Duparc, Henri

Duparc [dup’ark] Henri, właśc. Marie Eugene Henri Fouques-Duparc, *21 I 1848 Paryż, †12 II 1933 Mont-de-Marsan (Landes), francuski kompozytor. Edukację muzyczną roz­począł w jezuickim Collége de Vaugirard w Paryżu, gdzie C. Franck był nauczycielem gry fortepianowej. W latach 1872–75 Duparc studiował pod jego kierunkiem także harmonię i kompozycję, poznawał dzieła Bacha i Glucka; Franck pozostał jedy­nym nauczycielem Duparca i wpłynął decydująco na rozwój jego osobowości muzycznej. Pierwszą kompozycję Duparca — Rêveries na fortepian — wydała rodzina już w 1863; z 1868 pochodzą pierwsze pieśni: Chanson triste, Galop i prawdopodobnie Soupir, a w ciągu kilku następnych lat utwory z tego okresu zaczęły ukazywać się drukiem w Paryżu, m.in. u Fauxlanda. W 1869 Duparc odwiedził w Weimarze Liszta, zaś w 1870, zainteresowany muzyką Wagnera, udał się do Monachium na premierę Walkirii. W latach następnych nawiązał kontakty z literatami i kompozytorami, m.in. z Faurém, Chaussonem, Castillonem, Saint-Saënsem, Benoit, Chabrierem.   Wraz z Saint-Saënsem i Bussinem założył w 1871 Societé Nationale de Musique i został jego sekretarzem. W tym samym roku poślubił Ellen Mac Swiney. W 1878 pod kierunkiem Duparca i V. d’Indy’ego powstały Concerts de Musique Moderne, powołane do propagowania współczesnej twórczości kompozytorów francuskich i obcych. W 1879 Duparc udał się ponownie do Monachium, by zobaczyć Tristana, a następnie odbył jeszcze jedną podróż do Niemiec w towarzystwie Chabriera. Paryskie towarzystwo koncertowe włączyły do repertuaru utwory symfoniczne Duparca, m.in. Laendler i poemat symfoniczny Lénore. Od 1885 rozwój choroby (rodzaj porażenia nerwów) powodował trwałe depresje psychiczne Duparca; kompozytor stopniowo tracił też wzrok. Ok. 1900 z trudem ukończył instrumentację pieśni Testament. Za pośrednictwem poety Ch. de Bordau poznał pisarza F. Jammesa, z którym połączyła go serdeczna przyjaźń. Do 1897 przebywał w Money (Pireneje), następnie mieszkał w Paryżu do 1906 (w 1902 udał się do Lourdes), w La Tour de Peilz (Vevey) do 1913 i w latach 1913–19 w Tarbes. Od 1919 nie opuszczał już do śmierci Mont-de-Marsan. W 1924 przechodził operację katarakty; mimo choroby trwającej blisko 50 lat starał się komponować; także malował. Stworzył plan dramatu lirycznego Rusałka do własnego libretta według Puszkina i przez 10 lat próbował go pisać (zachowane tylko 2 fragmenty: La vie antérieure oraz Danse lente). Duparc dokonywał w swoich utworach licznych poprawek i tworzył nowe wersje. Po ostrej rewizji dopiero w 1894 oddał do druku zaledwie 8 pieśni wybranych z całego dorobku, a w 1902 — ostatnie 4 pieśni. Nastawiony bardzo krytycznie do własnej twórczości, zniszczył wiele swoich dzieł.

