Daniel-Lesur [danj'el 1ez’ür], właśc. Daniel Jean Yves Lesur, *19 XI 1908 Paryż, †2 VII 2002 Paryż, francuski kompozytor, organista, pianista i krytyk muzyczny. Studia muzyczne odbył w konserwatorium w Paryżu u J. Gallona (harmonia), E. Schwartza (solfeż), G. Caussade’a (fuga), G. Falkenberga i A. Fertégo (fortepian) oraz u Ch. Tournemire’a (organy, kompozycja). Od 1927 do 1937 pełnił funkcję drugiego organisty w bazylice Ste-Clotilde w Paryżu, w latach 1935–39 i ponownie w 1942–44 był organistą paryskiego opactwa benedyktynów. Na początku lat 30. powstały pierwsze utwory organowe i pieśni, które przyniosły mu uznanie. W 1935 P. Monteux wykonał jego Suite française. W tym samym roku Daniel-Lesur podjął wykłady z kontrapunktu w Schola Cantorum, w której od 1957 do 1962 pełnił też funkcję dyrektora. Wspólnie z G. Migotem, A. Jolivetem i O. Messiaenem zorganizował Société de Musique Contemporaine „La Spirale”, które prowadziło żywą działalność koncertową (francuskie prawykonania Bartóka, Schönberga, Weberna i in.). W 1936 stworzył wraz z Y. Baudrierem, A. Jolivetem i O. Messiaenem grupę kompozytorską La Jeune France, której aktywność do wybuchu II wojny światowej oddziaływała na sytuację w francuskiej muzyce i kulturze. W 1939 podjął pracę w radio francuskim, od 1944 jako redaktor muzyczny, a od 1960 był konsultantem muzycznym telewizji francuskiej. W latach 1969–73 piastował funkcję inspektora muzyki w francuskim Ministerstwie Kultury, w 1971 został przewodniczącym sekcji muzyki w Confédération des Travailleurs Intellectuels de France, w 1973 – inspektorem generalnym muzyki. Daniel-Lesur rozwijał także bogatą działalność pisarską na łamach wielu czasopism, m.in. „Le Monde Musical” (1931–37), „La Revue Musicale” (1937–46), „Musica” (1957–59), „Le Courrier Musical de France” (od 1965). Od 1982 był członkiem francuskiej Académie des Beaux-Arts. Otrzymał order komandora Legii Honorowej, komandora Orderu Narodowego Zasługi oraz komandora Orderu Sztuki i Literatury.
Daniel-Lesur należał do nielicznych kompozytorów współczesnych, których twórczość była rezultatem trwałego związku z przeszłością. Będąc z wykształcenia organistą, Daniel-Lesur uznawał chorał gregoriański i spuściznę francuskich mistrzów XVI i XVII w., jak również folklor muzyczny za stale płodny fundament, na którym rozwijał swoją indywidualną sztukę o przejrzystych proporcjach formy. Jego muzyka jest muzyką absolutną, niewymagającą żadnego oparcia w świecie zewnętrznym; rozwija się naturalnym tokiem improwizacyjności, a jej język nosi cechy odnowionej modalności. Stanowi ona stop elementów przedklasycznych, romantycznych i impresjonistycznych; dominuje w niej typowo francuski liryzm, powściągliwy i znajdujący w sensualizmie reakcję na sentymentalizm (pieśni, poemat symfoniczny Andrea del Sarto). Przy doborze formy kompozytor sięgał do tradycji przedklasycznych, specjalnie preferując suitę, przeciwstawianą formie sonaty klasycznej i silnie oddziałującą na budowę jego wieloczęściowych symfonii. Takie pojmowanie suity ustawia Daniela-Lesura jako kontynuatora klasycyzującej linii przejawiającej się w twórczości Faurégo, Debussy’ego, Ravela i Poulenca. Daniel-Lesur różnił się zdecydowanie od trzech pozostałych współtowarzyszy „Młodej Francji” (najbliższy jest Y. Baudrierowi), odrzucał bowiem poszukiwania teoretyczne, dopatrując się w nich dehumanizacji muzyki i rozdźwięku pomiędzy współczesnym kompozytorem a publicznością. Urok jego wyrafinowanej sztuki, będącej typowym przejawem kultury francuskiej, polega na podtrzymaniu w muzyce współczesnej tradycji nawiązywania do żywych źródeł muzyki: do śpiewu i tańca, odwiecznych spontanicznych przejawów ekspresji człowieka.
Literatura: Daniel-Lesur, Y. Baudrier. Dialogues, „La Revue Musicale” 1946 nr 203; Lettre à Jean-Étienne Marie, w: J.-É. Marie Musique vivante, Paryż 1953; G. Bender Un entre tien avec Daniel-Lesur, „Le Guide du Concert” z 8 V 1953; J. Lonchampt En parlant du „Cantique des cantiques” avec Daniel-Lesur, „Journal Musical Français” z 11 III 1954; J. Bruyr Un dialogue avec Daniel-Lesur, „Musica”, styczeń 1957; J.-J. Brothier La Jeune France, Paryż 1954; Daniel-Lesur. Catalogue de ses oeuvres, przedmowa N. Hirsch, Paryż 1958; G. Brelet Y. Baudrier et Daniel-Lesur, w: Histoire de la musique, t. 2, Paryż 1963; Daniel-Lesur, katalog twórczości z wstępem B. Gavoty’ego, Paryż 1973; S. Gut Le Groupe Jeune France, Paryż 1977, 2. wyd. 1984 (zawiera wykaz kompozycji).
