koncert skrzypcowy. W muzyce kameralnej zwraca uwagę rozluźnienie formy: zamiast klasycznego cyklu sonatowego pojawia się swobodny układ typowy dla fantazji lub serenady, praca tematyczna występuje w ekspozycji formy sonatowej (Kwintet i kwartety fortepianowe). Jako pianista Hiller był uważany za doskonałego wykonawcę Mozarta i znakomitego improwizatora, zaś jako dyrygent był albo chwalony za pasję i umiejętność operowania masą orkiestrową (Fetis), albo ganiony za konwencjonalność i brak energii (Liszt). Hiller zajmował w europejskim środowisku artystycznym wysoką pozycję nie tylko jako płodny kompozytor, ale także jako wspaniały, światły muzyk, organizator, intelektualista. Jako pisarz wyróżniał się błyskotliwym stylem, lecz stojąc na pozycjach konserwatywnych przejawiał przez długi czas ostry krytycyzm w stosunku do dzieł Wagnera i Liszta. Przekazał wiele informacji o życiu muzycznym Weimaru i Wiednia, także o wielkich muzykach, takich jak Chopin, Berlioz, Rossini, a zwłaszcza Mendelssohn.

Literatura: Aus Ferdinand Hillers Briefwechsel. Beiträge zu einer Biographie Ferdinand Hillers, wyd. R. Sietz, 7 t.: t. 1 — 1826–61 , t. 2 —1862-69 , t. 3 —1870–75, t. 4 — 1876–81, t. 5 — korespondencja z J. Rodenbergiem i J. Raffem, t. 6 — z B. Auerbachem, H. Levim, E. Pasque’em, J. Stockhausenem i N. Gadem, t. 7 — z F. Gernsheimem, Kolonia 1958–70; R. Sietz Das Autographenalbum Hillers im Kölner Stadtarchiv, „Jahrbuch des Kölner Geschichtsvereins” XXVIII, 1953; R. i M. Sietz Der Nachlass Ferdinand Hillers, „Mitteilungen aus der Stadtarchiv von Köln” LIX, Kolonia 1970.

W. Neumann Ferdinand Hiller, «Die Komponisten der neueren Zeit» XLIII, Kassel ok. 1857; H. Hering Die Klavierwerke Ferdinand von Hiller, dysertacja uniwersytetu w Kolonii 1928; R. Sietz Zu Hillers Mendelssohnbuch, „Mitteilungen der Arbeitsgemeinschaft für rheinische Musikgeschichte” I, 1955–57; R. Sietz Hillers erste Kölner Jahre, „Jahrbuch des Kölner Geschichtsvereins” XXXII, 1957; R. Sietz Ferdinand Hiller als Romanfigur, «Mitteilungen der Arbeitsgemeinschaft für rheinische Musikgeschichte» II, 1958–61; J. Kasprzyk Pełny tekst listu Chopina do Ferdinanda Hillera, „Muzyka” 1976 nr 1.

Kompozycje

Instrumentalne:

Kwartet fortepianowy op. 1, Wiedeń 1829 (?)

Duo op. 2 na skrzypce i fortepian, Lipsk b.r.

2 symfonie — 1829–34 i symfonia Im Freien oraz Ouvertüre zu Faust w rękopisie

Kwartet fortepianowy op. 3, Bonn 1830

Koncert fortepianowy As-dur op. 5, Bonn 1835 (?)

tria fortepianowe op. 6–8, Bonn 1835 (?)

Kwartet smyczkowy op. 12, Lipsk 1835 (?)

Kwartet smyczkowy op. 13, Lipsk 1835 (?)

Sonata op. 22 na wiolonczelę i fortepian, Bonn 1840 (?)

Ouvertüre d-moll op. 32, Lipsk 1845 (?)

Trio fortepianowe Serenade op. 64, Lipsk 1855 (?)

Es muss doch Frühling werden. Symphonie op. 67, Moguncja 1860 (?)

Koncert fortepianowy fis-moll op. 69, Hamburg 1861 (?)

