Bárdos [b’a:rdosz] Lajos, *1 X 1899 Budapeszt, †19 XI 1986 Budapeszt, węgierski kompozytor, dyrygent, teoretyk muzyki i pedagog. W latach 1920–25 studiował kompozycję i dyrygenturę w konserwatorium w Budapeszcie u A. Siklósa, A. Harmata i Z. Kodálya. Od 1925 do 1929 pracował jako dyrygent chóru i nauczyciel muzyki w szkole średniej, a w latach 1928–67 był profesorem konserwatorium, gdzie do programu studiów wprowadził kształcenie dyrygentów chóralnych, historię muzyki kościelnej oraz wykłady z teorii muzyki i prozodii. Kierował i był dyrygentem: 1926–41 Cecilia Kórus (Chór im. św. Cecylii), 1929–33 Palestrina Kórus, 1941–47 Budapest Kórus i 1942–62 chóru w kościele św. Macieja w Budapeszcie. Od 1936 był członkiem zarządu Węgierskiego Narodowego Stowarzyszenia Śpiewaczego (Magyar Dalosegyesületek Országos Szóvetsége), od 1938 Stowarzyszenia Cecyliańskiego (Cecilia Társulat), a w latach 1949–50 – Towarzystwa im. Bartóka (Bartok Szövetség). Od 1931 do 1950 był redaktorem czasopisma „Magyar Kórus”. Bárdos odegrał wielką rolę w odrodzeniu życia muzycznego Węgier, zapoczątkowanym przez Bartóka i Kodálya. W ciągu kilku dekad przyczynił się do stworzenia węgierskiej kultury chóralnej na poziomie międzynarodowym. Promował muzykę dawną, szczególnie Josquina des Prés, a także muzykę nową (np. Symfonię psalmów Strawińskiego). Był orędownikiem tworzenia chórów na prowincji, m.in. w 1934 razem z G. Kerényim i G. Kertészem zorganizował Ruch Młodzieży Śpiewającej (Éneklő Ifjúság). Za swoją działalność został uhonorowany nagrodami: Erkel-díj (1953) i Kossuth-díj (1955). W 1954 otrzymał tytuł Zasłużonego Artysty Węgierskiej Republiki Ludowej. W celu kultywowania jego spuścizny w 1988 utworzono B. L. Társaság (towarzystwo im. Lajosa Bárdosa).
Bárdos — obok Kodálya — stworzył podstawy dla rozwoju węgierskiej muzyki chóralnej w XX w. Jego kompozycje, związane z polifonią renesansową i ludową muzyką węgierską, pisane były z wielką dbałością o prozodię tekstu i miały na celu kultywowanie węgierskiej muzyki chóralnej. Był znaczącą indywidualnością w węgierskiej teorii muzyki i pedagogice muzycznej. Wśród jego prac teoretycznych największe znaczenie mają studia o melodii gregoriańskiej, harmonii modalnej i romantycznej oraz analizy utworów Liszta, Bartóka i Kodálya. Publikował głównie w czasopismach: „Muzsika”, „Magyar Zene”, „Parlando” i „Enek-Zene Tanitása” (‘nauka śpiewu’).
Literatura: Z. Kodály Dreizehn junge Komponisten, w: Azene mindenkié (‘muzyka jest wspólnym dobrem’), wyd. A. Szóllósy, Budapeszt 1954; D. Bartha Köszöntő helyett (‘zamiast gratulacji’), I. Fábián Bárdos Lajos, a zenetudós (‘Lajos Bárdos — muzykolog’) oraz L. Somfai Bárdos tanár úr (‘pan profesor Bárdos’), „Muzsika” 1969 nr 9, poświęcony Bárdosowi; J. Mátyás Bárdos Lajos: pályámról, munkámról (‘L. B.: o mojej karierze, o mojej pracy’), rozmowa z Bárdosem, „Magyar Zene” 1974 nr 4; I. Raics Bárdos Lajos zeneszerzői világa (‘świat kompozytorski Lajosa Bárdosa’), L. Somfai A tudós köszöntése (‘gratulacje dla uczonego’) oraz M. Szabó Bárdos Lajos, a karmester (‘Lajos Bárdos — dyrygent’), „Muzsika” 1974 nr 10; A. Székely Zenetudomány ülészak Bárdos Lajos. 75. születésnapja tiszteletére (‘sesja muzykologiczna dla uczczenia 75-lecia urodzin Lajosa Bárdosa’), „Muzsika” 1975 nr 1; L. Lukin, I. Dobray Láng és fény. Kórus hangversenyek Bárdos Lajos 85. születésnapja tiszteletére (‘płomień i światło, koncerty chóralne ku czci 85. urodzin Lajosa Bárdosa’), „Ének-Zene Tanitásra” 1985 nr 1; I. Biller Tanár Úr (‘Pan Profesor’), rozmowa z Bárdosem, „Parlando” 1985 nr 1, 2, 4, 5.