Duparc spełnił ważną i inspirującą rolę w życiu muzycznym Francji ostatniej ćwierci XIX w., choć rozwijająca się od 1885 choroba nerwowa spowodowała wycofanie się kompozytora z aktywnej działalności. Za życia znany był jako kompozytor utworów symfonicznych, ale o znaczeniu Duparca zadecydowały pieśni (16 obecnych w repertuarze współczesnym), które stanowią bezcenny wkład do francuskiej liryki wokalnej. Są to pieśni oryginalne, przepojone głębokim osobistym wyrazem, odzwierciedlające wyznanie kompozytora: „Pragnę wzruszenia” („Je veux être ému”). Oszczędne środki, ale o subiektywnej, intensywnej ekspresji, przy wyzyskaniu rozwiniętej chromatyki, gęstych alteracji i ciągów modulacyjnych, bogactwa faktury wokalnej, przy oparciu melosu na nucie pedałowej, zwięzłości preludiów i ritorneli fortepianowych — przydają im cech pieśni nowoczesnej. Wraz z G. Faurém dzielił Duparc zainteresowanie poezją francuskich parnasistów i symbolistów. Nadał pieśni francuskiej siłę ekspresji oraz nieosiągalne dotąd kategorie liryzmu. Uważa się go za prekursora liryki wokalnej Debussy’ego, Faurégo i Messiaena.

Literatura: Lettre à Chausson, „La Revue Musicale”, grudzień 1925; Une amitié mystique, d’après ses lettres à Francis Jammes, oprac. G. Ferchaut, Paryż 1944; Lettres de Henri Duparc à Ernest Chausson, wyd. Y. Gerard, „Revue de Musicologie” XXXVIII, 1956; Lettres à Auguste Sérieyx, w: Vincent d’Indy, Henri Duparc, Albert Roussel. Lettres à Auguste Sérieyx, wyd. M.L. Sérieyx, Lozanna 1961

H.Fellot Lieder français: Henri Duparc, „ La Revue Musicale de Lyon”, 30 III 1904; J. Chantavoine Henri Duparc, „La Revue Hebdomadaire”, Paryż 5 V 1906; G.J. Aubry Henri Duparc, „La vie musicale de Lausanne”, 1 II 1908; Ch. Malherbe Henri Duparc, „Revue musicale de la Sociótć Internationale de Musiąue”, sierpień-wrzesień 1910; G. Fauré Opinions musicales, Paryż 1930; M. Imbert Henri Duparc, „La petite Maîtrise”, Paryż, kwiecień 1933; F. Merle Psychologie et pathologie d’un artiste: Henri Duparc, Bordeaux 1933; P. de Breville Henri Fouques Duparc (1848–1923), „La Musique Française”, Paryż, maj 1933; Ch. Oulmont Henri Duparc. La musique de l’amour, 2 t., Paryż 1935; Ch. Oulmont Un Duparc Inconnu, „La Revue Musicale” XVI, lipiec–sierpień 1935; Ch. Oulmont Henri Duparc, ou de l’invitation au voyage à la vie éternelle, Paryż 1935; G. Samazeuilh Musiciens de mon temps, Paryż 1947; S. Northcote The songs of Henri Duparc, Londyn 1949; H. Schouten Drie franse liedercomponisten: Duparc, Fauré, Debussy, Amsterdam 1950; F. Noske La melodie française de Berlioz à Duparc, Paryż 1954; N. van der Elst Henri Duparc. L’homme et son oeuvre, Lille 1972 (zawiera wykaz dzieł Duparca); A. Dommel-Diény Les rapports musique et poésie dans „La vie antérieure”de Duparc-Baudelaire, „Revue musicale de Suisse Romande” 1977 nr 5; P.-G. Langevin Musiciens de France, la génération des grands symphonistes, „La Revue Musicale”, Paryż 1979; F. Besingrand, K. Jaźwińska-Dobosz Westchnienie…: Henri Duparc i jego pieśni, Warszawa 2007; D. Porębska-Kwaśnik Polska symbolika muzyczna XX-ego wiek, źródła, formy, przekazy, znaczenie w kulturze europejskiej. Analiza porównawcza utworów Karola Szymanowskiego i Henryka Duparc'a, w: Istoriko-filologičeskie issledovaniâ: tradicii i sovremennye tendencii, Siedlce 2014; F. Besingrand Henri Duparc, Paris, „Horizons” 2019 nr 69.