Trio fortepianowe op. 74, Lipsk 1855 (?)

Suite in kanonischer Form op. 86 na skrzypce i fortepian, Lipsk 1860

Toccata, Adagio und Capriccio op. 87 na skrzypce i fortepian, Lipsk b.r.

Conartouvertüre A-dur op. 101, Moguncja 1863 (?)

Concertstück op. 104 na wiolonczelę i fortepian, Lipsk b.r.

Kwartet smyczkowy op. 105, Lipsk 1865 (?)

Trio smyczkowe op. 107, Lipsk b.r.

Serenade op. 109 na wiolonczelę i fortepian, Brema b.r.

Concertstück op. 113, na fortepian i orkiestrę, Hamburg 1865 (?)

Kwartet fortepianowy op. 133, Lipsk 1858 (?)

Serenada op. 140 na wiolonczelę i fortepian, Lipsk b.r.

3 Phantasiestücke op. 142 na skrzypce i fortepian, Moguncja b.r.

Ouvertüre zu Demetrius op. 145, Lipsk 1870 (?)

Grosser Festmarsch op. 147 na orkiestrę, Lipsk 1870 (?)

Karnevalsgalopp, Kolonia b.r.

Koncert skrzypcowy f-moll op. 152, Moguncja 1875

Phantasiestück op. 152 b, na skrzypce i orkiestrę, Lipsk 1875 (?)

Kwintet fortepianowy op. 156, Lipsk 1873

Dramatische Phantasie (Sinfonischer Prolog) op. 166, Moguncja 1874

Sonata op. 172 na wiolonczelę i fortepian lub skrzypce, Hamburg 1875 (?)

Trio fortepianowe op. 186, Lipsk 1879

9 lyrische Stücke op. 190 na skrzypce i fortepian, Hamburg b.r.

Capriccio f-moll op. 203, na 4 skrzypiec, Lipsk 1884

3 Stücke op. 206 na skrzypce i fortepian, Lipsk b.r.

6 Studien na skrzypce i fortepian, Berlin b.r.

200 utworów fortepianowych, m.in.:

Sonata e-moll op. 47 na fortepian, 1853 (?)

Sonata A-dur op. 59 na fortepian, 1863

Sonata g-moll op. 78 na fortepian, 1859

6 Sonatinen op. 95 na fortepian

fantazje, wariacje, impromptus, kaprysy, reveries, suity, tańce, inwencje, preludia, etiudy (24 etudes op. 15, 24 esquisses et etudes rythmiques op. 56), inne miniatury

utwory na 4 ręce, duety na 2 fortepiany

transkrypcje fortepianowe: Jonas G. Carissimiego, Deborah i Jephta G.F. Händla.

Wokalno-instrumentalne:

Die Zerstörung Jerusalems op. 24, oratorium na głos solo, chór i orkiestrę, libretto S. Steinheim, wyk. Lipsk 1840, wyciąg fortepianowy Lipsk 1840

Gesang der Geister op. 36 na chór i orkiestrę, sł. J.W. Goethe, Berlin 1847

O weint um sie op. 49, na sopran, chór i orkiestrę, Bonn b.r.

Psalm XXV op. 60, na tenor, chór i orkiestrę, Moguncja 1854

Paternoster i Benedictus op. 61 na chór z fortepianem

Gesang Heloisens und der Nonnen am Grabe Abelards op. 62, na alt, chór żeński i orkiestrę, Lipsk 1880 (?)

Das Ständchen op. 68 na chór i orkiestrę, sł. J. Uhland, Moguncja 1867

Loreley op. 70 na głos solo, chór i orkiestrę, Lipsk 1873 (?)

Ver sacrum (Die Gründung Roms) op. 75 na głos solo, chór i orkiestrę, sł. L. Bischoff, Lipsk 1885 (?)

Christnacht op. 79 na głos solo i orkiestrę, Lipsk 1865 (?)

