Busnois, Antoine

Busnois [bünˊ^ua], de Busne, Busnays, Bunois, Antoine, †6 XI 1492 Brugia, franko-flamandzki kompozytor i poeta. Od 1467 był śpiewakiem w kapeli dworskiej księcia burgundzkiego Karola Śmiałego (1433–77), któremu prawdopodobnie towarzyszył w podróżach odbywanych w latach 1471–75. W tym czasie zetknął się z poetą nadwornym i kronikarzem Karola Śmiałego, Jean Molinetem, z którym prowadził rymowaną korespondencję. W 1476 przeszedł na służbę księżnej burgundzkiej Małgorzaty d’York, a w 1477 wstąpił do kapeli jej córki, Marii Burgundzkiej (1457–82), żony arcyksięcia austriackiego Maksymiliana (1459–1519), późniejszego cesarza Maksymiliana I. Do 1482 Busnois był wielokrotnie wymieniany w rachunkach dworu burgundzkiego, a jako duchowny otrzymywał liczne beneficja. Pod koniec życia prawdopodobnie pełnił funkcję rectora cantoriae przy kościele St-Sauveur w Brugii. Busnois był uważany przez współczesnych za najwybitniejszego muzyka obok Ockeghema. Obu tych kompozytorów Tinctoris określił jako „lumina claritatis inter recensiores compositores”. Teoretyk ten dedykował również Ockeghemowi i Busnois swój traktat Liber de natura et proprietate tonorum. Ponadto wspominają Busnois inni autorzy: Eloy d’Amerval (Livre de Deablerie), B. Ramos de Pareja (Música práctica), J. Hothby (Dialogus in arte musica), J. Molinet (m.in. w Le naufrage de la pucelle). G. Crétin w lamencie na śmierć Ockeghema określa Busnois jako jego ucznia.

Busnois był przede wszystkim reprezentantem świeckiej muzyki dworskiej. Posługiwał się stylem typowym dla środowiska burgundzkiego u schyłku średniowiecza. Pozostawił ponad 60 chansons na 3 i 4 głosy (8 opublikował O. Petrucci w latach 1501–03), komponowanych głównie do tekstów francuskich. Przeważają w nich refrenowe formy ronda i virelai przechodzącego w jednozwrotkową berżeretkę, charakterystyczną dla francuskich form poetyckich XV w. O kontaktach Busnois z środowiskiem paryskim świadczą utwory związane z Jacqueline d’Hacqueville, żoną doradcy parlamentu J. Boucharta i siostrą prezydenta parlamentu. Jej imię w formie akrostychu umieścił kompozytor w rondzie A vous sans autre i w berżeretce Je ne puis vivre, jej dedykował również ronda Ja que lui ne s’i attende i Ha que ville et abhominable. W chansons kompozytor najczęściej posługiwał się swobodnie traktowaną techniką imitacyjną. Utwory pieśniowe Busnois zyskały dużą popularność. Zachowały się one w szeroko rozprzestrzenionych terytorialnie zabytkach rękopiśmiennych, m.in. w Glogauer Liederbuch; po kilka chansons przekazują również inne źródła. W zakresie muzyki religijnej zachowały się następujące kompozycje Busnois: msza L’homme armé, 2 magnifikaty 3-głosowe oraz 9 motetów 3- i 4-głosowych. Przypisuje mu się również autorstwo 2 mszy, Ecce ancilla i O crux lignum. Chociaż w tej dziedzinie utwory Busnois nie dorównują twórczości Ockeghema, niektóre z nich, zwłaszcza motetowe (np. In hydraulis dedykowane Ockeghemowi i Anthonii usque limina dedykowane św. Antoniemu), wykorzystujące jako cantus firmus melodię oryginalną (w czym wyprzedzają epokę Josquina des Prés), zwracają uwagę cechami konstrukcji, specyficznym sposobem zastosowania ostinata w tenorze oraz traktowania rytmiki i zasad kontrapunktu.

Literatura: N. Dupire J. Molinet, la vie, les oeuvres, Paryż 1932; G. van Doorslaer La chapelle musicale de Philippe le Beau, „Revue Belge d’archéologie et d’histoire de l’art” IV, 1934; W. Stephan Die burgundisch-niederländische Motette zur Zeit Ockeghems, Kassel 1937; C.L.W. Boer Het Anthonius Motet van A. Busnois, Amsterdam 1940; A. Pirro Histoire de la musique de la fin du XIVe siècle à la fin du XVIe, Paryż 1940; Ch. van den Borren Études sur le XVe siècle musical, Antwerpia 1941; G. Perle The Chansons of A. Busnois, „The Music Review” XI, 1950; C.V. Brooks Antoine Busnois, Chanson Composer, „Journal of the American Musicological Society” VI, 1953; E.H. Sparks The Motets of A. Busnois, „Journal of the American Musicological Society” VI, 1953; G. Reese Music in the Renaissance, Nowy Jork 1954; H. Hewitt The two Puzzle Canons in Busnois „Maintes femmes”, „Journal of the American Musicological Society” X, 1957; E.H. Sparks Cantus firmus in Mass and Motet, 1420–1520, Berkeley (Kalifornia) 1963; L.L. Perkins A. Busnois and the D’Hacqeville Connection, w: Musique naturelle et musique artificielle, księga pamiątkowa G. Reese’a, red. M.B. Winn, Montreal 1979; A.E. Planchart Fifteenth-Century Masses. Notes on Performance and Chronology, „Studi musicali” X, 1981; W. Haass Studien zu den L’homme armé-Messen des 15. und 16. Jahrhunderts, „Kölner Beiträge zur Musikforschung” CXXXVI, Ratyzbona 1984; L.M. Trowbridge Style Change, in the Fifteenth-Century Chanson, „Journal of Musicology” IV, 1985/86; P. Higgins „In hydraulis” Revisited. New Light on Career of A. Busnois oraz R. Taruskin A. Busnois and the L’homme armé Tradition, „Journal of the American Musicological Society” XXXIX, 1986; W. Arlt Vom Überlieferungsbefund zum Kompositionsprozess. Beobachtungen an den zwei Fassungen von Busnois „Je me puis vivre ainsy”, w księdze pamiątkowej A. Forcherta, red. G. Allroggen, D. Altenburg, Kassel 1986; R.C. Wegman Busnois „Anthoni usque limina ” and the Order of Saint-Antoine-en-Barbefosse, „Studi musicali” XVII, 1988; R.C. Wegman Another Mass by Busnois? oraz D. Fallows Busnois and the Early Fifteenth Century. A Note on „L’ardant desir” and „Faictes de moy”, „Music and Letters” LXXI, 1990; M. Caraci Vela Un capitolo di arte allusiva nella prima tradizione de Messe L’homme armé, „Studi musicali” XXII, 1993; C. Goldberg Die Chansons von A. Busnois. Die Ästhetik der höfischen Chansons, «Quellen und Studien zur Musikgeschichte von der Antike bis in die Gegenwart» XXXII, Frankfurt n. Menem 1994.