Fokin Michaił Michajłowicz, *25 (13) IV 1880 Petersburg, †22 VIII 1942 Nowy Jork, rosyjski tancerz i choreograf. Ukończył carską szkołę baletową. W 1898 zaangażowany do baletu carskiego w Petersburgu, w 1904 mianowany pierwszym tancerzem; od 1902 nauczyciel w carskiej szkole baletowej. W 1905 debiutował jako choreograf baletem Acis i Galatea (muz. A. Kadlec) i tańcem Umierający łabędź, dla A. Pawłowej (muz. C. Saint-Saëns). W Teatrze Maryjskim wystawił m.in. Pawilon Armidy (muz. N. Czeriepnin, 1907) i Chopiniane (muz. F. Chopin, 1908). Pod wpływem I. Duncan i nowych prądów, nurtujących środowisko młodych artystów rosyjskich, sformułował następujący program reformy tradycyjnego baletu: 1. przyjmując za podstawę technikę tańca klasycznego żądał swobody komponowania nowych póz i ruchów w zależności od potrzeby chwili; 2. przywrócił znaczenie tańcowi męskiemu; 3. uznał za konieczne zastąpienie tradycyjnej pantomimy wyrazistością całego ciała; 4. włączył w akcję corps de ballet, traktując go jako zespół poszczególnych jednostek; 5. postulował związanie widowiska baletowego w dramaturgicznie zwartą całość opartą na równorzędnym traktowaniu muzyki, scenografii i tańca, podporządkowanych wspólnej idei. Ten teoretyczny program, opublikowany w liście do londyńskiego „Timesa” (6 VII 1914), zrealizował Fokin najpełniej w okresie współpracy z Ballets Russes S. Diagilewa w Paryżu (1909–12 i 1914), tworząc najwybitniejsze swe dzieła, m.in. inscenizacje baletów Strawińskiego – Ognistego ptaka (1910) i Pietruszkę (1911); poza tym Szeherezadę (muz. M. Rimski-Korsakow, 1910), La spectre de la rose (muz. Zaproszenie do tańca K.M. Weber, 1911), Tańce połowieckie (muz. A. Borodin, 1909). W latach 1914–18 przebywał w Rosji, po 1918 współpracował z wieloma zespołami europejskimi, jak balet A. Pawłowej, I. Rubinstein, Les Ballets Russes de Monte Carlo, paryską Opéra (m.in. Don Juan, muz. Ch. W. Gluck, 1936; Les éléments, muz. J.S. Bach, 1937), ale na stałe osiedlił się w USA (ok. 1920), współpracując jako choreograf i pedagog z czołowymi baletami amerykańskimi, m.in. Educational Ballet, oraz Ballet Theatre.
Literatura: M. Fokin Memoirs of a Ballet Master, Londyn 1961, tłum. rosyjskie Protiw tieczenija, Wospominanija baletmejstra, Leningrad 1962; L. Kirstein Fokin, Londyn 1934; C.W. Beaumont M. Fokin and His Ballets, Londyn 1935; S. Lifar Histoire du Ballet Russe, Paryż 1955, A.L. Haskell Ballet, Harmondsworth, Middlesex 1955, wyd. polskie Kraków 1963, 2. wyd. 1969.
