Dubois [düb‘ua] François Clément Théodore, *24 VIII 1837 Rosnay (Marne), †11 VI 1924 Paryż, francuski kompozytor i organista. Naukę muzyki rozpoczął u L. Fanarta, kapelmistrza katedry w Reims. W 1854 wstąpił do konserwatorium w Paryżu, gdzie był uczniem A.F. Marmontela (fortepian), F.E.J. Bazina (harmonia), F. Benoist (organy) i A. Thomasa (kompozycja). Podczas studiów był organistą w kościele St-Louis des Invalides. W 1861 uzyskał Grand Prix de Rome za kantatę Atala. Po powrocie z Włoch w 1863 został kapelmistrzem w kościele Ste-Clotilde, a od 1869 dyrygentem chóru w Ste-Madeleine, gdzie w latach 1877–96 pełnił funkcję organisty po Saint-Saënsie. W 1871 mianowany został profesorem harmonii w konserwatorium paryskim, a następnie objął klasę kompozycji po L. Delibesie (obok klasy Masseneta). W 1883 otrzymał Legię Honorową, a w 1894 został wybrany na miejsce Gounoda członkiem Académie des Beaux Arts (Institut de France). Od 1896 do 1905 jako następca Thomasa pełnił funkcję dyrektora konserwatorium paryskiego.
Dubois uprawiał wielkie formy wokalno-instrumentalne, chóralne oraz operę, będąc kompozytorem eklektycznym i akademickim. Najpełniej rozwinął talent w dziedzinie muzyki religijnej, stworzył podstawowy repertuar religijnej muzyki chóralnej wykonywany powszechnie w paryskich kościołach. Obok C. Francka i C. Saint-Saënsa był jednym z najwybitniejszych organistów 2. połowy XIX w. W dydaktyce muzycznej reprezentował tradycyjną szkołę francuską, a jego prace pedagogiczne nie straciły na wartości, stanowiąc trwałą podstawę nauki rzemiosła kompozytorskiego; do uczniów Duboisa należeli m.in. P. de Bréville, G. Caussade, P. Dukas, M. Emmanuel i G. Ropartz. Wyrazem wysokiej oceny obszernej twórczości Duboisa (ponad 500 opusów w katalogu C. Collette-Kléo (uniwersytet Paul-Valéey w Montpelier) był fakt, że większość utworów została wydana jeszcze za życia kompozytora, głównie w paryskiej firmie Heugela.
Literatura: A. Pougin Supplément…, w: F. Fétis Biographie universelle, 2 t., red. H. Vougin, Paryż 1878–81; H. Imbert Nouveaux profils de musiciens, Paryż 1892; M. Widor Notice sur la vie et les travaux de François Théodore Dubois, Paryż 1924; J. Tiersot Un demi-siécle de musique française, Paryż 1918; H. Rabaud Funérailles de M. Théodore Dubois, Paryż 1924.
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Trois petites piéces 1874
Trois petites piéces 1891
Hymne nuptial 1893
Adonis, poemat symfoniczny, 1907
I Symfonia „Françoise” 1908
Esquisses orchestrales 1911
II Symfonia 1913
Evocation 1915
III Symfonia 1924
5 suit, m.in. Suite villageoise 1877
3 uwertury, m.in. Frithioff 1881
na instrument solo i orkiestrę:
Concerto capriccio na fortepian i orkiestrę, 1876
Fantaisie triomphale na organy i orkiestrę, 1889
Mélodie religieuse na skrzypce i orkiestrę, 1891
II Koncert fortepianowy 1897
Koncert skrzypcowy 1898
Fantaisie na harfę i orkiestrę, 1903
Fantasie-Stück na wiolonczelę i orkiestrę, 1912
kameralne:
2 suity na instrumenty dęte, 1898
Dixtuor na kwintet smyczkowy i kwintet dęty
Nonet
2 kwintety fortepianowe, 1904, 1905
2 kwartety smyczkowe, 1908, 1924
Trio fortepianowe 1904
Sonata na skrzypce i fortepian, 1900
Sonata na wiolonczelę i fortepian, 1906
Suita na flet i fortepian, 1906
na instrument solo:
Poèmes virgiliens na fortepian, 1898
liczne miniatury, walce, etiudy na fortepian, m.in. Six etudes de concert, 1906
Sonata na fortepian, 1908
ok. 90 utworów organowych, m.in. Messe de Mariage 1891
L’oeuvre d’orgue, vol. I – V, red. H. Schauerte-Maubouet, wyd. nowe Kassel 2005–13
Les oeuvres pour grand-orgue: ou harmonium dans leur version pour grand-orgue, wstęp T. Adhumeau, red. Y. Merlin, Sampzon, 2007
Les oeuvres pour harmonium, wstęp T. Adhumeau, red. Y. Merlin, Sampzon, 2007
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
ok. 80 pieśni solowych, m.in. Recueil de 40 mélodies 1887
utwory na chór a cappella
liczne motety i inne utwory religijne na chór z towarzyszeniem organów lub fortepianu
Les sept dernières paroles du Christ, oratorium na sopran, tenor, baryton, chór mieszany i orkiestrę, wersja z 1867, rewid. A. Vigneron, Béziers 2019
10 mszy, m.in.: Messe breve 1875, Messe de Requiem na głos solo, chór i orkiestrę, Messe solennelle de Saint-Remi 1900, Messe dans le style Palestrinien,
Messe de la Délivrance, 1921, wyd. nowe 2017
Trois mélodies na głos i fortepian, sł. G.-E. Bertin, 1924
wokalno-orkiestrowe:
liczne kantaty, m.in. Atala 1861
oratoria: Les sept paroles du Christ 1867; Le paradis perdu, wg J. Miltona, 1878; Notre-Dame de la Mer 1897
Le baptême de Clovis, oda, sł. papież Leon XIII, 1899
Sceniczne:
Farandole, balet, 1883
opery komiczne (wyst. Paryż):
La Guzla de l’Emir, libretto J. Barbier i M. Carré, 1873
Le pain bis, libretto A. Brunswick i V.A.R. Beauplan, 1879
Aben-Hamet, libretto L. Detroyat, 1884; nowa premiera: Théâtre municipal w Tourcoing 2014
Miguela, libretto J. Barbier, 1891 (rkps)
Xavière, libretto L. Gallet, 1895
Prace (wyd. Paryż):
Accompagnement pratique du plainchant, 1884
Notes et études d’harmonie pour servir de supplément au Traité d’harmonie de Henri Reber, 1889
Leçons d’harmonie
Esquisses, red. G.K. Hodorowskij, wyd. L. Idzikowski, Kijów 1890
Traité d’harmonie théorique et pratique, 1891
Traité de contrepoint et de fugue, 1901
Leçons de solfége, 1905
Traité d’harmonie, 1921.
wstęp do: A. Dandelot La Vie et l’oeuvre de Saint-Saëns, Paris, 1930
Souvenirs de ma vie, red. C. Collette-Kléo, wstęp A. Dratwicki, Lyon 2009
Journal, oprac. Ch. Segond-Genovesi, A. Dratwicki, Lyon 2012
