Esterházy [eszterha:zi], Eszterházy Miklós József, zw. Pompakedveló (lubujący się w przepychu), *18 XII 1714, †28 IX 1790, brat Pála Antala, austriacki marszałek polny; sukcesor zamku w Eisenstadt od 1762. J. Haydn działał u niego jako kapelmistrz ok. 30 lat (od 1766 jako pierwszy kapelmistrz).
Miklós József powiększył orkiestrę do 35 muzyków; grał na barytonie. Dla niego Haydn napisał 175 utworów na ten instrument. Miklós József był mecenasem muzyki, także sztuki teatralnej, mimicznej, sztuk plastycznych. W 1766 wybudował zamek Esterház nad Jeziorem Nezyderskim („węgierski Wersal”) z osobnym teatrem operowym; zapraszał znanych włoskich śpiewaków, wędrowne grupy teatralne, podejmował wielkie osobistości (w 1773 cesarzową Marię Teresę).
Haydn tworzył dla dworu Esterházych w Eisenstadt, Esterház i Wiedniu muzykę orkiestrową, kameralną, opery i kantaty (np. Al tuo arrive felice 1764, z okazji powrotu księcia z podróży do Frankfurtu i Paryża).
Literatura: C. von Horvath, E. von Hajnik Das fürstliche Haus Esterházy, „Österreichische Revue” III, t. 4, Wiedeń 1863; I. Bartalus Adalékok a magyar zene tőrténelméhez (‘dane dotyczące węgierskiej historii muzyki’), „Sztázadok” 1892 nr 21–22; M. Horányi Esterházy vigasságok, Budapeszt 1959, tłum. niemieckie Das Esterházysche Feenreich, Budapeszt 1959, tłum. angielskie Filadelfia 1962; J. Hárich Esterházy – Musikgeschichte im Spiegel der zeitgenössischen Textbücher, Eisenstadt 1959; D. Bartha, L. Somfai Haydn als Opernkapellmeister, Budapeszt 1960; J. Hárich Das Repertoire des Opernkapellmeisters Joseph Haydn in Esterháza 1780–90, Haydn-Jahrbuch I, 1962; D. Bartha, L. Somfai Haydn’s Italian Opera Repertory at Eszterháza Palace, w: New Looks at Italian Opera, księga pamiątkowa D. J. Grouta, Ithaca (Nowy Jork) 1968; J. Webster i G. Feder Joseph Haydn, w: New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. S. Sadie, Londyn 2001.
