Cimarosa, Domenico

Cimarosa [czimarˊoza], Cimmarosa, Domenico, *17 XII 1749 Aversa (k. Neapolu), †l1 I 1801 Wenecja, włoski kompozytor. Początkowo uczył się muzyki w Scuola dei Padri Conventuali w Neapolu u Padre Polcano. W latach 1761–62 uczęszczał do Conservatorio di S. Maria di Loreto w Neapolu, gdzie jego nauczycielami byli G. Manno, P. Gallo, A. Sacchini, F. Fenaroli i prawdopodobnie N. Piccini. Cimarosa otrzymał rozległe wykształcenie muzyczne, uczył się kompozycji, gry na organach, klawesynie, skrzypcach oraz śpiewu. Twórczość sceniczną rozpoczął operą buffo Le stravaganze del conte (1772), dzięki której stał się znany i ceniony. Do 1780 przebywał kolejno w Rzymie i Neapolu; dla teatrów obu tych miast napisał 15 oper. W X 1787, jadąc o Petersburga, Cimarosa zatrzymał się wraz z żoną w Warszawie, gdzie śpiewał na dworze królewskim i u prymasa księcia Michała Poniatowskiego. Stanisław August obdarował oboje małżonków cennymi prezentami. W latach 1787–91 Cimarosa pełnił na dworze Katarzyny II funkcję maestra di cappella i kompozytora. Napisał tam 2 opery seria, Cleopatra i La vergine del sole, 2 kantaty, Requiem oraz szereg utworów wokalnych i instrumentalnych. W drodze powrotnej z Petersburga (IX 1791) Cimarosa także zatrzymał się w Warszawie. W 1791 przyjął zaproszenie cesarza Leopolda II do Wiednia i został kapelmistrzem dworskim po odejściu A. Salieriego. W Wiedniu 1792 skomponował swą najbardziej znaną operę, Il matrimonio segreto. W 1793 udał się do Neapolu, gdzie mianowano go nauczycielem i kapelmistrzem dworskim. Za udział w powstaniu neapolitańskim w 1799 został uwięziony, a następnie zmuszony do opuszczenia miasta. Zmarł w Wenecji podczas ponownej podróży do Petersburga.

Cimarosa – jeden z czołowych przedstawicieli opery buffa – obdarzony był niezwykłym talentem komediowym. Il matrimonio segreto, L’impresario in angustie i Le astuzie femminili zachowały żywotność do dziś i wystawiane są nadal na wielu scenach. Cimarosa szybko zdobył sławę i popularnością przewyższył Paisiella, uznawanego wówczas za czołowego włoskiego kompozytora operowego. Jeszcze za życia Cimarosy niektóre jego opery wystawiano także w Teatrze Narodowym w Warszawie. W swoim czasie powodzeniem cieszyły się również oratoria, kantaty, msze i inne utwory Cimarosy, prawdziwie twórczy talent zaprezentował jednak kompozytor w operach buffa, stanowiących zresztą większą część jego twórczości. Muzyka Cimarosy, prosta i naturalna, miała wielu wielbicieli. Cenili ją wysoko Goethe, Stendhal oraz Mozart, który dla wiedeńskiego przedstawienia opery Cimarosy I due baroni di Rocca Azzurra (1789) napisał arię Alma grande (KV 578); podziwiano zwłaszcza inwencję melodyczną Cimarosy. Pogłębienie wyrazu dramatycznego uzyskiwał kompozytor przez trafną charakterystykę osób i sytuacji, do czego służyła często wyszukana i efektowna instrumentacja, a także integracja motywiczna oper (np. związek tematyczny jednej z arii z introdukcją w Il marito disperato). Opery seria, konwencjonalne i w wielu rysach zbliżone do oper buffa, nie dorównują tym ostatnim, choć niektóre z nich, jak Gli Orazi e i Curiazi, lubiane były zwłaszcza we Francji. Sonaty klawesynowe Cimarosy są typowe dla okresu przejściowego między barokiem i klasycyzmem; swą jednoczęściową formą nawiązują bowiem do sonat D. Scarlattiego; a zarazem wykazują skrzyżowanie elementów sonaty da chiesa i suity.

Literatura: A. Tari Domenico Cimarosa, Neapol 1875; Aversa a Domenico Cimarosa nel primo centenario della sua morte, praca zbiorowa, Neapol 1901; P. Cambiasi Notizie sulla vita e sulle opere di Domenico Cimarosa, Mediolan 1901; Centenarium Domenico Cimarosa, praca zbiorowa, Wiedeń 1901; F. Polidoro La vita e le opere di Domenico Cimarosa, Neapol 1902; R. Vitale Domenico Cimarosa, Aversa 1929; G. Biamonti Cimarosa, Rzym 1930; A. Della Corte Domenico Cimarosa, Urbino 1937; M. Tibaldi-Chiesa Cimarosa e il suo tempo, Mediolan 1939 (zawiera spis kompozycji Cimarosy); C. Engel A Note on Domenico Cimatrosa’s „Il matrimonio segreto”, „The Musical Quarterly” XXXIII, 1947; L. Chailly „Il matrimonio segreto”, Mediolan 1949; Per il bicentenario della nascita di Domenico Cimarosa, praca zbiorowa, Aversa 1949; F. Schlitzer Goethe e Cimarosa, Siena 1950; U. Prota-Giurleo Nuovi contributi alla biografia di Cimarosa, „La Scala” 1956 nr 77; L. Ronga Classicità di Cimarosa, w: Arte e gusto nella musica, Mediolan 1956; R.W. Lowe L’admiration de Stendhal pour Cimarosa, «Les études classiques» XXXII, 1964; G. Barblan Un Cimador che divenne Cimarosa, „Quadrivium” XIV, 1973; F. Lippmann Haydns „La fedeltà premiata” und Cimarosas „L’infedeltà fedele”, «Haydn-Studien» V, 1982; F. Lippmann Über Cimarosas Opere Serie, „Analecta Musicologica” XI, 1982; G. Lazarevich Mozart’s Insertion Aria „Alma grande e nobil core” K 578. Criticism of Cimarosa or a Compliment to the Composer, Mozart-Jb 1991; R. Iovino Cimarosa Domenico. Operista napoletano, Mediolan 1992; W. Seidel Streit und Versöhnung. Zu Cimarosas Oper „Il matrimonio segreto" und ihrer Vorlage, Hildesheim 1993; F. Riva La „Vergine del sole” di F. Moretti e Domenico Cimarosa, w: Gli affetti convenienti all’idee. Studi sulla musica vocale italiana, red. M. Caraci Vela i in., Neapol 1993; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995.