Kompozycje:
Instrumentalne:
Kwartet smyczkowy 1925
utwory na skrzypce, wiolonczelę, fortepian, organy
Wokalne:
chóralne:
Négy földrész (cztery kontynenty’) 1933
Kicsinyek kórusa (‘chór dzieci’), 3 t., 1933
Megütik a dobot (‘biją w bęben) 1936
Liszt Ferenchez 1936
Széles a Duna (‘szeroki Dunaj’) 1937
Szeged felől (‘z Szegedu’) 1938
Ungaresca 1951
Tilinkós (‘fujarka pasterza) 1951
A földhez (‘do ziemi’), sł. F. Kölcsey, 1951
Hetven év (‘70 lat’), sł. S. Weöres, 1952
Elmúlt a tél (‘minęła zima), sł. S. Weöres, 1953
I. népdal-rapszódia (‘rapsodia pieśni ludowych nr 1’) 1953
Kossuth, suita, 1953
Az nem lehet (‘tak nie może być’), sł. J. Arany, 1955
Jeremiás siralma (‘lamentacje Jeremiasza) 1956
Ének a dalról (‘pieśń o śpiewie’), sł. G. Juhász, 1956
A madár fiaihoz (‘ptak dla synów’), sł. M. Tompa, 1957
A munka (‘praca’), sł. G. Juhász, 1962
Tűz-Szivárvány (‘ognista tęcza), sł. L. Nagy, 1963
Tavunga 1964
Óda az igazsághoz (‘oda do sprawiedliwości’), sł. D. Kosztolányi, 1965
Bartók emlékére (‘pamięci Bartóka’), sł. L. Bóka, 1965
Énekeljetek (‘śpiewajcie’), sł. I. Pákolitz, 1967
Ezékiel látomása (‘wizja Ezechiela) 1967
A dal titka (‘tajemnica śpiewu), sł. M. Babits, 1972
Zrínyi-ének (‘pieśń Zrínyiego’) 1972
14 gyermekkar (‘14 utworów chóralnych dla dzieci’) 1978
Ave maris Stella na chór żeński, liczne motety
offertoria
psalmy
Wokalno-instrumentalne:
pieśni do tekstów S. Petőfiego, E. Adyego
A nyúl éneke (‘pieśń królika) na 2 chóry i 3 kotły, sł. F. Jankovich, 1946
Körtánc (‘taniec wkoło’) na chór i orkiestrę, 1952
Fújd a sípot (‘dmuchaj w piszczałkę’) na chór i orkiestrę, sł. K. Vargha, 1956
4 msze — 1933, 1934, 1944, 1962
Sceniczne:
Nyolc boldogság (‘osiem szczęść’), libretto V. Dienes, 1927
Hajnalvárás (‘oczekiwanie na świt’), libretto V. Dienes, 1928
Advent, libretto S. Sik, 1928
Magyar végzet (‘węgierski los’), libretto V. Dienes, 1931
Rózsák szentje (‘święty róż) 1932
A gyermekek útja (‘droga dzieci’), libretto V. Dienes, 1935
Az anya (‘matka’), libretto V. Dienes, 1937
Szent Imre (‘święty Imre’), libretto V. Dienes, 1938
Árpádházi Szent Margit (‘święta Małgorzata z dynastii Arpadów’), libretto G. Ujházy, 1938
Mi lesz velünk? (‘co z nami będzie?’) libretto V. Dienes, 1938
Alexius, libretto S. Sik, 1946
***
aranżacje pieśni ludowych.
Prace:
Hangzat-gyakorló (‘ćwiczenia z harmonii’), Budapeszt 1954
Modális harmóniák (‘harmonie modalne’), Budapeszt 1961
Liszt Ferenc „népi” hangsorai (‘„ludowe” skale Liszta’), Budapeszt 1968
Harminc írás (‘trzydzieści pism’), Budapeszt 1969
Bartók dallamvilá-gából (‘o muzycznym świecie Bartóka’), Budapeszt 1970
A Bartók-zene stiluselemsi a gyermekkarokban és a Mikrokozmoszban (‘elementy stylu muzycznego Bartóka w utworach na chór dziecięcy i „Mikrokosmosie” ’), Budapeszt 1971
Stravinsky Zsoltárszimfóniájáról (‘„Symfonia psalmów” Strawińskiego’), Budapeszt 1972
Kodály-gyermekkarairól (‘chóry dziecięce Kodálya), Budapeszt 1972
Organika, Budapeszt 1972
Tíz ujabb irás (‘dziesięć nowszych pism’), Budapeszt 1974
Liszt Ferenc, a jövő zenésze (‘Liszt — muzyk przyszłości’), Budapeszt 1976
***
Modális harmóniák Liszt műveiben (‘harmonika modalna w twórczości Liszta’), «Zenetudományi tanulmányok» III, red. D. Bartha i B. Szabolcsi, Budapeszt 1955
Natürliche Tonsysteme, w: Studia memoriae B. Bartók sacra, red. B. Rajeczky i L. Vargyas, Budapeszt 1956, 3. wyd. 1959
Egy „romantikus” moduláció (‘modulacja romantyczna’), «Zenetudományi tanulmányok» V, red. D. Bartha i B. Szabolcsi, Budapeszt 1957
Pentaton akkordok Bartók B. Műveiben (‘akordy pentatoniczne w dziełach B. Bartóka), „Parlando” 1982 nr 1, 2, 3
On Kodály Childrens Choruses, „Bulletin of the International Kodály Society”, 1982
Lasso — Liszt — Kodály, „Parlando” 1983 nr 6–7, 8–9.