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Suite française 1935
Pastorale 1938
Ricercare 1939
Andrea del Sarto, poemat symfoniczny, 1949
Ouverture pour un festival 1951
Sarabande et farandole 1952
Sérénade na orkiestrę smyczkową, 1954
Intermezzo 1956
Symphonie de danses na orkiestrę smyczkową, 1958
Symphonie „d’ombre et de lumière” 1974
na instrumenty solo i orkiestrę:
Passacaille na fortepian i orkiestrę, 1937
Variations na fortepian i orkiestrę smyczkową, 1943
Concerto da camera na fortepian i małą orkiestrę, 1953
Nocturne na obój i orkiestrę smyczkową, 1974
Fantaisie concertante na wiolonczelę i orkiestrę, 1992
kameralne:
5 interludes na 4 rogi, 1935
Suite na obój, klarnet i fagot, 1939
Suite na kwartet smyczkowy, 1940
Suite na trio smyczkowe i fortepian, 1943
Suite médiévale na flet, harfę i trio smyczkowe, 1946
Sextuor na flet, obój, klawesyn i trio smyczkowe, 1948
Chanson à danser na skrzypce i fortepian, 1951
Aubade na trąbkę i fortepian, 1953
Élégie na 2 gitary, 1956
Intermezzo na skrzypce i fortepian, 1977
Novelette na flet i fortepian, 1977
Les deux bergers na 2 flety, 1985
Encore un instant de bonheur na zespół instrumentów, 1993
na fortepian:
Soirs 1922–29
Les carillons 1930
Bagatelle 1934
Suite française 1935
Pavane 1938
2 noëls 1940
Pastorale variée 1947
Ballade 1948
Nocturne 1953
Le bal, suita, 1954
3 études 1962
Fantaisie na 2 fortepiany, 1962
Contre-fugue na 2 fortepiany, 1970
Berceuse sur le nom de Dmitri Shostakovich 1975
na organy:
Scène de la passion 1931
La vie intérieure 1932
In paradisum 1933
4 hymnes 1939
***
Marine na harfę, 1978
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
Les harmonies intimes na głos i fortepian, sł. kompozytora, 1931
La mort des voiles na głos i fortepian, sł. P. Fort, 1931
Les yeux fermés na głos i fortepian, sł. H. Heine, 1932
La mouette na głos i fortepian, sł. H. Heine, 1932
3 poèmes de Cécile Sauvage na głos i fortepian 1939
2 chansons de l’etoile de Séville na głos i fortepian, sł. C. Roy, 1941; także wersja na głos i orkiestrę
L’enfance de l’art na głos i fortepian, sł. C. Roy, 1942
Clair comme le jour na głos i fortepian, sł. C. Roy, 1945
Chansons cambodgiennes na głos i fortepian, teksty zebrał A. Tricon, tłum. Ch. Bellan, 1946; wersja na głos i orkiestrę, 1947
Berceuses à tenir éveillé na głos i fortepian, sł. R. Obaldia, 1947
Les amants séparés, duet na sopran i baryton, sł. C. Roy, 1950
La lisère du temps na głos i fortepian, sł. J. Roy, 1992
4 Lieder na sopran i orkiestrę, sł. C. Sauvage i H. Heine, 1939
L’annonciation, kantata na tenor, 2 głosy recytujące, chór mieszany i orkiestrę, sł. L. Masson, 1951
Le cantique des cantiques na 12-głosowy chór mieszany a cappella, 1953
Cantique des colonnes, kantata na chór żeński i orkiestrę, sł. P. Valery, 1957
Messe du jubilé na chór mieszany, organy, 3 puzony i kotły, 1960; wersja na chór mieszany, organy i orkiestrę, 1962
liczne opracowania francuskich pieśni ludowych i popularnych na chóry mieszane i dziecięce
utwory dla dzieci
Sceniczne:
Andrea del Sarto, opera 2-aktowa, libretto kompozytora wg A. Musseta, wyst. Marsylia 1969
Ondine, opera, libretto wg J. Giraudoux, wyst. Paryż 1982
La Reine morte, opera, 1987, nie wystawiona
Le bal du destin, balet, 1954
Metaforen, balet, 1966
Un jour, un enfant, balet, 1969
muzyka teatralna i filmowa
Opracowania:
D'oeuvres pour contrebasse et piano (utwory współczesne: Ph. Démier, Fusté-Lambezat, G. Marghieri, P. Pistone, D. Ramirez), oprac. Daniel-Lesur et J.-J. Werner, Paryż 1994
Prace:
H. Schütz, „La Revue Musicale” 1937 nr 172
Du fond et de la forme, „La Revue Musicale” 1938 nr 186
Entretien avec Roland-Manuel, Paryż 1947
La musique de scène, „Polyphonie” z. 1, 1947/48
La Groupe Jeune France, „Arts” z 18 VII 1950
Pour ou contre la musique moderne?, z B. Gavotym, Paryż 1957
cykl esejów Interludes, „Musica” 1957–59
A un moment de 1’histoire de notre art, w: A. Dommel-Diény Contrepoint et harmonie, Neuchâtel 1960
Genèse d’un opéra (Andrea del Sarto), „Annales de l’Université de Toulouse – Le Mirail” 1974
L’improvisation musicale et ses perspectives, Paryż 1986
„Depuis qu’Olivier Messiaen nous a quitté,…” w: O. Messiaen. Homme de foi, Paryż 1995