Saul op. 80, oratorium na głos solo, chór i orkiestrę, libretto M. Hartmann, wyk. i wyciąg fortepianowy Düsseldorf 1858

An das Vaterland op. 91 na chór i orkiestrę, Norymberga b.r.

6 Marienlieder op. 93 na chór z fortepianem

Die Nacht op. 99 na głos solo, chór i orkiestrę, Lipsk b.r.

Gudruns Klage op. 101 na głos solo i orkiestrę

Palmsonntagsmorgen op. 102, na sopran, chór żeński i orkiestrę, Lipsk 1965 (?)

Aus der Edda op. 107 na chór i orkiestrę, Lipsk 1870 (?)

Psalm LXLIII op. 112 na chór i orkiestrę, Lipsk b.r.

Pfingsten op. 119 na chór i orkiestrę, Lipsk 1873 (?)

Ostermorgen op. 134, na sopran, chór męski i orkiestrę, sł. E. Geibel, Brema 1868

Es muss doch Frühling werden op. 136 na chór i orkiestrę, Moguncja 1868

Frühlingsnacht op. 139, na 4 głosy solowe i orkiestrę, Moguncja 1869

2 Gesänge op. 148 na chór i orkiestrę, Lipsk b.r.

Nala und Damajanti op. 150 na głos solo, chór i orkiestrę, sł. S. Hasenclever, Londyn 1872

Israels Siegesgesang op. 151, na sopran, chór i orkiestrę, Lipsk 1872

Zum Neuen Jahr op. 167, na alt, chór i orkiestrę

Bundeslied op. 174 na chór i orkiestrę, Lipsk 1876

Rebecca idylla op. 182 na głos solo, chór i orkiestrę, Kolonia 1878

2 Balladen op. 187, na chór z fortepianem, także z głosem solowym

Richard Löwenherz op. 200, sł. W. Müller, na tenor i chór mieszany, Lipsk b.r.

Es furchte die Götter des Menschengeschlecht na chór i orkiestrę, sł. J.W. Goethe, Lipsk 1881

Concertscene„Marfa” na sopran i orkiestrę

Der gefesselte Prometheus na głos solo, chór i orkiestrę

Des Sängers Fluch i Der Wirtin Töchterlein, melodramat na głos solo, chór i orkiestrę — w rękopisie

ok. 80 kompozycji na chór mieszany, męski i żeński bez towarzyszenia instrumentu

ok. 150 pieśni na głos z fortepianem

ok. 60 duetów z fortepianem

utwory na 3 głosy z fortepianem, m.in. 24 Vokalisen op. 82

12 pieśni na 4 i więcej głosów

opery:

Romilda, libretto G. Rossi, wyst. Mediolan 1839

Der Traum in der Christnacht, libretto C. Gollmick, wyst. Drezno 1845

Konradin, der letzte Holenstaufen, libretto R. Reinick, wyst. Drezno 1847

Der Advokat, libretto R.J. Benedix, wyst. Kolonia 1854

Die Katakomben, libretto M. Hartmann, wyst. Wiesbaden 1862

Der Deserteur, libretto E. Pasque, wyst. Kolonia 1865

muzyka do bajki C. Görnera Prinz Papagei.

 

Prace:

Übungen zum Studium der Harmonie und des Kontrapunktes, Kolonia 2. wyd. 1860, 16. wyd. 1897

Die Musik und das Publikum, Kolonia 1864

Aus dem Tonleben unserer Zeit, 2 t., Lipsk 1868–71

Ludwig van Beethoven. Gelegentliche Aufsätze, Lipsk 1871

Felix Mendelssohn-Bartholdy. Briefe und Erinnerungen, Kolonia 1874

Musikalisches und Persönliches, Lipsk 1876

Briefe an eine Ungenannte, Kolonia 1877

Künstlerleben, Kolonia 1880

Wie hören wir Musik?, Lipsk 1881

Goethes musikalisches Leben, Kolonia 1883

Erinnerungsblätter, Kolonia 1884

wydania:

Briefe von M. Hauptmann an Spohr und andere, Lipsk 1876.