Coclico, Adrianus Petit

Coclico [kˊokliko] Adrianus Petit, *1499 lub 1500 Flandria, †po IX 1562 Kopenhaga, flamandzki kompozytor i teoretyk muzyki. Datę urodzin Coclica określa się na podstawie inskrypcji w jego Compendium musices… (1552), gdzie podaje, że ukończył 52 lata. Uważał się za Flamanda i ucznia Josquina des Prés. Jego wzmianki, iż pozostawał w służbie królów angielskich i francuskich oraz działał na dworze papieskim i piastował wysokie godności kościelne, nie znajdują potwierdzenia w dokumentach. Jakiś czas Coclico przebywał podobno w więzieniu jako ofiara prześladowań religijnych. Niderlandy opuścił po przejściu z katolicyzmu na protestantyzm i osiedlił się w Niemczech. Pierwszym potwierdzonym faktem z jego życia jest wpis na uniwersytecie w Wittenberdze z IX 1545. W tym mieście uczył też prywatnie muzyki studentów tamtejszego uniwersytetu, a w 1546 starał się bez powodzenia o stanowisko artis musicae professor, przedstawiając elektorowi Saksonii kompozycję (obecnie zaginioną) do tekstu Melanchtona. Następnie w wyniku komplikacji rodzinnych wyjechał do Frankfurtu nad Odrą, gdzie przebywał w kręgu humanisty Jodokusa Willicha. W 1547 opuścił Frankfurt i wyjechał do Szczecina, a stamtąd do Królewca, immatrykulował się na tamtejszym uniwersytecie i działał w kapeli na dworze księcia Albrechta. W 1550 wyjechał do Norymbergii, gdzie w 1552 opublikował zbiór motetów i traktat muzyczny. W 1555 przebywał w Schwerin i prowadził chór chłopięcy przy kapeli księcia Johannesa Albrechta I Meklemburskiego. Ostatnim znanym miejscem pobytu Coclica był dwór króla Chrystiana II w Kopenhadze, gdzie otrzymał stanowisko kantora i muzyka; po raz ostatni wymieniany jest w rachunkach dworskich w IX 1562. Z twórczości Coclica zachował się jedynie traktat Compendium musices… (Norymberga 1552) oraz zbiór Musica reservata, consolationes piae ex psalmis Davidicis (Norymberga 1552), zawierający 41 motetów 4-głosowych.

Coclico uchodzi za pierwszego kompozytora i teoretyka muzyki, który posłużył się terminem musica reservata, budzącym do dziś spory i dyskusje. Termin ten próbowano odnosić do: 1. muzyki o wzmożonej ekspresji i prezentacji tekstu słownego, 2. muzyki z zastosowaniem antycznych genera, genus chromaticum i enharmonicum, 3. muzyki „zarezerwowanej” dla elity. Uwagi Coclica sugerują, iż musica reservata oznaczała styl należący w połowie XVI w. już do przeszłości i związany z twórczością Josquina des Prés, którego Coclico uważał za ideał kompozytora i pedagoga. Większość poglądów wyłożonych w Compendium musices Coclico przypisywał Josquinowi.

