David, Félicien

David [~w’id] Félicien Cesar, *13 IV 1810 Cadenet (Vaucluse), †29 VIII 1876 St. Germain-en-Laye, francuski kompozytor. W 1818 został chórzystą w kościele St-Sauveur w Aix-en-Provence, gdzie podjął naukę muzyki pod kierunkiem Abbé Michela i M. Roux; z tego czasu pochodzą jego pierwsze kompozycje: motety, hymny i kwartet smyczkowy. Od 1830 studiował w konserwatorium paryskim w klasie prof.  L.F.É. Millaulta, a następnie F.-J. Fétisa (kontrapunkt i fuga) oraz F. Benoista (organy); prywatnie uczył się harmonii u N.H. Rebera. W 1831 wstąpił – pod wpływem B.P. Enfantina – do kręgu saint-simonistów i na użytek bractwa napisał znaczną ilość pieśni na chór męski, zaś w 1833 – jako jeden z „apostołów” ruchu „nowego chrześcijaństwa” – udał się w 2-letnią podróż do krajów Bliskiego Wschodu. Podróż ta miała kapitalne znaczenie dla kierunku jego twórczości; już w 1836 wydał w Paryżu cykl fortepianowy Mélodies orientales, następnie zaś podjął pracę nad symfonią-odą Le désert, której uwieńczone sukcesem paryskie prawykonanie w 1844 ugruntowało rosnącą już od pewnego czasu sławę Davida jako symfonika i jednocześnie ujawniło jego predylekcję do twórczości oratoryjnej i operowej. W 1845 David odbył podróż do Niemiec (gdzie nawiązał znajomość z Mendelssohnem i Meyerbeerem), Austrii, Węgier i północnych Włoch. Liczne powstałe w latach 1847–61 oratoria i opery doznawały na ogół dobrego przyjęcia, dopiero jednak opera komiczna Lalla-Roukh (1862) przyniosła Davidowi ogromny sukces. O pozycji kompozytora we francuskim środowisku muzycznym świadczy m.in. przyznanie mu w 1860 przez dwór królewski rocznej renty, odznaczenie Legią Honorową (1862) oraz nagrodą Académie des Beaux Arts za twórczość operową. W 1869 David otrzymał – wakujący po Berliozie – fotel w Institut de France. Pod koniec życia ponownie zwrócił się ku saint-simonistom i zmarł jako jeden ze współbraci.

Styl muzyki Davida wyrasta z wczesnoromantycznych tradycji francuskich; u jego podstaw leży silne zróżnicowanie narracji muzycznej i umiarkowanie intensywna jej wokalizacja, poważna rola kolorystyki, przewaga ilustracyjności nad programowością w nieklasycznych gatunkach oraz duża bezpośredniość emocji, granicząca z naiwnością wyrazu. Zainteresowanie muzyką Orientu zmodyfikowało stosowany przez Davida typ narracji (melizmatyka, specyficzna skalowość) i skłoniło go do poszukiwań w dziedzinie kolorystyki orkiestrowej i harmoniki (opera Lalla-Roukh). W „orientalnym” nurcie twórczości Davida znajduje się również symfonia-oda Le désert, której trzy części rozpadają się na ilustracyjne sceny (burza piaskowa, modlitwa do Allaha, przejazd karawany, nawoływanie muezina). W swych dziełach wokalno-orkiestrowych David osiąga jednolitość dramatyczną poprzez symfonizację struktury o konsekwentnie jednorodnej motywice. W utworach tych nie brak wysoce nowatorskich momentów jak np. wprowadzenie partii recytatora w Le désert.

David był najwybitniejszym – obok Berlioza – przedstawicielem pierwszej fazy francuskiego romantyzmu, ale jego muzyka ma dziś głównie historyczne znaczenie. Jako symfonik i autor monumentalnych dzieł wokalno-orkiestrowych kompozytor cieszył się uznaniem, lecz sukcesy tych utworów były krótkotrwałe wobec zdominowania francuskiego życia muzycznego przez operę. Dziś dopiero niektórzy badacze (m.in. R. Dumesnil) podkreślają wykraczające daleko poza XIX w. znaczenie Davida, widząc w nim prekursora zainteresowań muzyką Wschodu, jakie pojawiły się później w twórczości Delibesa, Saint-Saënsa, aż po Debussy’ego, Roussela i Messiaena.

Literatura: S. Saint-Etienne Biographie de Félicien David, Marsylia 1845; E. de Mirecourt Félicien David, Bruksela 1854, 3. wyd. 1869; A. Azevedo Félicien David. Coup d’oeil sur sa vie et son oeuvre, Paryż 1863; C. Saint-Saëns Harmonie et melodie, Paryż 1885, 91923; R. Brancour Félicien David, Paryż 1909; R. Dumesnil La musique romantique française, Paryż 1944; T Gouin Félicien David, le pere de l’exotisme musical, „Musica” XCIX, 1962; P. Gradenwitz Félicien David (1810–1876) and French Romantic Orientalism, „The Musical Quarterly” LXII 1976; B.R. Schueneman The Search for the Minor Composers. The Case of Félicien David, „Music Reference Services Quarterly” III, 1995; M. Ladjili La musique arabe chez les compositeurs français du XIXe siècle saisis d’exotisme (1844–1914), „International Review of the Aesthetics and Sociology of Music” XXVI, 1995; J.-P. Bartoli La musique Française et l’Orient. A propos du Désert de Félicien David, «Revue Internationale de Musique Française» VI, wyd. H. Champion, Paryż 1982; D.V.Hagan Félicien David, 1810-1876. A Composer et a Cause, Syracuse (NY) 1985; R. P. Locke Music, Musicians, and the Saint-Simonians, Chicago-Londyn 1986; J.-P. Bartoli A propos de deux ouvrages sur Félicien David et les Saint-Simoniens. Une lettre inédite de David, „Revue de Musicologie” LXXV, 1988; R. P. Locke Félicien David, compositeur saint-simonien et orientalisant, w: «Les Saint-Simoniens et l’Orient. Vers la modernite», red. M. Morsy, Aix-en-Provence 1990; J.-P. Bartoli L’évolution des procédés exotiques de Félicien David à Saint-Saëns ou comment s’est ponctuée la musique orientale en France au XIXe siècle, „Revue Belge de Musicologie” LI, 1997; R.P. Locke The French Symphony. David, Gounod et Bizet to Saint-Saëns, Franck, et their Followers, w: «The Nineteenth-Century Symphony», wyd. D. K. Holoman, Nowy Jork 1997.