Traktat dzieli się na dwie części, z których pierwsza poświęcona jest ogólnym zasadom muzyki (definicja, klasyfikacja, oddziaływanie muzyki) oraz problemom musica plana, druga zaś problemom rytmiki i notacji menzuralnej; nadto zawiera rozdział na temat śpiewu ozdobnego oraz reguły kontrapunktu według Josquina des Prés. Muzyka według Coclica polega na właściwym i ozdobnym śpiewaniu oraz komponowaniu, a definicję tę przypisywał Josquinowi. Wyróżniał 4 kategorie muzyków: 1. „odkrywców” (inventores) muzyki, do których zaliczył m.in. Tubala, Orfeusza, Guidona, jak i  jego zdaniem najbardziej twórczych kompozytorów, za jakich uznał Ockeghema i Obrechta; 2. matematyków, którzy mimo znajomości zasad i siły oddziaływania sztuki (ars) mniej dbają o piękno (suavitas) i słodycz (dulcedo) śpiewu, pośród których umieścił m.in. Dufaya, Tinctorisa i Gafuriusa; 3. najwybitniejszych muzyków obeznanych zarówno z teorią jak i praktyką, wśród których jako „princeps” jest Josquin des Prés, oraz m.in. Pierre de la Rue, Brumel, Isaack, Willaert, Gombert i Clemens non Papa; 4. poetów, do których należą muzycy przemawiający do uczuć słuchaczy, jak twierdził, pochodzący zwłaszcza z Belgii i Francji. Od kompozytorów wymagał nie tylko biegłości w kontrapunkcie, ale też zamiłowania i powołania. Twierdząc, iż muzyka ma wiele wspólnego z poezją zwracał baczną uwagę na związek słowa z dźwiękiem, wskazując z jednej strony na konieczność doboru tonu odpowiedniego dla ekspresji danego tekstu, z drugiej zaś przestrzegając przed błędami wynikającymi z ignorowania iloczasu sylab. Poglądy te zyskały mu opinię jednego z najbardziej reprezentatywnych teoretyków muzyki renesansu.

Zbiór motetów w Coclica z racji swego tytułu jest jedynym źródłem muzycznym, które mogłoby wyjaśnić pojęcie musica reservata od strony techniki kompozytorskiej. Co do wartości tych kompozycji zdania historyków muzyki są podzielone. Przez długi czas uważano je za bezwartościowe. Zdaniem G. Reese’a wykazują one znaczną nieporadność techniczną, zaś związek słowa z muzyką przejawia się głównie w naiwnej ilustracyjności. Chromatyzmy i dysonanse nie zawsze znajdują uzasadnienie w tekście. B. Meier natomiast stwierdza, iż motety Coclica wykazują wszystkie cechy przypisywane pojęciu musica reservata. Z jednej strony zawierają szereg środków technicznych świadczących o znacznej biegłości kompozytoskiej, z drugiej zaś niezwykle wyraziście odmalowują emocjonalną stronę tekstu. Twórczość Coclica świadczy o dogłębnej znajomości dzieł Josquina i choćby z tego względu Coclico miał prawo uznać się za jego ucznia.

Literatura: M. van Crevel A.P. Coclico. Leben und Beziehungen eines nach Deutschland emigrierten Josquinschülers, Haga 1940; M. van Crevel Vervante Sequensmodulaties bij Obrecht, Josquin en Coclico, „Tijdschrift van de Vereniging voor Nederlandse Muziekgeschiedenis” XVI, 2, 1941; E.E. Lowinsky Secret Chromatic Art in the Netherlands Motet, Nowy Jork 1946; J. Kreps Le mécénat de la cour de Bruxelles (1430–1559), w : La Renaissance dans les provinces du Nord, red. E Lesure, Paryż 1954; G. Reese Music in the Renaissance, Nowy Jork 1954, 2. wyd. 1959; B. Meier The „Musica Reservata” of A.P. Coclico and its Relationship to Josquin, „Musica Disciplina” X, 1956; B. Meier Reservata – Probleme, „Acta Musicologica” XXX, 1958; H. Leuchtmann Die musikalischen Wortausdeutungen in der Motetten des Magnum Opus Musicum von Orlando di Lasso, Strasburg 1959; H. Erdmann Zu A.P Coclicos Aufenthalt in Mecklenburg, „Die Musikforschung” XIX, 1966; A. Leszczyńska The Königsberg manuscript from the Kugelmann circle, „Journal of the Alamire Foundation” 2 (1), 2010; L.F. Bernstein The modern receptionńska of the music of Jean d’Ockeghem, in: The Cambridge history of fifteenth-century music, Cambridge 2015.